განათლების მიღებას ყოველი ადამიანისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. როგორც პატრიარქმა ბრძანა, მორწმუნე კაცი ღვთის მონაა, განათლებული მორწმუნე კი - უფლის მეგობარი. თუმცა განათლება მხოლოდ წიგნიერებას როდი გულისხმობს.

წმინდა მამები ამბობდნენ, რომ განათლების მიღება მართლმადიდებელი ქრისტიანისთვის მეტად ფაქიზი და საფრთხილო რამ არის, რადგან ეშმაკი მუდამ შეეცდება მორწმუნის ჭეშარიტი განათლების გზიდან გადადრეკას. განათლების არსსა და მნიშვნელობაზე, მის ღვთივსათნოდ გამოყენებაზე გვესაუბრება ნარიყალას წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძრის მსახური მღვდელი ზაქარია (მარგალიტაძე).

- მამაო, რა არის განათლება ეკლესიური თვალთახედვით?

- თვით ტერმინი "განათლება" სწორედ ქრისტიანულ პერიოდში დამკვიდრდა და აღნიშნავდა ქრისტე მაცხოვრის თვალუწვდენელ ნათელთან ზიარებას. ქრისტეს ნათელი ღვთაებრივი სიბრძნეა, რომელიც ურწმუნოებასა და ცოდვისმიერ წყვდიადს განანათლებს. სულიერი სიბრძნე კი ყოველ ცოდნაზე წინ მდგომი და ზეაღმატებულია. ასე ესმოდათ ძველ საქარ თველოში და ასევე ესმოდათ უძველეს ცივილიზებულ ერებს. ამიტომ "განათლებული" სულიერად განბრძნობილს ნიშნავს. დღეს ამ ტერმინმა დაკარგა თავისი პირვანდელი მნიშვნელობა და ოდენ წიგნიერებას, ცოდნის მიღებას აღნიშნავს.

- ზოგი მიიჩნევს, რომ ეკლესიურ ადამიანს არ სჭირდება საერო განათლება. რა აზრისაა ამაზე ეკლესია?

- ცხადია, ეს მცდარი აზრია. ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, რომ არ არსებობდნენ კარგი ექიმები, ინჟინრები, მასწავლებლები... ქვეყანაში სრული ქაოსი იქნებოდა. ეკლესია არასოდეს ეწინააღმდეგებოდა საერო განათლების მიღებას. პირიქით, ხელს უწყობდა და წაახალისებდა კიდეც. მაცხოვრის მცნება: "იყვენით თქვენ სრულ, ვითარცა მამაი თქვენი ზეცათაი სრულ არს" - არა მარტო სულიერი სრულყოფის, არამედ გარეშე ცოდნის აუცილებლობასაც გულისხმობს. ყველა ვალდებულია, მიიღოს საფუძვლიანი ცოდნა. ადამიანი უნდა ვითარდებოდეს, უკეთესისკენ მიილტვოდეს, იღრმავებდეს ზოგად განათლებას და, რაც მთავარია, თავისი საქმის პროფესიონალად ყალიბდებოდეს. ოღონდ ცოდნის მიღებისას არ უნდა გამორჩეს სულიერება, ქრისტეს ნათლით განათლება. სულიერების უგულებელყოფა ცალმხრივად განვითარებას გამოიწვევს. ასეთი ადამიანი საშინლად ამპარტავანი და ეგოისტია და თუკი იგი დიდი ცოდნის პატრონია, ზოგჯერ ზიანის მოტანა უფრო შეუძლია, ვიდრე სიკეთის.

- როგორ უნდა მოიქცნენ მშობლები, შვილებს რომ სწორი განათლება მისცენ?

