წმინდა ჯვრის მონასტერი იერუსალიმში
წმინდა მიწა - იერუსალიმი და მისი შემოგარენი - თავისკენ გვიზიდავს ისე, როგორც არც ერთი სხვა ადგილი მთელ პლანეტაზე. წმინდა მიწა - სამშობლოა ყველა ქრისტიანისთვის, რამეთუ ამ მიწაზე განკაცდა უფალი, აქ ქადაგებდა, ახდენდა სასწაულებს, აქ ეწამა და აღესრულა მთელი კაცობრიობის ცოდვებისათვის. ამ მიწაზე ის მკვდრეთით აღდგა, აქედან ამაღლდა ზეცად. ამ მიწასთანაა დაკავშირებული ადამიანთა მოდგმის ხსნის მთელი ისტორია. იერუსალიმში თუნდაც ერთხელ მოხვედრის შემდეგ შეუძლებელია წმინდა ადგილების ატმოსფეროს დავიწყება.

იერუსალიმის მართლმადიდებლური ეკლესია (იმე) - ქრისტიანობის აკვანია, დედაა ქრისტიანული ეკლესიებისა, შემნახველია ქრისტიანთათვის უწმინდესი წმინდა მიწის საგანძურისა. იერუსალიმიდან გავრცელდა სახარება მთელ მსოფლიოში. იერუსალიმის ეკლესიამ მსოფლიოს მოუვლინა ისეთი წმინდანები, როგორებიც არიან არქიეპისკოპოსი კირილე იერუსალიმელი, იერუსალიმის პატრიარქი იუვენალი, III და IV მსოფლიო კრებების მოღვაწე, მაიუმის ეპისკოპოსი წმინდა კოსმა, მგალობელი, ბევრი უდიდესი დღე-სასწაულისა და ვნების კვირეულის კანონების შემდგენელი; პალესტინის სავანეების დამაარსებლები - ღირსი მამები ხარიტონ მქადაგებელი, დიდი ექვთიმე მთაწმინდელი, საბა განწმენდილი და ბევრი სხვა.

XVI ს-ის ბოლოს იერუსალიმში არსებობდა ხუთი ქართული მონასტერი, მაგრამ უკვე XVI ს-ის მეორე ნახევარსა და XVII ს-ის დასაწყისისთვის ქართველებმა დაკარგეს რამდენიმე სავანე. XVII ს-ის დასაწყისში გაღარიბებულმა ქართულმა თემმა ბერძნებს მიჰყიდა თავისი უფლებები გოლგოთის ნახევარზე. XVII ს-ის შუა წლებში ბერები დარჩნენ მხოლოდ წმინდა ჯვრისა (ანუ კვრის) და იერუსალიმის წმინდა ნიკოლოზის მონასტრებში. დანარჩენი სავანეები მიტოვებულ იქნა ან იჯარით გადაეცა საერო პირებს. XVII ს-ის 40-იან წლებში ჯვრის მონასტრის არქიმანდრიტმა ნიკიფორე ირბახმა (ირუბაქიძე - ჩოლოყაშვილი) სავანეებში ჩაატარა სარემონტო სამუშაოები, მაგრამ 50-იან წლებში ქართველები იძულებული გახდნენ დაეტოვებინათ თავიანთი მონასტრები დიდძალი ვალების გამო. 1682 წელს მონასტრები გაარემონტეს და 1685 წლიდან იქ განახლდა მღვდელმსახურება, მაგრამ ამ დროიდან მოყოლებული ისინი ბერძნების ხელშია.

ამჟამად აწ განსვენებულ პატრიარქ დიოდორ I-ის გადაწყვეტილებით წმინდა ჯვრის მონასტერი, ეკლესია და ერთ დროს მდიდარი სავანეების ნაშთები საჯაროდ ხელმისაწვდომი გახდა და წარმოადგენს სამრევლო მუზეუმს, რომელიც დამთვალიერებლებს, განურჩევლად მათი რელიგიური შეხედულებებისა, მოუთხრობს ქრისტიანობის ისტორიის მშვენიერ და მწუხარე ამბებს.

წმინდა ჯვრის მონასტრის დაარსების ისტორია ასეთია:

სათავეები

წმინდა ჯვრის მონასტერი მდებარეობს ულამაზეს მწვანე ველზე იერუსალიმის დასავლეთ ნაწილში - ჯვრის ველზე (არაბულად ჭადი ელ-უსალლაბე, ივრითზე - ნახალ რეხავია). ჟამთა სვლისაგან გაყვითლებული მისი მაღალი კედლები იპყრობს ყველას ყურადღებას, ვინც კი სტუმრობს წმინდა ქალაქს. გარეგნულად მონასტერი შუა საუკუნეების ციხესიმაგრეების მსგავსად გამოიყურება. მონასტრის თავისებური მშვენებაა კედლებთან ცისკენ მიმართული ორი უზარმაზარი კვიპაროსი.

მონასტერი მდებარეობს ზღვის დონიდან 750 მ-ის სიმაღლეზე, გორაკების გარემოცვაში, სადაც აღმართულია სამთავრობო კომპლექსის შენობები. მეორე მხარეს განლაგებულია მდიდარი და პრესტიჟული რაიონების მრავალსართულიანი საცხოვრებელი სახლები. ცოტათი მოშორებით კი ველზე გაშენებულია მშვენიერი ქალაქის პარკი.

მონასტრის შესახებ ცნობები მწირია. ოფიციალური მონაცემებით, იგი დაარსდა XI ს-ის 30-50-იან წლებში ღირსი ქართველის პროხორეს მიერ (გიორგი პროხორე შავშელი) და გააერთიანა მთელ წმინდა მიწაზე გაბნეული ქართველთა საძმო. არსებობს ასევე "უძველესი წარსულის გადმოცემებიც". მივმართავთ მათ.

გადმოცემები მონასტრის დაარსების შესახებ

გადმოცემები და ლეგენდები წმინდა ჯვრის მონასტრისა და იმ ადგილის შესახებ, სადაც ის იქნა აგებული, ძირითადად მიეკუთვნება შუა საუკუნეებს - მონასტრის აღორძინების პერიოდს, მაგრამ მათგან ზოგიერთი გაცილებით ძველია.

ერთ-ერთი ასეთი გადმოცემის მიხედვით, მონასტრის დაარსება განეკუთვნება ბიზანტიის იმპერატორ კონსტანტინე დიდისა და მისი დედის ელენე დედოფლის მოღვაწეობის პერიოდს, ე.ი. ახ.წ. IV საუკუნეს.

