ალბათ ყველა დაფიქრებულა მიწიერი ცხოვრების აზრზე , მიზანსა და დანიშნულებაზე. ბერი იოსებ ისიქასტი წერდა: "რაოდენ ამაოა და დაუდგრომელი ეს წუთისოფელი! როგორ ვერ ჩერდება ეს ცხოვრება ერთ მდგომარეობაში, არამედ ყველაფერს განუწყვეტლივ ცვლის და გარდაქმნის! ვაი ადამიანთა ამაო გარჯას! დღეს ერთად ვართ, ხვალ გავიყრებით. დღეს ვხარობთ, ვმხიარულობთ, ხვალ ვჩხუბობთ, ვმწუხარებთ. დღეს ვცოცხლობთ და ხმატკბილად ვგალობთ, ხვალ ვკვდებით და ჭიები გვჭამენ. რაოდენ ამაოა ეს ცხოვრება! რაოდენ ცრუ და ხანმოკლე! აი, ისევ ახალი წელია! ისევ სურვილები და იმედები. თუმცაღა ჩვენი სიკვდილიც სადღაც გაყურსულა და იცდის. რომელიღაც დღე და ღამე ჩვენი საკუთარი ცხოვრებისთვისაც ბოლო იქნება. ამიტომ ნეტარია ის, ვისაც დღედაღამ ახსოვს სიკვდილი და მის დასახვედრად ემზადება. რადგან ასეთი ჩვევა აქვს: მათთან, ვინც მას ელოდება, მხიარული მიდის. ხოლო მათ, ვინც არ ელის, მწარე და სასტიკი სიკვდილი ეწვევა".

"ვჭამოთ და ვსვათ, ვინაიდან მოვწყდებით," - ფიქრობენ წარმართები, ანუ ისინი, ვისაც მომავალი ცხოვრების არ სწამს და ერთადერთ ნუგეშად ისღა ესახება, რომ თაფლივით გამოწოვოს ცხოვრებას წუთიერი, მსწრაფლგანქარვებადი სიამოვნებები, რომელთა მეოხებითაც პირმოთნე სოფელი ცდილობს კაცთა მოტყუებასა და სამუდამოდ დასაკუთრებას. პავლე მოციქული კი ბრძანებს: "არა გვაქვს ჩვენ აქა საყოფელად ქალაქი, არამედ მერმესა მას ვეძიებთ". როგორ უნდა გამოვიცნოთ ცხოვრების ჭეშმარიტი აზრი, როგორ გავატაროთ ეს მიწიერი ცხოვრება ისე, რომ ღირსნი გავხდეთ იმ ქალაქში დამკვიდრებისა, რომელსაც სასუფეველი ეწოდება... ამ და სხვა კითხვებზე მოგვიგებს კანადაში მოღვაწე მღვდელმსახური, მამა პავლე ზაქარაია.

- უპირველესად, საგულისხმოა ის გარემოება, რომ ზოგიერთ ქრისტიანს შეცდომით ჰგონია, თითქოს სასუფეველი ღვთისა მხოლოდ მომავალ ცხოვრებაში, ზეციურ სამყოფელში არსებობს. მაგრამ ადამიანთა შორის ზეციური სასუფეველი და სულის ცხონება ამქვეყნადვე იწყება; ეს არის უხილავი, შინაგანი ცხოვრება, როდესაც ადამიანი მთელ თავის გულს სახარების სიმართლეს უმორჩილებს და მთელ თავის ცხოვრებას მაცხოვრის მცნებების მიხედვით ატარებს. პავლე მოციქულმა სასუფეველი ასე განგვიმარტა: "არა არს სასუფეველი ღმრთისა საჭმელ და სასუმელ, არამედ სიმართლე და მშვიდობა და სიხარულ სულითა წმიდითა (რომ. 14,17)". სახარებაში უფალი ამბობს: "სასუფეველი ღვთისა გულთა შინა თქვენთა არსო". ადამიანის ცხოვრებას ორი მხარე აქვს: ერთი შინაგანი - უხილავი და მეორე - გარეგანი, ხილული. პირველს შეადგენს განცდები, მეორეს - ხილული მოქმედებები. ადამიანის ხილული ცხოვრება და მთელი მისი გარეგნული მოქმედებები, ცხადია, სულის შინაგან თვისებებზეა დამოკიდებული. თუკი ადამიანი თავის შინაგან ცხოვრებას გარდაქმნის და მთელ თავის გულსა და სულს სახარების მცნებებს დაუმორჩილებს, ეს გარეგნულ საქმეებზეც აისახება. ეს კი ღვთის სასუფეველში მთელი არსებით შესვლისა და დამკვიდრების წინაპირობაა.