- შვილების აღზრდა ურთულესი და უმნიშვნელოვანესი საქმეა. პირველ რიგში, მშობლებმა უნდა იცოდნენ, რომ შვილის აღზრდა მოითხოვს მთელი ძალების მობილიზებას და დიდ ცოდნას. ვერც ძვირადღირებულ და პრესტიჟულ სკოლაში მიბარება გადაჭრის ამ პრობლემას. სწორი აღზრდისათვის მშობლის თავგანწირვაა საჭირო. თავანწირვაში პირად მაგალითს ვგულისხმობ. რომ აღზარდო, შენ თვითონ უნდა იზრდებოდე, ისწრაფოდე სულიერებისკენ. საკმარისი არ არის ასწავლო, რომ ღმერთი სიყვარულია; კონკრეტულ ვითარებაში თავად უნდა გამოიჩინო სიყვარულიც, მიმტევებლობაც, მოთმინებაც. ვფიქრობ, ეს არის საფუძველი სწორი აღზრდისა. რაც შეეხება უნარების განვითარებას, ესეც აუცილებელია, მაგრამ წინ არ უნდა უსწრებდეს ბავშვის სულიერ ზრდას. ვფიქრობ, სწორი არ იქნება, მთელი დღეები მოვანდომოთ ენების შესწავლას, მათემატიკას, ცეკვას, სპორტს, ლოცვას კი მხოლოდ 5 წუთი დავუთმოთ. სამწუხაროდ, დღეს "უნარების განვითარებაზე" უფრო მეტს ზრუნავენ, ვიდრე სულიერებაზე. წლების შემდეგ კი საშინელ აღმოჩენას გააკეთებენ: სურდათ, სხვა ვინმე აღეზარდათ, მიიღეს კი სულ სხვა.

- ბავშვის აღზრდაში, სწორი განათლების მიცემაში ალბათ უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს სკოლა. რას გვეტყოდით სკოლებში რელიგიის სწავლებაზე?

- ეს მეტად მტკივნეული და აქტუალური თემაა. ჩემი აზრით, სკოლებში რელიგია უთუოდ უნდა ისწავლებოდეს, თუმცა სწავლების ის ფორმა, რომელიც დღეისათვის არსებობს, დასახვეწია. ამ საგანს ბევრი არაპროფესიონალი ასწავლის და სახელმძღვანელოებიც არ არის სათანადო სიმაღლეზე.

ვფიქრობ, ეს საკითხი სახელმწიფომ ეკლესიასთან ერთად უნდა მოაწესრიგოს. თუკი მართლა ვთქვით უარი ათეისტურ წარსულზე და გვსურს, ისტორიული სამართლიანობა აღვადგინოთ, სასკოლო განათლება აუცილებლად წინაპართა კულტურას უნდა დაეფუძნოს. ასეა თვითმყოფადი კულტურის მქონე ყველა ქვეყანაში და ასე უნდა იყოს ჩვენთანაც.

- მიიჩნევენ, რომ თუ სკოლებში ქრისტიანობის საფუძვლებს ვასწავლით, ამით სხვა აღმსარებლობის ბავშვებს შეურაცხვყოფთ...

- გააჩნია, როგორ მოხდება ამ პრობლემის გააზრება და მოწესრიგება. მე ვფიქრობ, შეიძლება ისეთი ფორმის მონახვა, სადაც მოსახლეობის 85%-ის უფლებები ისე იქნება გათვალისწინებული, რომ არ შეილახოს სხვისი. მთავარია, საზოგადოებამ ითანამშრომლოს ეკლესიასთან და სასურველ შედეგს აუცილებლად მივაღწევთ.

შეიძლება გამოვიყენოთ სხვა ქვეყნის გამოცდილება. მაგალითად, ისრაელის, სადაც სკოლებში თორა ისწავლება; იაპონიის, სადაც სინტოიზმს ასწავლიან. არა მგონია, ამ ქვეყნებში სხვა ხალხების რელიგიური უფლებები ილახებოდეს. თუ მავანი აზიური ქვეყნების გამოცდილებას წუნს უპოვის, ჩვენ ევროპულს შევთავაზებთ. მაგალითად, გერმანიაში ისწავლება კათოლიციზმი და ლუთერანობა, მაგრამ არსებობს ალტერნატიული სწავლება და მოსწავლეს შეუძლია აირჩიოს ის, რომელიც მისთვის უფრო მისაღებია. სკოლებში რელიგიის სწავლება ეროვნული საქმეა და მისი უყურადღებოდ დატოვება არაფრით არ შეიძლება. თუკი სიზანტეს და პასიურობას გამოვიჩენთ, ინიციატივას კოსმოპოლიტები და უსულგულო ჩინოვნიკები ჩაიგდებენ ხელში და კიდევ ერთი დიდი საქმე, ჩვენდა სამარცხვინოდ, გაფუჭდება.

- ეკლესიის თვალთახედვით, უნდა ისწავლებოდეს თუ არა სკოლებში სექსოლოგია?