მეორე ლეგენდა, სავარაუდოდ, XVIII საუკუნისა, მონასტრის დაარსებას ათარიღებს V საუკუნით და ამ მოვლენას უკავშირებს იბერიის (საქართველოს) მეფე ტატიანს. ითვლება, რომ ტატიანმა, შეუდგა რა წმინდა მიწაზე მომლოცველობას, გადაწყვიტა იერუსალიმის დასავლეთით იბერიული მონასტრის აშენება მიწაზე, რომელიც კონსტანტინე დიდმა უწყალობა მირიანს, სხვა იბერიელ მეფეს.

მესამე გადმოცემა მონასტრის აშენებას მიაკუთვნებს იმპერატორ ირაკლის მმართველობის დროს. სპარსეთში ლაშქრობიდან გამარჯვებით დაბრუნების შემდეგ წმინდა ქალაქში შესვლამდე ირაკლი დაბანაკდა იმ ადგილზე, სადაც ამჟამად მონასტერი მდებარეობს. ის ადგილი პატივსაცემად მიიჩნეოდა იმის გამო, რომ სწორედ იქ გაიზარდა ჯვრის ხე - ხე, რომლისგანაც გამოკვეთეს ქრისტეს ჯვარი. წმინდა ჯვარი, რომელიც ირაკლიმ დააბრუნა სპარსეთიდან წმინდა მიწაზე, მოჭრილი იყო გოლგოთაზე. სწორედ ირაკლიმ ბრძანა მის მიერ არჩეულ ადგილზე მონასტრის აშენება.

გადმოცემებში მოთხრობილია რეალური მოვლენებისა და ისტორიული პირების შესახებ, რომელთაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს წმინდა მიწის და განსაკუთრებით იერუსალიმის ისტორიაში. მაგრამ ისტორიულ მეცნიერებას ჯერ კიდევ არ ძალუძს მათი სანდოობის დადასტურება ან უარყოფა.

არანაკლებ საინტერესოა ლეგენდა იმ მიწის სიწმინდის შესახებ, სადაც დგას მონასტერი. ლეგენდა მოწმობს, რომ ეკლესია აშენებულია სწორედ იმ ადგილზე, სადაც გაიზარდა ჯვრის ხე. XV ს-მდე მლოცველებს შეეძლოთ საკურთხევლის უკან დაენახათ ის ადგილიც, სადაც ხე ხარობდა, და მისი ტანის ნაწილიც.

ამჟამად ეს ადგილი ტაძრისთვის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მიშენებული კაპელის შიგნითაა.

ჯვრის ხესა და მონასტერთან დაკავშირებულ გადმოცემებზე ნათქვამია საეკლესიო წყაროებში და მომლოცველთა სამოგზაურო ჩანაწერებში, ასევე წმინდა მიწის აღწერილობებშიც, მოყოლებული XII ს-დან. ამასთან, ცნობილია, რომ თავდაპირველი, ყველაზე ადრინდელი ლეგენდა განეკუთვნება ბიზანტიის ბატონობის პერიოდს (IV-VI სს.). დროთა განმავლობაში გადაწერის პროცესში გადმოცემები იცვლებოდა, იძენდა ახალ დამატებებს, რაც პრაქტიკულად დამახასიათებელია ყველა ლეგენდისა და გადმოცემისთვის და XVII საუკუნეში საბოლოოდ მიიღო დასრულებული ფორმა, რომელმაც ჩვენს დრომდე მოაღწია.

ჯვრის ხის ისტორია სათავეს იღებს ბიბლიურ დროში, მამამთავარ აბრაამის დროს, რომელსაც ღმერთი გამოეცხადა მამრეში სამი ანგელოზის სახით. მაშინ ანგელოზებმა, რომლებიც მიემართებოდნენ სოდომისაკენ, აბრაამს დაუტოვეს თავიანთი სამი კვერთხი. სოდომის განადგურების და ლოთისა და მისი ქალიშვილების ცოდვით დაცემის შემდეგ ლოთმა აბრაამთან შეხვედრისას მის წინაშე აღიარა თავისი ცოდვა და უთხრა, რომ გამოისყიდიდა დანაშაულს. აბრაამმა მისცა ანგელოზების სამი კვერთხი, რათა ისინი დაერგო იერუსალიმის შემოგარენში და მოერწყო მდინარე იორდანეს წყლით. თუ კვერთხები გაიხარებდა, ლოთის ცოდვა ზეცისა და ღმერთის წინაშე შეწყალებული იქნებოდა. ლოთმა შეასრულა ყოველივე, რაც აბრაამმა დაავალა. მან კვერთხები დარგო ველზე, სადაც ამჟამად მონასტერია აღ-მართული, მდინარე იორდანიდან ეზიდებოდა წყალს, ებრძოდა სატანას, რომელიც მას აცდუნებდა, რწყავდა ჩარგულ კვერთხებს და მათ ამოიყარეს ყლორტები, სამი ხე ერთად გაიზარდა - ფიჭვი, კვიპაროსი და კედარი.

არაჩვეულებრივი ხე დაეცა სოლომონის მეფობისა და ტაძრის აშენების დროს, მაგრამ იუდეისტური ტაძრის ასაშენებლად ის არ გამოდგა. მისგან გამოთლილი დირეები არ გამოადგათ და გადაყარეს, როგორც დაწყევლილი და გამოუსადეგარი. მოგვიანებით სწორედ ამ დირეებისგან შეკრეს ქრისტეს ჯვარი.

მეორე გადმოცემის თანახმად, წმინდა ჯვრის მონასტერი დაკავშირებულია იერუსალიმის იუდეური ტაძრის ჭურჭელთან. ბიზანტიის იმპერატორ იუსტიანეს მხედართმთავარმა ველისარიუსმა, რომელმაც 536 წელს დაიპყრო რომი, იქიდან გაიტანა ძვირფასეულობა, როგორც იერუსალიმის ტაძრის დამანგრეველ რომაელთა საბრძოლო მონაპოვარი. მოათავსეს იერუსალიმში იუსტინიანეს მიერ ღვთისმშობლის სახელზე აგებულ ეკლესიაში, რომელიც ცნობილია "ახალი ეკლესიის" სახელწოდებით. 614 წელს სპარსელთა შემოსევის დროს ძვირფასეულობა გადამალეს წმინდა ჯვრის მონასტერში. 796 წელს არამუსლიმანი არაბები თავს დაესხნენ მონასტერს და დახოცეს ყველა ბერი, ამიტომ საჭურჭლის ადგილსამყოფელი აქამდე უცნობია.