- წმინდა მამები ამბობენ, რომ ცხონების, იგივე სასუფეველში შესვლის აუცილებელი პირობაა ნათლისღება, ეკლესიაში სიარული და ზიარება. თუმცა, ცხადია, ეს ყველაფერი არ არის საკმარისი. კიდევ ერთხელ განვმარტოთ, რას ნიშნავს სულის ცხონება და დავსვათ მარადიული კითხვა, რომელიც ერთ დროს მდიდარმა ჭაბუკმა დაუსვა მაცხოვარს: "რაი კეთილი ვქმნე, რაითა მაქუნდეს ცხოვრება საუკუნო"?

- შეიძლება ადამიანი მონათლულიც იყოს, ეკლესიაშიც დადიოდეს, ეზიარებოდეს კიდეც, მაგრამ სასუფევლის მოქალაქე მაინც ვერ გახდეს, თუკი მისი გული ცოდვის მორჩილი იქნება და თუკი მას ღმერთზე მეტად სოფელი ეყვარება. უპირველესად, სულის ცხონების, ანუ სასუფეველში შესვლის აუცილებელი პირობაა - სინანული. მაცხოვარი ბრძანებს: "შეინანეთ, რამეთუ მოახლებულ არს სასუფეველი ცათა". ჭეშმარიტი სინანული სირცხვილისა და წუხილის განცდაა საკუთარი უღირსების გამო. უფლისათვის სინანულის მონიჭების თხოვნა ნიშნავს ითხოვო განათლება. თუკი სინანულს გამოვითხოვთ და ძლიერად მოვინანიებთ, ბუნებრივია, სიმდაბლეც მოგვეცემა და მაშინ აუცილებლად მოვა მადლი და განათლება ღვთისაგან. ცხოვრების აზრი წმინდა მამებს ასე ესმით - მოვამზადოთ თავი ჩვენი სამშობლოს - ზეცისა და სამოთხისათვის. "მთავარი ისაა, რომ ადამიანმა დაიჭიროს ცხოვრების ეს უღრმესი აზრი, ესაა სულის ცხონება, - წერს პაისი ათონელი, - თუ ადამიანი ღმერთსა და მომავალ ცხოვრებას იწამებს, გააცნობიერებს, რომ ეს დროებითი ცხოვრება ამაოა და საზღვარგარეთის პასპორტს მოამზადებს სხვა ცხოვრებისათვის. ჩვენ გვავიწყდება ის, რომ ყველანი იქ უნდა წავიდეთ. აქ ფესვებს ვერ გავიდგამთ. ეს ჟამი იმისთვის არაა, რომ ღიღინში განვლიოთ, არამედ იმისათვის, რომ გამოცდები ჩავაბაროთ და სხვა ცხოვრებაში გადავიდეთ. ამიტომაც ჩვენს წინაშე უნდა იყოს შემდეგი მიზანი: მოვემზადოთ ისე, რომ როცა უფალი მოგვიხმობს, მშვიდი სინდისით წავიდეთ. ჩვენი გონება მუდამ ღმერთში უნდა იყოს, მომავალ ცხოვრებაში და იმას უჭვრეტდეს, რაც მის მიღწევაში დაგვეხმარება. ვიფიქროთ იმაზე, რომ ამ ცხოვრებაში მოვედით არა იმისათვის, რომ თბილ ადგილებში მოვეწყოთ და ადამიანური დიდება მივიღოთ, არამედ იმისათვის, რომ სხვა ცხოვრებისათვის მოვემზადოთ". როდესაც ადამიანი ცხოვრების ღრმა აზრს სწვდება და ჭეშმარიტი ცხოვრების კალაპოტში მიედინება, იგი ყველაფრით ხარობს. იმითაც, რომ ცხოვრობს და იმითაც, რომ უნდა მოკვდეს.