- ამაზე ეკლესიის პასუხი ერთმნიშვნელოვანია - არაფრით არ შეიძლება სკოლებში სექსოლოგიის სწავლება. მესმის, რომ ამასთან დაკავშირებით სერიოზული პრობლემებია, რომ ახალგაზრდებში ხშირია სხვადასხვა დაავადება და ა.შ., მაგრამ პრობლემა რომ სკოლებში ამ საგნის სწავლებით არ აღმოიფხვრება, უეჭველია. ამაზე მიუთითებს მსოფლიო გამოცდილებაც: აშშ-ში 25-27 წლის წინ ეს საკითხი სერიოზულად დადგა, რადგან საგრძნობლად გახშირდა სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები. მთავრობამ შეიმუშავა პროგრამა, რომლის ძირითადი ნაწილიც სკოლებში სექსოლოგიის სწავლება იყო. მაგრამ ამ პროგრამამ შედეგი ვერ გამოიღო და კონგრესმა ის უარყო, ჩავარდნილად გამოაცხადა. სკოლებში სექსოლოგიის სწავლებამ პირიქით, გაზარდა დაავადებათა რიცხვი, პროსტიტუციის, ნაადრევი ორსულობისა და აბორტის შემთხვევები. ნუთუ არავინ დაფიქრებულა ერთ საკითხზე: საუკუნეების წინ არავის ასწავლიდნენ სექსოლოგიას, მაგრამ დაავადებებიცა და აბორტებიც ბევრად უფრო იშვიათი იყო. რატომ ხდებოდა ასე? რა უწყობს ხელს საზოგადოების გარყვნას? იქნებ ეს ამორალური ფილმები, ჟურნალ-გაზეთები ამ ყველაფრის პროპაგანდა?!

- აუცილებელია თუ არა პროფესიის არჩევისას მოძღვრის ჩარევა?

- ჩემი აზრით, ეს ყველამ ინდივიდუალურად უნდა გადაწყვიტოს. რა თქმა უნდა, კარგი იქნება, მოძღვარსაც გაესაუბროს, აუხსნას თავისი მისწრაფებები და რჩევა ჰკითხოს. მღვდელს შეუძლია, მრევლს ამ საკითხში მხოლოდ რჩევა მისცეს, დაძალება კი, ცხადია, არ შეიძლება.

- როგორი პოზიცია უკავია ეკლესიას საერო ლიტერატურის მიმართ?

- ეკლესია ღვთის სიტყვას ეფუძნება. ღვთის სიტყვა, ბიბლია, ამოუწურავი სიბრძნეა. მისი ყოველი ფრაზა უზარმაზარი სიბრძნის შემცველია, იგია წიგნთა წიგნი, მადლისა და სიბრძნის უშრეტი წყარო. არ არსებობს თემა, ღირებულება, სახარება რომ არ ეხებოდეს. იგია ყველაფრის სათავე და ყველა ცოდნაზე მაღლა მდგომი. საუკეთესო საერო ნაწარმოებიც კი მასთან შედარებით უსუსური გამოჩნდება. ეკლესია მორწმუნეებს ურჩევს, უპირატესად ამ ამოუწურავ სულიერ საზრდოს დაეწაფონ.

რაც შეეხება საერო ლიტერატურას, მასშიც არის ჭეშმარიტების მარცვალი, რასაც შეუძლია, პოზიტიურად იმოქმედოს ადამიანზე, მაგრამ ერთი პირობით: გააზრებისას ნაწარმოები სახარების პრიზმაში უნდა გავატაროთ. მხოლოდ მაშინ შეეძლება მას სარგებლობის მოტანა. აქ არ ვგულისხმობ ისეთ ლიტერატურას, რომელიც აშკარად ან ფარულად გაჯერებულია ღვთისგმობითა და გარყვნილებით. მისი წაკითხვისგან მორწმუნემ თავი უნდა შეიკავოს. არ შეიძლება, არ გავეცნოთ მსოფლიო კლასიკოსებს, მაგრამ სანამ მათ კითხვას შეუდგება, ადამიანს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ღვთაებრივისა და კაცობრივის, სულიერისა და ესთეტიკურის, კეთილისა და ბოროტის გარჩევის უნარი და ეს უნარი უნდა გამოიყენოს ყველგან, ყველაფერში, მათ შორის - საერო ლიტერატურასთან შეხებისას.

სამწუხაროდ, ადამიანები საერო ლიტერატურას უკეთ იცნობენ და მეტი ინტერესით კითხულობენ, ვიდრე წმინდა მამებს, რაც, ჩემი აზრით, მათ დაბალ სულიერებაზე მეტყველებს.

- რას იტყოდით საეკლესიო განათლებაზე?

