- ბატონო პაატა, როდის მოკიდეთ ხელი ამ რთულ საქმეს - თეკლათის დედათა მონასტერზე წიგნის წერას?
- დიდი წყალობა იყო ჩემთვის ამ საპატიო თემასთან შეჭიდება.
არ ვიცი, შვიდი წლის შრომით შევძელი თუ არა ოდნავ მაინც მივახლოებოდი ჭეშმარიტებას და სათანადოდ აღმენუსხა თეკლათის დედათა მონასტრის მადლცხებული დასის მოღვაწეობა.
მონასტრის არქივი არ არსებობს, ეტყობა, რევოლუციის წლებში განადგურდა, მაგრამ, ღვთის წყალობით, საკმაო მასალამ მოიყარა თავი. საერთოდ, ამ წიგნის შექმნისას ისეთი აუხსნელი ამბები მოხდა, რომ ამაზეც დაიწერება წიგნი...
სანამ კალამს ავიღებდი, რამდენიმე წლით ადრე სიზმარი ვნახე: მშობლიურ სენაკში ვარ. შევყურებ რკინიგზის სადგურს, რომელსაც უკან ზღვა მოსდგომია. ზვირთები საცაა წალეკავენ ყოველივეს. დავინახე, იქვე, მთის ბილიკს ხალხი შეუყვა, მეც მათ მივყევი. მთის წვერზე ძველი, აივნიანი ოდა იდგა. ეს ხალხი ამ აივანზე შესაწირს ალაგებდა და უკან ბრუნდებოდა, მე კი, დაახლოებით ათი წლის ბავშვი, ყურადღებით ვაკვირდებოდი ყოველივეს. ეზო-კარის მოშორებით ქალაქს უცნობი ბერი გადაჰყურებდა. ხელში ჯვარი აღემართა და ლოცულობდა. მივუახლოვდი. მოძღვარმა გადმომხედა, თავზე ხელი დამადო, მაგრამ არაფერი უთქვამს, გააგრძელა ლოცვა. თანდათან ზღვამ უკან დაიხია, გამოჩნდა სახლები, სადღაც ძაღლმა დაიყეფა, მამალმა იყივლა, ხალხი ახმაურდა. გამიხარდა, გადავრჩით-მეთქი.
იმ წლის შემოდგომაზე, სამოქალაქო ომის დროს, სენაკი ერთ ღამეს დაიბომბა. უამრავი სახლი დაინგრა... ამ ტრაგედიას არაერთი ადამიანი ემსხვერპლა...
ორიოდე წლის შემდეგ მენჯში, მთავარანგელოზთა სავანეში, წირვას ვესწრები. მიყვარს მამა მელქისედეკის ღვთისმსახურების მოსმენა. საოცარი მადლი აქვს მის ლოცვას... უნებურად თვალი მოვკარი იქვე, პატარა მაგიდაზე ჩამოდებულ სურათს. თვალი გამიშტერდა, წამსვე მივხვდი, ვინც იყო ის მლოცველი ბერი... მართალია, სიზმარში, მაგრამ ხომ დიდი წყალობაა წმინდა ალექსი ბერის დალოცვა.
არაერთი სხვა უჩვეულო შემთხვევის მოწმეც ვარ, მაგრამ ყველაფერს ვერ გიამბობთ, მერიდება. თუ არა ღვთის წყალობა და თეკლათის დედათა მონასტრის ნეტარსახსენებელ დედათა ზეციური მფარველობა, არა მგონია, მსგავსი შრომის გაწევა შემძლებოდა.
თეკლათის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შობის სადიდებლად დაარსებულ დედათა მონასტერს მე-19 საუკუნის 60-იანი წლების შუა ხანებში ღირსმა დედა სალომე თავდგირიძემ და მისმა თანამოსაგრე მონაზვნებმა ჩაუყარეს საძირკველი. ისინი თავიდან იმ ალაგას დაემკვიდრნენ, სადაც დღეს წმინდა ღირსი მამის ალექსი შუშანიას მიერ აღორძინებული მენჯის მთავარანგელოზთა სავანეა.