მონასტერი V-X საუკუნეებში

წმინდა ჯვრის მონასტერი იერუსალიმის შემოგარენში სხვა სავანეებთან ერთად მოხსენიებულია იერუსალიმის მართლმადიდებლური ეკლესიის ბიბლიოთეკის ერთ-ერთ ხელნაწერში, რომელიც შეიცავს VI-VII საუკუნეებთან დაკავშირებულ ცნობებს.

1969-1973 წლებში იერუსალიმის საპატრიარქომ ჩაატარა სამონასტრო ნაგებობების მსხვილმასშტაბიანი სარესტავრაციო სამუშაოები, რომლებიც მოიცავდა სამონასტრო ეკლესიაში მოზაიკური იატაკის კონსერვაციასაც. მოზაიკა მთლიანად ამოიღეს და დაამონტაჟეს ახალ მყარ საფუძველზე, რესტავრაციის შემდეგ კი ადრინდელ ადგილას დააბრუნეს. ამან შესაძლებელი გახადა გარკვეული არქეოლოგიური გამოკვლევების ჩატარება.

აღმოჩენის უდიდესი ნაწილი შეადგენდა ადრინდელი მოზაიკური იატაკის ფრაგმენტებს (დიდი ალბათობით ახ.წ. VI ს.). ძველი იატაკის ნაწილები აღმოჩნდა სადიაკვნოსა და სამსხვერპლოში, მათი საერთო განლაგება კი გვაფიქრებინებს, რომ თავდაპირველი შენობის გეგმა, რომელსაც იგი მიეკუთვნება, ემთხვევა ამჟამინდელი ეკლესიის გეგმას.

ამრიგად, არქეოლოგიურმა გამოკვლევებმა შესაძლე-ბელი გახადა მონასტრის მშენებლობის საწყისი სტადიის განსაზღვრა - წმინდა მიწაზე ბიზანტიური მმართველობის წლები.

614 წელს, სპარსელთა შემოსევის დროს, დაინგრა მრავალი ეკლესია და განადგურდა ბერმონაზვნურ თემთა დიდი ნაწილი, უმოწყალოდ დახოცეს ათასობით იერუსალიმელი ქრისტიანი. ცხადია, ამ საშინელებას ვერ გადაურჩა წმინდა ჯვრის მონასტერიც.

პალესტინის მიწები გათავისუფლდა მხოლოდ 629 წ. სპარსელებთან ბიზანტიის ომის გამარჯვებით დასრულების შემდეგ. სპარსელების მიერ დაპყრობილი უფლის ჯვარი დაბრუნდა პალესტინაში და აღიმართა ადრინდელ ადგილას - გოლგოთაზე. მაგრამ სანამ იერუსალიმს დატოვებდა, იმპერატორმა იერუსალიმის პატრიარქს, ზაქარიას მისცა დანგრეული ეკლესიებისა და მონასტრების საიმპერატორო ხაზინის სახსრებით აღდგენის განკარგულება.

მკვლევართა აზრით, აღდგენის გეგმაში ჩართული იყო წმინდა ჯვრის მონასტერიც. შესაძლებელია იმპერატორმა საგანგებო განკარგულებებიც მისცა ამ მონასტრის შესახებ, რამდენადაც სპარსელთა წინააღმდეგ საომარი კამპანია ჯვაროსნული ლაშქრობის ხასიათისა იყო და მისი ერთ-ერთი ძირითადი მიზანი მაცხოვრის წმინდა ჯვრის დაბრუნება გახლდათ.

მაგრამ უკვე 638 წ. პალესტინა და იერუსალიმი დაი-პყრეს არაბებმა. ეს ქრისტიანთათვის მძიმე გამოცდის დასაწყისია. ბიზანტიისა და ქრისტიანული სამყაროსგან პალესტინის მოწყვეტა, ეკონომიკური დაცემა, ქრისტიანების მიმართ არაბი დამპყრობლების რეპრესიები, მონასტრებზე სარკინოზთა და სხვა არაბული ტომების ბარბაროსული შემოსევები გახლდათ წმინდა მიწის უმეტეს ქრისტიანულ სავა-ნეთა განადგურებისა და აოხრების მიზეზი.

არაბი დამპყრობლებისგან პალესტინის ქრისტიანი მოსახლეობის შევიწროებამ განსაკუთრებულ სისასტიკეს მიაღწია X საუკუნის დასასრულსა და XI საუკუნის დასაწყისში, ფატიმიდების დინასტიის წარმომადგენლის, ხალიფა ალ-საკიმის მმართველობის პერიოდში (996-1021). 1009 წ. მისი ბრძანებით იერუსალიმში დაანგრიეს ეკლესიებისა და მონასტრების დიდი ნაწილი, განახლდა ქრისტიანთა სასტიკი დევნა. ასეთი ხვედრი ერგო წმინდა ჯვრის მონასტერსაც. იგი იმდენად ააოხრეს, რომ საცხოვრებლად აღარ გამოდგებოდა და მიატოვეს.

მონასტერი X-XVII საუკუნეებში

ქრისტიანთა დევნა შეწყდა 1017 წელს. მალე ნებადართული იქნა დანგრეული ეკლესიებისა და მონასტრების აღდგენაც. იერუსალიმის პატრიარქმა ათონის მთაზე მოღვაწე იბერიელ (ქართველ) ბერს, პროხორეს, იბერიის მეფის ბაგრატ III-ისა (980-1044) და მისი დედის, მარიამის მიერ შეწირული სახსრებით დანგრევის პირს მისული წმინდა ჯვრის მონასტრის აღდგენაზე თანხმობა უბოძა. ეს მოასწავებდა სავანის ისტორიაში ახალი პერიოდის - აყვავების, სულიერი და კულტურული აღორძინების ხანის დაწყებას, რომელიც, სამწუხაროდ, ერთობ ტრაგიკულად დასრულდა. მაგრამ ნუ გავუსწრებთ წინ მოვლენებს.