- სახარებაზე უკვე ვისაუბრეთ. რაც შეეხება სხვა ლიტერატურას, მისი კითხვა აუცილებელია. სხვაგვარად წარმოუდგენელიც კია ადამიანის სულიერი განვითარება. წმინდა მამათა წიგნები უდიდეს მადლს ატარებენ. მათ უნდა ვკითხულობდეთ არა როგორც ლიტერატურის ნიმუშებს, არამედ როგორც რჩევებს, რომლებიც ცხოვრებაში უნდა გამოვიყენოთ. ეს წიგნები არ არის ლიტერატურა, რომელიც ესთეტიკურ სიამოვნებას მოგვანიჭებს; ეს სიბრძნეა, რომლითაც უნდა ვიხელმძღვანელოთ, ცხადია, მოძღვრის რჩევებთან ერთად.

სულიერი განვითარების გზაზე ადამიანი მრავალ დაბრკოლებას ხვდება. თუ არ ეცოდინება, რომ ეს დაბრკოლებები გარდაუვალია, თუ არ ეცოდინება, როგორ გადალახოს ეს წინააღმდეგობები, შეიძლება, ეკლესიიდან წავიდეს კიდეც ან ტაძარში მხოლოდ ფორმალურად იაროს. ამიტომაა საჭირო წმინდა მამათა ნაწერების კითხვა; ხომ უნდა ვიცოდეთ, რას ვაკეთებთ, რას ვემსახურებით, რა გვიშლის ხელს და რა გვიწყობს? სწორედ რელიგიური ცოდნის დეფიციტია უმეტესად ადამიანთა ეკლესიიდან წასვლის მიზეზი. მაგრამ ისიც აუცილებელია, რომ სასურველ დროს სასურველი წიგნი ვიკითხოთ. ამის მაკონტროლებელი უნდა იყოს მოძღვარი. ტაძარში ახალმოსულმა რომ რომელიმე მეუდაბნოეს ცხოვრება წაიკითხოს, შეიძლება ჩათვალოს, მეც ასე უნდა ვიცხოვროო და ასკეტურად ცხოვრება დაიწყოს. ეს კი საბოლოოდ დამღუპველად იმოქმედებს მის სულზე და ან ხიბლში ჩააგდებს, ან საერთოდ დააშორებს ეკლესიას. ყველაფერს თავისი დრო აქვს. მოძღვარმა უნდა ურჩიოს მრევლს, თუ რა წაიკითხოს. სახარება უპირატესია, მაგრამ მისი სრულიად დატევა ყველას არ ძალუძს. ამიტომაც მიიჩნევს ეკლესია, რომ ლიტერატურა ყველამ თავისი სულიერი მდგომარეობიდან გამომდინარე უნდა იკითხოს.

- ზოგი თვლის, რომ ეკლესიაში ადამიანმა ბავშვობიდან უნდა იაროს, ზოგს კი მიაჩნია, რომ უმჯობესია, ადამიანი ყველა რელიგიას გაეცნოს და შემდეგ წავიდეს იქით, საითაც გული გაუწევს, მიენდოს იმ სარწმუნოებას, რომელსაც ჭეშმარიტად ჩათვლის...

- წმინდანების უმეტესობა ქრისტიანობას ბავშვობიდან ეზიარებოდა, მაგრამ ისეთებიც იყვნენ, ვინც უფლის ძიებაში სხვა რელიგიებსაც გაეცნენ და მათ შორის საუკეთესო, ჭეშმარიტი - ქრისტიანობა აირჩიეს. ცხადია, ამგვარი გზით სიარული ღმერთის განგებით ხდება, მაგრამ ის დიდ საფრთხესაც უკავშირდება - შეიძლება, ინფორმაცია არასწორად გავიაზროთ, ფაქტები სათანადოდ ვერ განვსაჯოთ და ჭემარიტება ვერ ვიპოვოთ.

არსებობენ ორი კატეგორიის მორწმუნეები: ისინი, ვინც ეკლესიაში მივიდნენ გონებით და ისინი, რომლებიც ღვთის სახლში გულის ძახილმა მიიყვანა. რასაც ახლა ვიტყვი, შეიძლება სერიოზული განსჯის საგანი გახდეს, მაგრამ მე მგონია, რომ მხოლოდ წიგნი, ადამიანური ლოგიკა, ღვთისმეტყველური განათლება ისე ვერ დაგვარწმუნებს მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტებაში, როგორც უფლის მადლი, ის განცდა, რაც ღვთისმსახურებაზე ყოფნისას ან ზიარებისას გვეუფლება, განცდა, რომელიც აღსარების შემდეგ გვაქვს, ცხადი შეგრძნება იმისა, რომ უფალმა მოგვიტევა, არა აბსტრაქტული, არამედ რეალური შეგრძნება უფალთან, ქრისტეში მყოფობისა. ჩემი აზრით, თუ ადამიანს ეს ყველაფერი ნაგრძნობი არ ექნება, ძალიან გაუჭირდება ჭეშმარიტების მიგნება.