როგორც წყაროებიდან ვგებულობთ, მონაზვნად აღკვეცისა და იერუსალიმის სიწმინდეების მოლოცვის შემდგომ დედა სალომეს სამეგრელოს ეპისკოპოს ტარასისთვის (ელიავა) უთხოვია დედათა მონასტრის დასაარსებლად ნებართვა. ყოვლად სამღვდელოც გულისყურით მოჰკიდებია დედების თხოვნას და ლოცვა-კურთხევა და შემწეობა არ დაუკლია მათთვის.
მეუფე ტარასის გარდაცვალების შემდგომ (1871 წ.) რუსეთის სასულიერო უწყებამ სამეგრელოს ეპარქია (როგორც დამოუკიდებელი სამწყსო) გააუქმა და იგი იმერეთის ეპარქიას მიუერთა. მას შემდეგ, 1885 წლამდე, სანამ კვლავ არ აღსდგა გურია-სამეგრელოს გაერთიანებული ეპარქია, თეკლათელ დედებს წმინდა ღირსი მამა, იმერეთის ეპისკოპოსი გაბრიელი მფარველობდა.
გაბრიელ ეპისკოპოსის მიერ ეკლესიისა და ქვეყნისთვის გაწეულ ამაგზე ბევრი თქმულა და დაწერილა, მაგრამ ვფიქრობთ, რაც გაკეთდა, ჯერ კიდევ არაა საკმარისი. მომავალი მკვლევარნი ალბათ შემდგომშიც არაერთ საინტერესო დოკუმენტურ მასალას გამოამზეურებენ ამ დიდი მოღვაწის შესახებ.
რუსული სასულიერო უწყების რეფორმებმა ჩვენს ეკლესიას აუნაზღაურებელი ზარალი მიაყენა, რომლის შედეგად მე-19 საუკუნის II ნახევარში ქვეყანაში სულიერი კრიზისი გამძაფრდა. უუფლებო, გაღარიბებული ჩვენი ეკლესიის ეროვნებით ქართველი სასულიერო მოღვაწენი, მართალია, ცდას არ აკლებდნენ ეკლესიური ცხოვრების გაუმჯობესებას, მაგრამ საუკუნის მიწურულისთვის მდგომარეობა საგანგაშო შეიქნა.
რუსულ განათლებამიღებული ახალი თაობის სამღვდელოებასა და მრევლს შორის დაირღვა სულიერი ერთობა, გაიშვიათდა ქართული სიტყვა, გალობა. ღვთისმსახურება ძირითადად რუსულად მიმდინარეობდა. მრევლს არ ესმოდა მოძღვრის ენა. მადლი გაუფერმკრთალდა საღვთო ლიტურგიას, დაიხურა არაერთი მონასტერი.
ასეთ დროს, ქართული ეკლესიის მანათობელ ვარსკვლავებად წოდებული გაბრიელ ქიქოძისა (1860 წლის 2 ივლისს) და ალექსანდრე ოქროპირიძის (1862 წლის 4 მარტს) იმერეთისა და აფხაზეთის ეპისკოპოსებად კურთხევა გახდა ის ისტორიული მოვლენა, საქართველოს სამოციქულო ეკლესიას ცვარ-ნამად რომ ეპკურა.
წმინდა მწყემსმთავარი განსაკუთრებული მონდომებით ცდილობდა უძველესი მონასტრების მირულებული ცხოვრების გაუმჯობესებას. მან მთავრობას რამდენიმე ახალი მონასტერიც გაახსნევინა, თეკლათი მათ შორის პირველი იყო.
1884 წელს, წმინდა სინოდის წარდგინებით, იმპერატორ ალექსანდრე II-ის ბრძანებით, სახელმწიფომ თეკლათის დედათა მონასტერი დედათა ოფიციალურ საცხოვრისად აღიარა და II კლასის მონასტრის წოდება მიანიჭა. მონასტერს დაუმტკიცეს გაუქმებული ქვედა თეკლათის მამათა და ცაიშის მონასტრების მამულები, ფულად შესაწევნელად - ყოველწლიურად 800 მანეთი.
დედები ამ დროისათვის მთაში იყვნენ დამკვიდრებულნი. ასეთმა ცვლილებებმა, რა თქმა უნდა, მონასტერს მოღვაწეობის გაფართოების საშუალება მისცა.