პროხორე (ერისკაცობაში გიორგი შავშელი) მონასტერში იზრდებოდა, ახალგაზრდობაში წავიდა ათონის მთაზე, 1010-1015 წლებში აღმოჩნდა პალესტინაში და მრავალი წელი გაატარა წმინდა საბას ლავრაში. ღირსი წმინდანის გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრებაში ჩაწერილია: "იმ დროს ღირსი პროხორე ღვთისმოსავი მეფის ბაგრატის ნება-სურვილით წმინდა ქალაქში აშენებდა ქართულ სავანეს ცხოველმყოფელი ჯვრის პატივსაცემად იმ ადგილზე, სადაც მოიჭრა ხე მაცხოვრის ჯვრისათვის. გიორგი დიდად დაეხმარა ამ ღვთისმოსავ მამას და ხელი შეუწყო სავანის სწრაფად აღმშენებლობას. ღირსმა მამა პროხორემ სთხოვა გიორგი მთაწმინდელს სავანისათვის მის მიერ გადათარგმნილი წმინდა წიგნების გაგზავნა, მაგრამ იმჟამად ნეტარმა მამამ ვერ შეძლო თხოვნის შესრულება. პროხორეს გარდაცვალების შემდგომ მისმა მოწაფეებმა ნეტარი გიორგისაგან მიიღეს თვენი, ჟამნგულანი, სრული ზადიკი და სხვა ღვთის-მსახურების წიგნები".

მონასტრის და მთელი სამონასტრო კომპლექსის აღდგენა დაიწყო 1099 წელს, ე.ი. იერუსალიმში ჯვაროსნების შესვლამდე. ოღონდ არ არსებობს სანდო ცნობები, თუ როგორ გამოიყურებოდა შენობები X საუკუნეში, ვიდრე ხალიფა აღხაკიმი მას დაანგრევდა. მხოლოდ, ცხადია, რომ განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო სამონასტრო ეკლესიას. ვანდალთა მიერ განადგურებული მოზაიკის იატაკი შეცვალეს ახლით, VI საუკუნის ბიზანტიური მოზაიკის იატაკის იმიტაციით. იატაკის მსგავსი მოზაიკები ანალოგიური გეომეტრიული ორნამენტით, მცენარეული და ცხოველური მოტივებით არის წმინდა მიწის მრავალ ეკლესიაში.

კონკრეტულად ვინ მოხატა ეკლესია, არ არის ცნობილი. ეს შეიძლება ყოფილიყო თვითონ პროხორე და ცნობილი რუსი მომლოცველი იღუმენი დანიელიც, რომელიც იქ იმ¬ყოფებოდა რამდენიმე წლით ადრე. პროხორემ მონასტერში თავი მოუყარა მრავალ მთარგმნელს, მწიგნობარს, გადამწერსა და მხატვარს. წმინდა ჯვრის მონასტერი გახდა ქართული მწიგნობრობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ცენტრი. აქ ითარგმნებოდა და მრავლდებოდა თხზულებები, შეიქმნა ჯვრის მონასტრის ლიტერატურული სკოლა.

წმინდა პროხორე შავშელის ცხოვრებაში ჩაწერილია: "ღვთის შემწეობით ის შეუდგა მონასტრის მშენებლობას, რომელსაც ეწოდება ჯვრის მონასტერი... მან აღაშენა, და მოაწყო, და შეამკო ეკლესია ყოველგვარი მოხატულობით. შექმნა გუნდი მისივე მსგავსი ბერმონაზვნებისაგან, რომელთა რიცხვი დაახლოებით 80-ს შეადგენდა. მათთვის შეად-გინა წესდება და სამონასტრო წესები და როცა დაასრულა თავისი შრომები, დაუსუსტდა სხეული შრომისა და სიბერისაგან. მაშინ სულიერ ძმათაგან აირჩია ერთი მოწაფე გიორგი, დააყენა წინამძღვრად, დაავალა მთელი ძალისხმევით ეზრუნა მონასტრის ბინადრებზე. ამის შემდეგ წავიდა არმონის უდაბნოში, თან წაიყვანა ორნი - პრესვიტერი და ბერი. და რამდენიმე ხნის შემდეგ დატოვა ეს ქვეყანა... ის აღესრულა 12 თებერვალს (1066), კვირა დღეს".

სამონასტრო ეკლესიის ადრეული მოხატულობის დიდი სიზუსტით დათარიღება შეუძლებელია შედარებით გვიანი მოხატულობის გამო, რომელიც შესრულებულია XII საუკუნეში იბერიელი დედოფლის, თამარის რწმუნებულის, შოთა რუსთაველის დროს, ასევე XVII საუკუნის შუახანებში მოხატულობის განახლების გამო. ამჟამად ჩვენ შეგვიძლია ვიხილოთ მხოლოდ მოხატულობის ფრაგმენტები, რომლებზედაც შენარჩუნებულია თავდაპირველი მოხატულობის თემები და კომპოზიცია. დროის ამ პერიოდში მონასტერი და ეკლესია არა მხოლოდ აღდგა, არამედ კიდეც განახლდა.

განახლების შემდგომ მონასტერში დასახლდნენ ბერძენი და ქართველი ბერები. ბევრი მათგანი ჩამოვიდა ათონიდან. იბერიის მეფეების, განსაკუთრებით კი დავით IV-ის (1089-1125) მხარდაჭერითა და ფინანსური დახმარებით, იბერიელთა თემი იზრდებოდა და ძლიერდებოდა. მონასტერმა შეძლო მის გარშემო მდებარე მიწების შეძენა და დროთა განმავლობაში სამონასტრო მეურნეობა განმტკიცდა.

მაგრამ იერუსალიმში ჯვაროსანთა შემოსვლის დროს ბევრ მონასტერს მიწა ჩამოართვა მეფე ბალდუინ IV-მ (1173-1183), რომელმაც სხვისი ქონებით სარგებლობის უფლება გადასცა უფლის საფლავის ტაძრის კათოლიკე ბერებს. წმინდა ჯვრის მონასტრის აყვავება დაიწყო მას შემდეგ, რაც ჯვაროსნებმა დატოვეს იერუსალიმი.

XII საუკუნის ბოლოს (დაახლ. 1185 წ.) იბერიაში თამარის მეფობის დროს, იბერიის სამეფო კარის მიერ საპასუხისმგებლო მისიით, იერუსალიმში ჩავიდა შოთა რუსთაველი, იერუსალიმის იბერიული საძმოს რეორგანიზებისა და ჯვაროსანთაგან დაზიანებული ჯვრის მონასტრის გასარემონტებლად.