- შეიძლება, ადამიანს ეკლესიურმა განათლებამაც ავნოს? მწვალებელთა უმეტესობა ხომ მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში საფუძვლიანად იყო განსწავლული.

- ვერ დაგეთანხმებით. მწვალებლობის მიზეზი, ჩემი აზრით, რელიგიის მიმართ ადამიანის არასწორ მიდგომაში უნდა ვეძებოთ, ადამიანის დაცემულ ბუნებაში, მის ჯანყისმოყვარე, ამაყ გონებაში, რომელსაც უზენაესისადმი მორჩილება დაუკარგავს და საკუთარი თავი გაუკერპებია. ასეთი გონება ან საერთოდ უარყოფს, ან ნაწილობრივ იღებს ჭეშმარიტებას.

რაც შეეხება მწვალებელთა მიერ ღვთისმეტყველების საფუძვლიან ცოდნას, ვფიქრობ, არც ეს შეესაბამება სიმართლეს, რადგან ასეთ შემთხვევაში კარგად უნდა სცოდნოდათ, რომ ღვთისმეტყველების მთავარი პრინციპი ეკლესიის სწავლებისადმი უპირობო მორჩილებაა, ისინი კი მუდმივად ეწინააღმდეგებოდნენ მოციქულთა გადმოცემას, ეკლესიის კრებით აზრს და მათ წილ თავიანთ წარმოდგენებს ავრცელებდნენ.

ეკლესიური განათლების მიღებისას არსებობს ობიექტური მიზეზი, რომელმაც შეიძლება ადამიანი დააბრკოლოს. როცა განათლებას ვიღებთ, არ უნდა გავმიჯნოთ სულიერება და ცოდნა. ადამიანს არ აქვს მცირედი გამოცდილება სულიერი ლოცვისა, ვნებებთან ბრძოლისა, მისტიკური განცდებისა და ურთულესი საღვთისმეტყველო ლიტერატურის წვდომას კი ცდილობს! ის ვერ ახერხებს ამ ინფორმაციის სწორად გადამუშავებას, ნასწავლის ცხოვრებაში გამოყენებას. ამის გამო მისი შინაგანი სკეფსისი კი არ მცირდება, პირიქით, ღრმავდება და საბოლოო იმედგაცრუებით მთავრდება. ადამიანი ჭეშმარიტებას ადანაშაულებს და მის საძიებლად სხვაგან მიდის. ასეთებზე ამბობენ, საღვთისმეტყველო განათლება კი მიიღეს, მაგრამ გესლიან უღმერთოებად იქცნენო.

- არსებობენ ისეთი ადამიანებიც, რომელთაც არავითარი ცოდნა არ ჰქონიათ, მაგრამ ეკლესიამ ისინი წმინდანებად შერაცხა.

- არ ჰქონიათ ტრადიციული საერო თუ სასულიერო განათლება, მაგრამ ნაზიარები იყვნენ სულიწმინდის მადლს და მისი მეშვეობით - ღვთაებრივ სიბრძნეს, რომელიც ბევრად აღემატება საუკეთესო საუნივერსიტეტო ცოდნასაც კი. ამის კარგი მაგალითები არიან მოციქულები, რომელთაც არავითარი განათლება არ ჰქონიათ, მაგრამ ღვთის მადლით ამ უბირმა, უწიგნურმა ადამიანებმა მთელი მსოფლიო მოაქციეს. ამით ღმერთმა აჩვენა, რომ კაცობრიობის მოქცევა იყო შედეგი არა მოციქულების განათლებისა და ინტელექტისა, არამედ მათზე გადმოსული მადლისა, რომელიც უძლურს მძლედ გამოაჩენს. ეს სულაც არ ნიშნავს განათლების ტრადიციული ფორმების უარყოფას. უბრალოდ, გვინდა ვთქვათ, რომ არსებობს განათლების, სულიერი ცოდნის მიღების განსაკუთრებული ფორმა - სულიწმინდით განბრძნობა, რომელიც ასკეზითა და მადლისმიერი ლოცვით მიიღწევა.