1885 წელს დედა სალომე გაბრიელ ეპისკოპოსმა მღვიმევის წინამძღვრად გადაიყვანა, ხოლო თეკლათში იღუმენიად ქრისტეს ჭეშმარიტ მხევალს, მონაზონ ათანასიას (სალაყაია) დაასხა ხელი.
დედა ათანასია დასს 1903 წლამდე წინამძღვრობდა და დიდი ღვაწლიც გასწია.
- ხოლო რაც შეეხება მეუფე გრიგოლ დადიანის ღვაწლს...
- როგორც მოგახსენეთ, 1885 წელს აღდგა გურია-სამეგრელოს გაერთიანებული ეპარქია. მის პირველ მღვდელმთავრად ეპისკოპოსი გრიგოლ დადიანი (1833-1907) დადგინდა. მეუფე გრიგოლმა მალევე მოინახულა მონასტერი და იმავ წელს წამოიწყო ახალი ტაძრის მშენებლობა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სადიდებლად. იგი მეუფე გრიგოლმა 1889 წლის 1 ოქტომბერს საზეიმოდ აკურთხა. დედათა მონასტერი ამ დროისათვის უკვე საკმაოდ გაფართოებული იყო და მისი მოღვაწეობის არეალი მთელ დასავლეთ საქართველოს სასულიერო ცხოვრებას სწვდებოდა.
მეუფე გრიგოლის დაუღალავი საღვთისმსახურო და მამულიშვილური მოღვაწეობა დღეს, სამწუხაროდ, მივიწყებულია. არადა ყოვლადსამღვდელო მე-19 საუკუნის II ნახევრის მნიშვნელოვანი ფიგურაა.
ეპისკოპოსი გრიგოლი ღირსეული თანამოღვაწეა გაბრიელ ქიქოძისა და ალექსანდრე ოქროპირიძისა. მეუფე ასევე ძალზე ახლოს იყო 60-იანი წლების განმანათლებლებთან და ლოცვა-კურთხევასა და მხარში დგომას არ აკლებდა მათ მიერ წამოწყებულ პატრიოტულ საქმეებს. მეუფე გრიგოლის ნაფიქრ-ნააზრევისთვის არაერთხელ დაუთმიათ "ივერიისა" და "დროების" გვერდები ილია ჭავჭავაძესა და სერგეი მესხს. მისი არქივიდან რაც შემოგვრჩა, ისიც დიდად ფასეულია და მშვენებაა ქართული ჰომილეტიკისა.
ყოვლადსამღვდელო გრიგოლისა და იღუმენია ათანასიას თანამოღვაწეობა ნათელი მაგალითი იყო იმისა, თუ როგორ უნდა ემსახურათ ქრისტეს გზაზე მოარულთ სულიერად შეჭირვებული მრევლისთვის.
სწორედ ამ წლებში წამოიწყო ცარიზმმა დაუფარავი, აგრესიული კოლონიური პოლიტიკა არარუსი ხალხების მიმართ. ქართველებისთვის განსაკუთრებით მტკივნეული იყო ერის გახლეჩის ის პოლიტიკა, რასაც იმპერიის ბიუროკრატიის წარმომადგენლები: კირილე იანოვსკი, იოანე ვოსტორგოვი - და კავკასიის ეგზარქატის სხვა ოფიციალური პირები ეწეოდნენ.
ძნელი ჩამოსათვლელია ის უკეთურებანი, რასაც ქართული კულტურა, ყოფა, ეკლესია განიცდიდა. ერის გასათიშად მეგრული და სვანური ანბანის შექმნაც კი გადაწყვიტეს. დიდი მცდელობა იყო გაჩაღებული სამეგრელოში წირვა-ლოცვის მეგრულად დასანერგად. სკოლებიდან ხომ განდევნილი იყო ქართული ენა. ამ ვერაგულ ჩანაფიქრს თავგამოდებით შეეწინააღმდეგა ქართული ინტელიგენციისა და არისტოკრატიის დიდი ნაწილი.