შოთა რუსთაველის მიერ ჩატანილი სახსრებით და მისივე ძალისხმევით, მონასტრის სამფლობელოები, ეკლესია და დანარჩენი შენობები აღდგა. ბერების რიცხვი მნიშვნელოვნად გაიზარდა. მათ შორის იყო ბევრი მეცნიერი, ჰაგიოგრაფი. ზოგი თავისუფალ დროს გადაწერდა ძველ ხელნაწერებს, უმეტესობა ქმნიდა საღვთისმეტყველო ტრაქტატებს. სწორედ მათი შრომები დაედო საფუძვლად პირველ სამონასტრო ბიბლიოთეკას, რომელიც თანდათან მდიდრდებოდა და იქცა იერუსალიმის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან წიგნსაცავად.

მონასტერში ქართულ და ბერძნულ ენებზე იქმნებოდა "მოსახსენიებელი წიგნი", რომელიც ინახავდა მათ ხსოვნას, ვინც ცხოვრობდა სავანეში ან თავისი იქ ყოფნით მნიშვნელოვანი კვალი დატოვა (ამჟამად ის ინახება იერუსალიმის ბერძნული საპატრიარქოს წიგნსაცავში). XIII საუკუნის პირველი მეოთხედის ერთ-ერთი ჩანაწერი მოწმობს, რომ აქ აღესრულა ხაზინადარი შოთა, რომელსაც იმ დღესვე გადაუხადეს აღაპი: "გუმბათის ქვეშ სვეტები განაახლა და მოხატა... შოთა რუსთაველი, ხაზინადარი, სადაც თვითონვე გამოსახულია ასაკოვანად".

შოთა რუსთაველი საქართველოს სამეფო კარზე განაგებდა ფინანსებს. მონასტერში შოთა რუსთაველის ყოფნის შესახებ ასევე ჩაწერილია საქართველოს საზოგადო მოღვაწის, ქუთაისის მიტროპოლიტის, არქიეპისკოპოს ტიმოთე გაბაშვილის წიგნში "მოგზაურობები". მან იერუსალიმი 1755-1758 წლებში მოილოცა.

შოთა რუსთაველმა განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო სამონასტრო ეკლესიის შიდა მორთულობას. ახალი ფრესკები შეიქმნა კედლის მხატვრობის თავდაპირველი გეგმის შესაბამისად, თუმცა ფრესკები ახდენდა ათონის მონასტრების იკონოგრაფიული სტილის რეპროდუქცირებას. მოხატულობათა შორის შეიძლება დავინახოთ ასევე ზოგიერთი ბერძენი ანტიკური ფილოსოფოსისა და ბრძენის პორტრეტი, როგორიცაა: პლატონი, სოკრატე, არისტოტელე და პლუტარქე.

შოთა რუსთაველი ასევე გამოსახულია პირველ სვეტზე, მარჯვნივ, ჰიმნოგრაფ მაქსიმე აღმსარებელსა და იოანე დამასკელს შორის. შოთა რუსთაველთან ასევე დაკავშირებულია მონასტრის ისტორიის დრამატული ფურცლები...

ეკლესიის მოხატულობა, მიუხედავად XVII საუკუნის განახლებისა, ინარჩუნებს თავდაპირველ თემებსა და ხშირ შემთხვევაში თავდაპირველ კომპოზიციას.

XIII საუკუნის ბოლოს არაბმა თავდამსხმელებმა მელექ ელ-ნასირ ბენ-ხალაუნის მეთაურობით დაიპყრეს მონასტერი. სავანის ცხოვრება შეწყდა. ბერები განდევნეს, ეკლესია კი დაემსგავსა მეჩეთს. მონასტერი იქცა დერვიშების საღვთისმეტყველო სკოლად.

მონასტრის უფლებები აღდგა და კანონიერ მფლო-ბელს დაუბრუნდა 1305 წელს - ბიზანტიის იმპერატორის ანდრონიკე II პალეოლოღის (1281-1333) ჩარევის შედეგად. ამასთან მოხდა მონასტრის რეორგანიზება. იბერიული ბერმონაზვნური თემი მოეწყო იმდროინდელი იერუსალიმის ბერძნული მართლმადიდებლური თემის მსგავსად. ბერების რაოდენობა გაიზარდა იბერიიდან ჩამოსულთა ხარჯზე, მონასტრის სამფლობელო კი შეივსო ახალი შეწირულობებითა და მონაპოვრებით.

მონასტერმა შეიძინა ყველა მიმდებარე მიწა ზეთისხილის ბაღებითა და ვენახით, რაც უზრუნველყოფდა მტკიცე ეკონომიკურ საფუძველს იერუსალიმის იბერიული ბერმონაზვნური თემის შესანახად.

წმინდა ჯვრის მონასტერი გახლდათ იერუსალიმის ბერმონაზვნური თემის ცენტრი. გარკვეულმა პოლიტიკურმა მიზეზებმა, ასევე ქართველებისა და დამპყრობელი მამლუქების გეოგრაფიულმა, ეთნიკურმა და ენობრივმა სიახლოვემ იერუსალიმის იბერიულ თემს მისცა მნიშვნელოვანი პოლიტიკური წონისა და გავლენის მოპოვების საშუალება. იბერიელები მხარს უჭერდნენ წმინდა საფლავის საძმოს და ეხმარებოდნენ იერუსალიმის მართლმადიდებელ საპატრიარქოს.

მონასტრის აყვავების ეს პერიოდი გაგრძელდა XVI ს-ის დასაწყისამდე. 1517 წ. პალესტინა გადავიდა თურქების ხელში. ახალი დამპყრობლები, მამლუქებისგან განსხვავებით, არცთუ კეთილგანწყობილნი იყვნენ იბერიელების მიმართ. საძმოს შიგნით შინაგანმა წინააღმდეგობებმა და დაპირისპირებებმა შეასუსტა მისი მთლიანობა. მონასტერი დაიშალა. იბერიის მმართველებმა ფინანსური დახმარება თითქმის შეუწყვიტეს სავანეს, ან ის არ აღწევდა მონასტრამდე, მოვალეთა რიცხვი იზრდებოდა. მონასტერი იძულებული გახდა, გაეყიდა ქონების ნაწილი. მიწები და ფერმები გადავიდა არაბი გლეხების ხელში. ასეთი ხვედრი ხვდა წილად იერუსალიმში დაფუძნებულ ბევრ იბერიულ მონასტერს. ფინანსური გართულებების გამო ისინი იჯარით გადაეცა ქრისტიანულ თემებს, რომლებიც თანდათან ისაკუთრებდნენ მათ.

