კაცთა მიმართ ღვთის სიყვარულის გამოვლენის ეს უდიდესი საიდუმლო თავად იესო ქრისტემ დააწესა საიდუმლო სერობაზე და მის მოსაგონებლად დაგვიდგინა. უფალმა მოწაფეებს ფეხი დაბანა და ამით სიმდაბლის უდიდესი მაგალითი მისცა მათ. შემდგომ ადიდა მამა თვისი, განტეხა პური, აკურთხა, მოციქულებს დაუნაწილა და უთხრა: "მიიღეთ და სჭამეთ, ესე არს ხორცი ჩემი". აიღო თასი, აკურთხა ღვინო, ისიც მისცა მოციქულებს და კვლავ უთხრა: "სუთ ამისგანი ყოველთა, ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისაი, მრავალთათვის დათხეული მისატევებელად ცოდვათა". ზიარების შემდეგ მაცხოვარმა მოწაფეებს მცნებად დაუდო, მარადის აესრულებინათ ეს საიდუმლო: "ამას ჰყოფდით მოსახსენებელად ჩემდა" (მთ. 26,26-28).
უფლის ამაღლების შემდეგ მოციქულებმა ზიარების საიდუმლოს ყოველდღიურად ჩატარება იწყეს. მას უთავსებდნენ წმინდა წერილის კითხვას, ფსალმუნთა გალობასა და ლოცვებს. პირველი ლიტურგია წმინდა იაკობ მოციქულმა, იერუსალიმის პირველმა პატრიარქმა, უფლის ძმამ, შეადგინა. იერუსალიმის ტაძარში მოციქულთა ხსენების დღეს იაკობის ჟამისწირვა ახლაც ამავე სახით ტარდება.
IV საუკუნეში წმინდა ბასილი დიდმა წერილობით ჩამოაყალიბა ლიტურგიის სახე - იაკობ მოციქულის წირვის შემოკლებული ვარიანტი. წმინდა იოანე ოქროპირმა, იმის გამო, რომ კონსტანტინოპოლელნი წმინდა ბასილის ლიტურგიის ხანგრძლივი ლოცვებით იღლებოდნენ, კიდევ უფრო შემოკლებული ხარისხი შემოიღო.
იოანე ოქროპირის ლიტურგია მართლმადიდებლურ ტაძრებში დიდი მარხვის გარდა მთელი წლის განმავლობაში ტარდება. დიდ მარხვაში იგი მხოლოდ შაბათობით, ხარებას და ბზობის კვირაში სრულდება. წმინდა ბასილი დიდის ლიტურგია წელიწადში ათჯერ ტარდება. დიდი მარხვის ოთხშაბათსა და პარასკეობით კი გრიგოლ დიოლოღოსის პირველშეწირულის ლიტურგია აღესრულება, რომელსაც განსაკუთრებული სახე აქვს.
მხოლოდ ის ევქარისტია ითვლება ჭეშმარიტად, რომელიც ეპისკოპოსის ანდა მის მიერ დადგენილი პირის მიერ აღევლინება. ამიტომაც საღმრთო ლიტურგია ტაძარში, ტრაპეზთან, მღვდელმთავრის მიერ ნაკურთხ გადასაფარებელზე ტარდება, რომელსაც ოდიკი ეწოდება. ოდიკზე გამოსახულია მაცხოვრის გარდამოხსნა და ოთხი მახარებელი, ჩაკერებულია მოწამეთა წმინდა ნაწილები, ნიშნად იმისა, რომ I საუკუნეში ქრისტიანები ლიტურგიას მოწამეების საფლავებთან აღავლენდნენ.ლიტურგიაზე საიდუმლოს თავად ღმერთი აღასრულებს. მასში მღვდელმსახურისა მხოლოდ ბაგეები (რომლებიც წარმოთქვამენ ლოცვებს) და ხელები (რომლებიც აკურთხებენ ნაწილებს) მონაწილეობენ, ქმედითი ძალა კი უფლისგან გამოდის. იესო ქრისტე მამას საკუთარ თავს სწირავს მსხვერპლად და მამა სულიწმინდით აძლევს ძეს მორწმუნეებს, რათა ცხოვრება დაიმკვიდრონ და "ჰქონდეთ იგი მომეტებულად" (იოან. 10,10). ტაძარში ღვთის სასუფეველი ისადგურებს და მარადისობა აუქმებს დროს. სულიწმინდის გარდამოსვლა არა მარტო პურსა და ღვინოს აქცევს ქრისტეს ხორცად და სისხლად, არამედ ქრისტიანებს ზეცად აღამაღლებს. ტაძარში მყოფნი ქრისტეს საიდუმლო სერობის მონაწილენი ხდებიან. სწორედ ამას ვაღიარებთ, როდესაც მღვდელი საკურთხევლიდან ბარძიმს გამოაბრძანებს და ყველასთან ერთად ლოცულობს: "სერობასა საიდუმლოსა შენისასა დღეს, ძეო ღვთისაო, ზიარებად შემიწყნარე..."
ლიტურგიის შესრულების წესი ასეთია: თავდაპირველად მზადდება მასალა და საკრალური ნივთები საიდუმლოს შესასრულებლად. შემდეგ მორწმუნეები ემზადებიან საიდუმლოსათვის. ბოლოს კი აღესრულება თვით საიდუმლო და მორწმუნენი ეზიარებიან. ამიტომ ლიტურგია იყოფა სამ ნაწილად:
1. კვეთა (პროსკომიდია);
2. კათაკმეველთა ლიტურგია;
3. მართალთა ლიტურგია.