ბედად, ეს წლები გრიგოლ დადიანის მღვდელმთავრობას დაემთხვა. მეუფის გარშემო დარაზმულ სამეგრელოს სასულიერო მოღვაწეთა კრებული ძალისხმევას არ იშურებდა, რათა ეს უბედურება კუთხისთვის აეცილებინა. სამწუხაროდ, ისიც უნდა ვაღიაროთ, რამდენიმე სულგაყიდული ერთგულად ასრულებდა იმპერიის ნება-სურვილს.
ეს საკითხი საფუძვლიანად აქვთ შესწავლილი ქართველ ისტორიკოსებს, მაგრამ გრიგოლ ეპისკოპოსის დამსახურება ამ მხრივაც უყურადღებოდაა დარჩენილი. მეუფე გრიგოლს დასაბუთებული დასკვნა გაუგზავნია ეგზარქოსისათვის და კატეგორიული პროტესტი გამოუთქვამს ამ საკითხის ამგვარად დაყენების გამო. როგორც ირკვევა, ეს მიმართვა რუსეთის წმინდა სინოდის მსჯელობის საგანიც გამხდარა.
1896 წლის ერთ-ერთ წერილში მწერალი სოფრომ მგალობლიშვილი დიდი გულისტკივილით წერს თედო სახოკიას: "ჩვენს ეპისკოპოსზედ ისედაც გადაკიდებულნი იყვნენ და ახლა ამ მეგრულის ენის გამო, არ იციან, სად გაუთხარონ სამარე. ყოველს ღონისძიებას ხმარობენ, რომ გრიგოლ ეპისკოპოსი გააძევონ როგორმე, როგორც ქართველი პატრიოტი. ამას რომ ვერ ჰკიდებენ ხელს და არ შეუძლიანთ გამოამჟღავნონ, გამოჰყავთ სცენაზედ უღირსნი პირნი და აჩივლებენ ვითომ მის, ეპისკოპოსის, უწესო ქცევასზედ. მახლას!!!
ესეც არის, რომ ჩვენ ერთმანეთს არ ვზოგავთ, იარაღად ვართ უფროსების ხელში და ჩვენით ჩვენს მოძმეს გვაკვლევინებენ..."
გრიგოლ დადიანი 1898 წელს რუსულმა სასულიერო უწყებამ ჩამოაშორა გურია-სამეგრელოს ეპარქიის მმართველობას და მის მაგივრად ალექსანდრე ოქროპირიძეს დაასხა ხელი, მაგრამ მიზანს მაინც ვერ მიაღწია, რადგან წმინდა მღვდელმთავარი ალექსანდრე არანაკლები ძალისხმევით აღუდგა ერის გათიშვის პოლიტიკას. ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ ალექსანდრე ოქროპირიძესაც დიდი ღვაწლი მიუძღვის თეკლათის დედათა დასის სულიერი წრთობის წმინდა საქმეში.
- ამ წმინდა სავანეს რა ადგილი ეჭირა იმდროინდელი საქართველოს ცხოვრებაში?
- მონასტერი არა მარტო სულიერების წყაროდ, არამედ განათლების, ქველმოქმედებისა და ეროვნული თვითშეგნების ჩამოყალიბების უმნიშვნელოვანეს ინსტიტუტადაც იქცა. ამ მხრივ იგი ჩვენი ისტორიული მონასტრების ტრადიციის ღირსეული გამგრძელებელია.
უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იყო 1898 წლის 14 ოქტომბერს მონასტრის ქალთა ოთხწლიანი სასწავლებლის დაარსება. აქ აღზრდილი ქალიშვილები, დიდ სულიერ გაკვეთილთან ერთად, პატრიოტული გრძნობებითაც იმსჭვალებოდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ სასწავლებელი რუსული ყაიდისა იყო, აღსაზრდელები საფუძვლიანად სწავლობდნენ დედაენასა და მშობლიურ ლიტერატურას, რაც იმ დროისთვის გმირობის ტოლფასი იყო. ამ სასწავლებლის კურსდამთავრებულნი ღირსეულად მოღვაწეობდნენ და არაერთი სასიქადულო თაობა აღზარდეს.
ამავე დროს მონასტერი საღვთისმსახურო ლიტერატურასაც გამოსცემდა და უსასყიდლოდ ურიგებდა ხალხს.