XVII საუკუნის დასაწყისში იყო მცდელობა იბერიული თემის აღდგენისა და მონასტრებისთვის ქონების დაბრუნებისა, მაგრამ იმ დროისთვის თემის ვალი დიდ თანხას შეადგენდა. იბერიელთა ხელში მხოლოდ ერთობ სავალალო მდგომარეობაში მყოფი წმინდა ჯვრის მონასტერი იყო.

1643 წ. მონასტრის წინამძღვარი გახდა ნიკიფორე, უკანასკნელი ნამდვილად განათლებული და ენერგიული ადამიანი იერუსალიმის ქართული თემისა. ნიკიფორე, ერისკაცობაში ნიკოლოზ ირუბაქიძე-ჩოლოყაშვილი (1585-1658) ქართველი მეფის, თეიმურაზ I-ის დიპლომატიურ სამსახურში იდგა. იგი არაერთხელ ყოფილა განსაკუთრებული მისიით რომში, სადაც ცნობილი იყო ნიკიფორე ირბახის სახელით. ნიკიფორე 13 წელი ცხოვრობდა მონასტერში, სადაც მოგვიანებით დაბრუნდა წინამძღოლად და დაჰყო იქ 7 წელი, 1643-დან 1649 წლამდე.

მონასტრის წინამძღვრად ყოფნისას, 1643 წელს, ნიკიფორემ აღადგინა ეკლესიის გუმბათი, საკურთხეველი და კანკელი. განახლდა კედლის მხატვრობა განსაკუთრებით დაზიანებულ ადგილებში, დაიწერა ახალი ხატები. არსებობს სამშენებლო წარწერა: "ტაძარი ესე ცხოველმყოფელი ჯვრისა მოხატულია და განახლებულია ლევან დადიანის ნება-სურვილით, ჯვრისა და წმინდა გოლგოთას უღირსი იღუმენის ომან ჩოლოყაშვილის ძის, ტაძრისათვის თავდადებული ნიკიფორეს ხელითა და დიდი მცდელობით, რომელმაც განაახლა გუმბათი და საკურთხეველი საკუთარი სახსრებით"...

ტაძრის წარწერების ახალ თემას შეადგენდა ნიკიფორეს მიერ მოფიქრებული ისტორიული პორტრეტების სერია. ტაძრის წარწერებში ის ქმნის მონასტრის მთელ ისტორიას, რომელიც წარმოდგენილია სამი ყველაზე ნათელი ეპიზოდით: ქართული ბერმონაზვნობის ლეგენდარული დაფუძნება და დასაწყისი; მონასტრის აღდგენა 1046 წელს. მესამე ეპიზოდი წარმოდგენილია ნიკიფორეს თანამედროვეთა გალერეით. ესაა მთავარი დადიანი და მონასტრის სხვა ქტიტორები. ამ უკანასკნელი სერიის პორტრეტები ზომით მცირეა.

სწორედ ქტიტორთა სერიას შეესატყვისება სტილისტურად შოთა რუსთაველის პორტრეტიც. იგი გამოსახულია მუხლმოდრეკით იოანე დამასკელისა და მაქსიმე აღმსარებლის ფიგურებს შორის. მარცხნივ პორტრეტის ზემოთ მოთავსებულია წარწერა: "უფალო, შეიწყალე შოთა, ამ ეკლესიის შემამკობელი ამინ. რუსთაველი". ეს პორტრეტი არაერთხელ გადაიღება და გაიწმინდა და შეცდომით ითვლებოდა რუსთველის ერთადერთ ნამდვილ გამოსახულებად. ქართველმა მეცნიერებმა 1959 წელს, მონასტრის შესწავლისას, კვლავ აღმოაჩინეს შავად გადაღებილი ეს პორტრეტი, გადაღებილი შავი საღებავით. ფრესკა აღადგინეს, მაგრამ ქართველი მეცნიერები არ იყვნენ კმაყოფილნი ხარისხითა და მეთოდით.

აკადემიკოს მ. ლორთქიფანიძის აზრით, "სარესტავრაციო სამუშაოების ჩატარება ბერძნულ მხარეს უნდა შეეთანხმებინა ქართულ მხარესთან და სპეციალისტებთან, მაშინ ადგილი არ ექნებოდა უარყოფით შედეგს".

2007 წლის ივლისში ფრესკა კვლავ დააზიანეს. ამასთან დაკავშირებით საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ნოტა გაუგზავნა ისრაელის მხარეს, რომელშიც გამოთქვა პროტესტი მომხდართან დაკავშირებით. საგარეო საქმეთა მინისტრმა სალომე ზურაბიშვილმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ფრესკის დაზიანების ფაქტი საგანგაშოა, რამეთუ "არავის ჰქონდა ამ ეკლესიაში შესვლის უფლება შესაბამისი ნებართვის გარეშე". კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II-მ განაცხადა, რომ "ფრესკა იმდენად ძლიერადაა დაზიანებული, რომ მისი აღდგენა ძალიან რთული იქნება". მან იმედი გამოთქვა, რომ იერუსალიმისა და სრულიად პალესტინის პატრიარქი ირენეოსი "სათანადო ყურადღებას გამოიჩენს ამ ფაქტის მიმართ და ყოველ ღონეს მიმართავს მომხდარის გამოსაძიებლად". "ეკლესიაში არ უნდა ჰქონდეს ადგილი ასეთ ფაქტებს", - ბრძანა ილია II-მ. ამჟამად ფრესკა აღდგენილია.