სავანის ასეთმა სულიერმა ცხოვრებამ ფართო გამოძახილი პოვა რევოლუციამდელ ქართულ საზოგადოებაში. იმდროინდელ პრესაში ხშირად იწერებოდა თეკლათის ყოველდღიურობაზე. საეროთა თუ ღვთისმსახურთა აღტაცებას იწვევდა კრებულის სულიერი ცხოვრების სიმაღლე და სიწმინდე. არაერთი პიროვნება აღფრთოვანებულა აქაური ცხოვრების წესითა და მონასტრის ეზოს მშვენიერებით.
"ივერია", "დროება", "ცნობის ფურცელი", "მწყემსი", "საშინაო საქმეები" - თვალყურს ადევნებდნენ სამეგრელოში ქრისტიანული ზნეობის მაჯისმპყრობლად მიჩნეული ამ წმინდა კერის ყოველდღიურობას.
რწმენის, სიყვარულისა და იმედის ამ ნავსაყუდლისაკენ გურია-სამეგრელოს და იმერეთის სოფლებიდან თუ ქალაქებიდან მიილტვოდნენ დედები, რომელთა საარაკო გარჯამ ოდესღაც უსიერი ტყით დაფარული ადგილი მართლაც ედემად აქცია.
გაბრიელ ეპისკოპოსის მიერ შედგენილ უმკაცრეს ტიპიკონს სასოებით იცავდნენ რჩეულთ-რჩეული წინამძღვრები: სალომე თავდგირიძე, ათანასია სალაყაია, ეკატერინე აფაქიძე, ნინო ვაჩნაძე, ელეონორა დადიანი, ქეთევან და ელენე ახვლედიანები, მარიამ ჭიჭინაძე...
- როგორ წარიმართა მონაზონთა ცხოვრება უღმერთო ხელისუფლების პერიოდში?
- გასაბჭოების შემდეგ თეკლათელ დედათა მშვიდი ცხოვრება დასრულდა. გასული საუკუნის 70-80-იან წლებში ჯერ კიდევ ცოცხლობდნენ ის ადამიანები, რომელნიც მოწმენი იყვნენ, თუ რაოდენი სულიერი ტკივილი გადაიტანეს ამ წმინდა დედებმა, როგორ ეწინააღმდეგებოდნენ ბოლშევიკურ ხელისუფლებას და რა არნახული ძალისხმევით შეინარჩუნეს მონასტრის ერთიანობა. მხოლოდ სასწაული შეიძლება უწოდო იმ ძალისხმევას, რაც თეკლათელმა მონაზვნებმა გასწიეს. მიუხედავად ხელისუფლების დიდი მონდომებისა, მონასტერს ვერ განაშორეს ეს ჭეშმარიტად ქრისტეს ერთგული სარძლოები და დედებიც, მიუხედავად იმისა, რომ ჩამორთმეული ჰქონდათ ტაძარში ლოცვის უფლება და ერთხანს ეზოშიც კი ეკრძალებოდათ სიარული, მაინც ყოველდღე აღასრულებდნენ ღვთისმსახურებას.
მოწყალე და კაცთმოყვარე უფალი ბრძანებს: "სადაცა არს საუნჯე თქუენი, მუნცა იყოს გული თქუენი" (მთ. 6,21). ამ სიბრძნის ჭეშმარიტი გამგებნი იყვნენ სულკურთხეულნი. მათი საუნჯე ღვთის ნებით აქ იყო დამკვიდრებული და ამიტომაც ვერ შეძლო ბოლშევიკურმა აგრესიამ მათი ამ წმინდა ალაგისგან განშორება.
იღუმენია ელეონორა დადიანის გარდაცვალების შემდეგ (1933 წ.) 1948 წლამდე მონასტერს ხელდასხმული წინამძღვარი არ ჰყავდა და მას ფრიად გამოცდილ ენკრატოსთა ჯგუფი განაგებდა: ქეთევან და რიფსიმე ახვლედიანები, ფოტი სანიკიძე, თებრონე ჯინორიძე, ელისაბედ გაბუნია, სალომე ჭანტურია და სხვანი - დედები, რომელთა სულიერი სიმაღლე და საღვთისმეტყველო განათლება ნებისმიერი ქვეყნის მონასტერს დაამშვენებდა.