რესტავრაციის შემდგომ მონასტერში იბერიელი ბერების მხოლოდ მცირე რაოდენობა დარჩა, წინამძღოლი კი უმეტეს დროს იბერიაში ატარებდა. მონასტრისათვის ამ შედარებით მშვიდ დროს განეკუთვნება სავანის ერთ-ერთი ბერის, ნიკოლოზ დვალის მოწამებრივი აღსრულების ამბავი. ნიკოლოზი დაიბადა მორწმუნე მშობლების ოჯახში, 12 წლისა ბერად აღიკვეცა კლარჯეთის უდაბნოში. შემდგომ ის გაემგზავრა იერუსალიმში, რათა თაყვანი ეცა უფლის საფლავისთვის და დამკვიდრებულიყო მონასტერში. აქ გაუჩნდა ქრისტესთვის წამების სურვილი. დაჟინებით ეძებდა წამების გვირგვინს, მაგრამ ქრისტიანებმა ორჯერ მოახერხეს მისი სიკვდილისგან დახსნა: დამასკოში, სადაც ის გაგზავნა მონასტრის იღუმენმა, ნიკოლოზი შევიდა მუსლიმანთა სამლოცველო სახლში, ყველას წინაშე დაიწყო ქრისტეს სჯულის ქადაგება და მუსლიმანური სარწმუნოების ძაგება. სასტიკად სცემეს და საკანში ჩაამწყვდიეს. მიტროპოლიტისა და ქრისტიანების დახმარებით იგი ტყვეობიდან გაათავისუფლეს. ისევ წავიდა მუსლიმანთა სამლოცველოში. 500-ჯერ სცემეს ტყავის ფართო ქამრებით და 2 თვით კვლავ გამოამწყვდიეს ციხეში. ქრისტიანებმა კვლავ გაათავისუფლეს და სურდათ, მისი იერუსალიმში დაბრუნება. მაგრამ წმინდა ქალაქისკენ მიმავალ გზაზე მას შეხვდა ამირა, რომელმაც იცნო, შეიპყრო და მიჰგვარა "ამირთამირა დენგიზს", რომელმაც ბრძანა, მისთვის თავი მოეკვეთათ. ნიკოლოზმა სახე აღმოსავლეთს მიაპყრო და სიხარულით მიუშვირა ყელი დანას. "დიდება შენ, უფალო ქრისტე, რომელმაც მაღირსე მოვმკვდარიყავი შენთვის!" "ზუსტად იგივე შვიდჯერ გაიმეორა მოჭრილმა თავმა: "დიდება შენდა, ქრისტე ღმერთო", რითაც სპარსელები გააოცა. ცხედარი დაწვეს. სამი დღე სინათლის სვეტი იყო აღმართული მისი წამების ადგილზე". წმინდა ჯვრის მონასტრის მდგომარეობა ნამდვილად კატასტროფული იყო. ოსმალთა ხელისუფლების ზეწოლას, გადასახადებს, საქართველოდან პოლიტიკური და მატერიალური მხარდაჭერის არარსებობას ერთვოდა მოუქნელი ხელმძღვანელობა.

ამ რთულ ვითარებებში მონასტერს დაეხმარა იერუსალიმის მართლმადიდებელი საპატრიარქო პატრიარქ დოსითეოს II-ის (1669-1707) მეთაურობით. ამ პერიოდის მოვლენები დაწვრილებითაა აღწერილი მისი ეპისტოლეების სერიაში. იმის გარკვევისას, თუ როგორ მოხვდა ქართული სამფლობელოები ესოდენ სავალალო მდგომარეობაში, დოსითეოსი წერს "უხეირო იღუმენების" შესახებ: "იღუმენთა პატივმოყვარეობამ და მფლანგველობამ მონასტერს უდიდესი ზიანი მიაყენა და აი, უკვე 37 წელიწადია, ჩვენ ვცდილობთ მათ გამოსწორებას. და არა მხოლოდ ჩვენ, არამედ თქვენი მამები და პაპები... ცდილობდნენ მონასტრის გათავისუფლებას ვალებისაგან და 50 წლის განმავლობაში ძლივს მოახერხეს მოეპოვებინათ მისთვის ეს თავისუფლება; და ახლა ჩვენ და თქვენ გვმართებს მონასტრისადმი ყურადღება, რათა არ გაეხვეს კვლავ ვალებში, რადგან მეორედ მათ თავს ვეღარ დააღწევს".

ბერძნული და ქართული მხარეების ერთობლივი ძალისხმევა წარმატებით დაგვირგვინდა. ქართველმა მმართველებმა შეძლეს გარკვეული საშუალებების მოძიება. გადაიხადეს მონასტრის ვალები. მონასტერი გადავიდა იერუსალიმის საპატრიარქოს იურისდიქციაში. რამდენიმე იბერიელი ბერი უფლის საფლავის საძმოს შეუერთდა.

მონასტერი XVIII საუკუნიდან ჩვენს დრომდე

იერუსალიმის პატრიარქმა დოსითეოსმა აღადგინა წმინდა ჯვრის მონასტერი ისევე, როგორც მის იურისდიქციაში გადასული სხვა იბერიული მონასტრები. XIV საუკუნიდან მოყოლებული მუსლიმანები ხელისუფლებისგან მოითხოვდნენ მონასტრის გადაცემას.

საპატრიარქოსა და ხელისუფლების შეთანხმებით მონასტრის ირგვლივ მდებარე მიწებზე საკუთრების უფლებისა და მონასტრის უახლოესი სოფლის - მალხის თაობაზე არსებობს წერილობითი მოწმობა, რომლის მიხედვითაც თავდაპირველად ამ სოფლის მცხოვრებნი იყვნენ იბერიელი ქრისტიანები. ისინი იბერიულმა თემმა დაასახლა აქ XIII საუკუნეში სამეურნეო საქმიანობის წარსამართავად, დროთა განმავლობაში გლეხები გამუსლიმანდნენ და სავანის დაშლის შემდეგ კი პრეტენზიას აცხადებდნენ მონასტრის მიწებზე. ეს საკითხი საბოლოოდ გადაწყდა იერუსალიმის საპატრიარქოს მიერ მიწების შესყიდვის შემდეგ.

XVIII საუკუნეში და XIX საუკუნის I ნახევარში მონასტერი მოქმედი იყო. ბერების რიცხვი საკმაოდ დიდი გახლდათ.

1848 წელს რუსულმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იერუსალიმის საპატრიარქოს ნებართვა სთხოვა წმინდა ჯვრის მონასტერში რუსული სულიერი მისიის დამკვიდრების შესახებ. მაგრამ პატრიარქმა ათანასემ ამ მიმართვამდე მიიღო გადაწყვეტილება მონასტრის საღვთისმეტყველო სკოლად გადაკეთების შესახებ.

1855 წელს სამონასტრო კომპლექსი გადაკეთდა სალექციო შენობებად, სატრაპეზო მოეწყო ახალი მოთხოვნების შესაბამისად, ხოლო ყოველდღიური ლოცვების აღსავლენად შეიქმნა კაპელა, მსგავსი წმინდა იოანე დამასკელის კაპელისა. ძირითად შენობას დააშენეს სამი სართული, გაჩნდა სამრეკლო.

მონასტრის ბიბლიოთეკა შეივსო ასობით წიგნით - ენციკლოპედიებით, ლექსიკონებით, საღვთისმეტყველო შრომებით. ამასთან მის შემადგენლობაში იყო დიდი რაოდენობით უძველესი ხელნაწერები.

მონასტრის ყველაზე დიდი ნაგებობა გადაკეთდა მუზეუმად. ეს იყო პირველი მუზეუმი იერუსალიმში, სადაც სხვა ექსპონატებს შორის წარმოდგენილი იყო მრავალ¬რიცხოვანი არქეოლოგიური არტეფაქტი პალესტინის ისტორიისა.

საღვთისმეტყველო სკოლა მოქმედებდა 1908 წლამდე. იგი დახურეს საპატრიარქოს ფინანსური სირთულეების გამო. 1905 წელს სკოლა ითვლიდა 485 ნამდვილ სტუდენტსა და 94 ასპირანტს. ბევრ კურსდამთავრებულს მაღალი თანამდებობა ეკავა აღმოსავლეთის მართლმადიდებელ ეკლესიებში. საღვთისმეტყველო სკოლის დახურვით წმინდა ჯვრის მონასტრისათვის კვლავ დადგა დაქვეითების პერიოდი. 60 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში მონასტერში იმყოფებოდა მხოლოდ ერთი წინამძღვარი, რომელიც იმავდროულად, დარაჯის მოვალეობასაც ასრულებდა.

მონასტრის მივიწყებისა და დაცემის შედეგი იყო შენობის დაზიანება, მოზაიკური იატაკის დაშლა, კედლის მხატვრობის თანდათანობით გაქრობა.

წმინდა მიწაზე ქართველთა მოღვაწეობის შესახებ წერდნენ რუსი მოგზაურები და საეკლესიო მოღვაწეები, კერძოდ, არქიმანდრიტი ლეონიდე (კაველინი), რომელიც ცხოვრობდა იერუსალიმში 1858-1899 წლებში. 1881 წელს არქიმანდრიტი ანტონი (კაპუსტინი) მონასტერში საქმეების სავალალო მდგომარეობას აღწერს საანგარიშო ჩანაწერში, რომელიც გათვალისწინებული იყო თბილისში არქეოლოგიურ შეკრებაზე წასაკითხად: "მთელი ეკლესია შიგნიდან, კედლები, თაღები და კამარები დაფარულია ხატწერის გამოსახულებებით, რომლებიც ამჟამად უმეტესად დაზიანებულია... [მონასტრის ბიბლიოთეკისგან] ჯერ კიდევ შემორჩენილია სამი-ოთხი ათეული ძველი, დაზიანებული, ჭიებით გამოჭმული, დამტვერილი და უყურადღებოდ მიტოვებული ხელნაწერი წიგნები, რომლებიც ამჟამად ყრია წმინდა იოანე დამასკელის სახელობის საოჯახო ეკლესიის ერთ ოთახში"...

რუსეთის საზოგადოებას აღელვებდა ჯვრის მონასტრის მდგომარეობა. მ. სოლოვიოვი "მოსკოვსკიე ვედომოსტი¬ში" (1894 #2) წერდა: იერუსალიმის მონასტრებს შორის ყველაზე საუკეთესო და კეთილმოწყობილი - წმინდა ჯვრის მონასტერი, ყველა ვალისაგან გაწმენდილი მეფე ირაკლის მიერ XVIII საუკუნის ბოლოს, იმყოფება მხოლოდ საპატრიარქოს გამგეობის ქვეშ იბერიელი ბერების იქ არყოფნის გამო, რომელთაც უფლებამოსილება შეუწყდათ მხოლოდ გასული საუკუნის (XVIII) ბოლოს, თურქეთთან და სპარსეთთან საქართველოს შეუპოვარი ბრძოლის შედეგად, საქართველოს უფლებები არ არის საკამათო საკითხი ისევე, როგორც არ ჩაღდება კამათი ქართული მიწების გამოყენების შესახებ, რომელიც იერუსალიმის საპატრიარქოს ერიცხება.

ჯვრის მონასტრისადმი რუსული საზოგადოების ინტერესი შემთხვევითი არ იყო. წმინდა მიწაზე ფართოდ გაჩაღებულმა დიპლომატიურმა და საგანმანათლებლო საქმიანობამ შესაძლებელი გახადა არაოფიციალურ დონეზე დაეყენებინათ რუსეთისათვის მონასტრის გადაცემის საკითხი, რადგან საქართველო იმჟამად დიდი ხნის შესული იყო რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში.

მხოლოდ 1970-1973 წლებში მოახერხა იერუსალიმის საპატრიარქომ შენობის სრული აღდგენა, მოზაიკური იატაკის რესტავრაცია და კედლის მხატვრობის ნაწილობრივი კონსერვაცია. მონასტრის ძეგლებისა და სიძველეების მნიშვნელოვანი ნაწილი, სამწუხაროდ, დაიკარგა.

წმინდა ჯვრის მონასტრის ეკლესია იძლევა ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური ხელოვნებისა და ტრადიციული იკონოგრაფიის გაცნობის შესაძლებლობას. არქიტექტურული ხაზების, იატაკის მოზაიკისა და კედლის მხატვრობის ჰარმონია მონასტრების მთავარ ეკლესიას ქრისტიანული ხელოვნების ცოცხალ მუზეუმად წარმოაჩენს, შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული ჩვენს დრომდე.

სააღდგომო დღესასწაულზე მოვინახულე ჯვრის მო-ნასტერი. ტაძარი დაკეტილი დამხვდა... სააღდგომო წირვა-ლოცვის დროს ვესაუბრე პატრიარქს და ისე გამიმართლა, რომ ტაძარში აღმოვჩნდი მასთან ერთად მის გვერდით.

იქ მყოფმა რუსმა ქალბატონმა მითხრა, ჯვარია დაკარგულიო.

ტაძრის მსახურები ფოტოების გადაღების უფლებას არ მაძლევდნენ იმიტომ, რომ დაზიანებული იყო შოთა რუსთაველის ფრესკა, მაგრამ, ღვთის წყალობით, მაინც მოვახერხე ამ სურათების გადაღება.

პროფესორი ნოდარ ერიაშვილი

ჟურნალი "კარიბჭე"-2013. #2-5