გერმანიასთან ომის პერიოდში სტალინმა, როგორც იქნა, გააცნობიერა ხელისუფლებისადმი ღვთისმსახურთა კეთილგანწყობის აუცილებლობა. შედარებით მშვიდობიანი დროება დაუდგა საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასაც. კათოლიკოს-პატრიარქი უწმინდესი და უნეტარესი კალისტრატეც დროისა და ვითარების შესაბამისად ამოქმედდა. მან უმალ აუღო ალღო კომუნისტების ამ ახალ პოლიტიკას და მთელი ძალისხმევა ეკლესიის სასიკეთოდ მიმართა.
ეშველა თეკლათის დასსაც. მათ ნება დართეს, ტაძარი გაეხსნათ და წირვა-ლოცვა აღედგინათ. ქუთათელ-გაენათელმა და ჭყონდიდელმა მღვდელმთავარმა ეფრემმა მონასტრის წინამძღვრად დიდად დამსახურებულ მონაზონს ქეთევან ახვლედიანს დაასხა ხელი, ხოლო მოძღვრად მამა კონსტანტინე ქვარაია წარადგინა.
უფლისადმი რწმენით, იმედითა და სიყვარულით შემოსილი ამ ორი პიროვნების ძალისხმევით მონასტერმა უმოკლეს დროში აღადგინა სრულყოფილი სულიერი ცხოვრება.
იღუმენია ქეთევანისა და კონსტანტინე ბერის თანამოღვაწეობა გამორჩეული ურთიერთპატივისცემით იყო გამსჭვალული. მათი ერთობლივი ძალისხმევით დასის სულიერი ცხოვრება საოცარი ზეშთაგონებით განიმსჭვალა.
იმ დღიდან 48 წელი იღვაწებს კონსტანტინე ბერი და მისი მაცხოვრისადმი ტრფიალება და თავშეწირვა დარჩება მომავალი თაობისათვის იმის მაგალითად, თუ როგორი სულიერი ცხოვრებით უნდა იღვაწოს ჭეშმარიტმა მართლმადიდებელმა.
რამდენი რამის თქმა შეიძლება მამა კონსტანტინეზე, იღუმენია ელენე ახვლედიანზე, ფსალმუნებითა და გალობით განთქმულ დედა ფოტი სანიკიძეზე, დედა თებრონე ჯინორიძესა და სხვებზე...
მაგრამ არ შემიძლია მკითხველს არ ვუამბო ძველი დასის უკანასკნელი დიდი დედის, მარიამ გიგინეიშვილის ანუ, როგორც მას მეგრულად უწოდებდნენ, "ჭიჭე" მარიას (პატარა მარია) აღსასრულზე.
რასაც ახლა გიამბობთ, ლეგენდა არ არის, სინამდვილეა...
1982 წლის 26 აპრილის მზიანი დილაა. ტაძარში მამა კონსტანტინე სწირავს. ჩვეულებისამებრ ჯორკოზე მდგარი დედა მარიამი (საწიგნობელს ვერ სწვდებოდა) ჩვეული სასოებით კითხულობს დავითნს... ფსალმუნება უდროოდ შეწყდა, არც გალობას ააყოლა ხმა. მოძღვარს გაუკვირდა, მაგრამ ღვთისმსახურება გააგრძელა. სულიერ დას საკურთხევლიდან შეეხმიანა. პასუხი ვერ მიიღო. გავიდა რამდენიმე წუთი. ამგვარი უყურადღებობით შეშფოთებული მამა კონსტანტინე აღსავლის კარიდან გამოვიდა. ხედავს, დედა მარიამი საწიგნობელთან დგას. მიუახლოვდა, გაფითრებულს ხელითაც შეეხო და... ზეზე აღსრულებულის უსულო სხეული მის მკლავებში ჩაიკეცა...
მჯერა, რომ რწმენით განმტკიცებულმა უკანასკნელი განსაცდელის ჟამს უშფოთველად მიაბარა განწმენდილი სული მაცხოვარს.
(გაგრძელება შემდეგ ნომერში)