სახარებაში მოხსენიებული მდიდარი ჭაბუკის შეკითხვაზე: "მოძღვარო სახიერო, რაი კეთილი ვქმნე, რაითა მაქუნდეს ცხოვრება საუკუნო?" - განმმარტებლები ამბობენ, რომ ის დასმული იყო იმისათვის, რათა ყველას დაენახა, რომ მაცხოვრის ამქვეყნად მოსვლისა და საერთოდ, სახარების უმთავრესი საგანი იყო - მარადიული სიცოცხლის დამკვიდრება. სახარებისეული ჭაბუკი იცავდა სჯულის მცნებებს და მას სურდა დამკვიდრება საუკუნო ცხოვრებაში. იგი თითქოს მზად იყო კიდეც მასწავლებლის მოთხოვნების შესარულებლად. მაგრამ გადარჩენის ეს მოშურნე თურმე არ იცნობდა საკუთარ თავს, ვერ წარმოედგინა, როგორი საშინელი უფლებით ბატონობდა მის გულზე მომხვეჭელობის ვნება, რომელსაც შეეძლო მასში აღმოეფხვრა ყველა სხვა სათნოება. ამიტომაც უწოდებს პავლე მოციქული მომხვეჭელობის ვნებას ყოველი ბოროტების სათავეს. სახარების ამ ეპიზოდში კარგად ჩანს, თუ რა ითვლება, მაცხოვრის სწავლებით, ცხონების უპირველეს პირობად. ეს არის გადარჩენის გულწრფელი სურვილი. "უკეთუ გნებავს ცხოვრებასა შესვლა, მაშინ დაიმარხენ მცნებანი". ანუ ჯერ უთხრა: "უკეთუ გნებავსო". რადგან იძულებით ღმერთიც ვერავის შველის. მიტროპოლიტი ფილარეტი ამბობს: "ამ ჭაბუკს მართლა რომ დაეცვა სჯული; "გიყვარდეს მოყვასი შენი, ვითარცა თავი თვისი", მაშინ თავის მოყვასს უსურვებდა იმდენივე კერთილდღეობასა და სიუხვეს, რასაც უსურვებდა საკუთარ თავს და მაშინ არ იქნებოდა მისთვის ძნელი თავისი დიდი ქონების ღარიბ-ღატაკთათვის განაწილება. მაგრამ მას არ შეეძლო ეიძულებინა თავი ამის გასაკეთებლად". არადა იგი ეკითხებოდა უფალს: "რაიღა მაკლს მე?" ე. ი. ესმოდა, რომ მხოლოდ მძიმე ცოდვებისგან განრიდება არ გამოდგებოდა იმ დიდ საფასედ, რაც შეიძლებოდა დადებული ყოფილიყო უფლის წინაშე. ამ ჭაბუკის წინაშე გაიხსნა გზა არა მარტო საუკუნო სიკვდილისაგან ხსნისა, არამედ გზა სრულყოფისა, რომელსაც მივყავართ საუკუნო ცხოვრებასთან და უმაღლეს ნეტარებასთან. "ჰრქუა მას იესო: უკეთუ გნებავს, რაითა სრულიყო, მაშინ წარვედ და განყიდე მონაგები შენი და მიეც გლახაკთა". ხაზგასასმელია ისიც, რომ უფალი ყველასგან არ ითხოვს ასეთ გმირობას, რადგან ყველას არ შეუძლია დადოს პირობა სიღატაკისა და არაფრისქონისა, მაგრამ რადგანაც ეს ჭაბუკი ეძებდა სრულყოფილებას და სურდა მისთვის ყველაფრის დათმენა, ამიტომაც მაცხოვარმა გმირობის ჩადენა მოსთხოვა მას. მისი აღსრულებით ჭაბუკი არა მარტო შეიძენდა საუკუნო სიცოცხლეს, არამედ სინამდვილეში სისრულეს მიაღწევდა და მიიღებდა მარადიულ ცხოვრებაზე უფრო მეტს, რადგან უფალი ამბობს: "მე მოვედ, რაითა ცხოვრებაი აქუნდეს და უმეტესი აქუნდეს" (ინ. 10,10).

- წმინდა მამები ამბობენ, რომ "რჯულის დაცვა ცხოვრების წესია, ცხონება კი იესო ქრისტეს ნებაა". გთხოვთ, კიდევ ერთხელ განგვიმარტოთ ეს საკითხი.

- ამასთან დაკავშირებით საინტერესოა, გავიხსენოთ რჯულისადმი ადამიანების დამოკიდებულების საკითხი: თუ როგორ შეიქმნა რჯული ადამიანთათთვის და არა პირიქით - ადამიანი რჯულისთვის და რა დიდი მნიშვნელობა აქვს რჯულს ყოველი ადამიანისათვის. პავლე მოციქული ბრძანებს:

"უწყით, რამეთუ არა განმართლდების კაცი საქმეთგან სჯულისათა, გარნა სარწმუნოებითა იესო ქრისტესითა, და ჩუენ იესო ქრისტეს მიმართ გურწმენა, რაითა განვმართლდეთ სარწმუნოებითა ქრისტესითა და არა საქმეთაგან სჯულისათა; რამეთუ საქმეთაგან სჯულისათა არა განმართლდეს ყოველი ხორციელი".

ადამიანის ცხონება ხდება არა რჯულის ბრძანების საფუძველზე, არამედ მხოლოდ იესო ქრისტეს რწმენით. ჩვენ გვწამს სწორედ იესო ქრისტესი, რომელიც გვაცხოვნებს და არა რჯულისა, რომელიც არის ცხონების წინაპირობა მხოლოდ და არა მაცხოვნებელი. ამიტომ ყოველი ადამიანი ცხონდება იესო ქრისტეს ნება-სურვილით.

"უკუეთუ მით ვეძიებდეთ განმართლებასა ქრისტეს მიმართ, ვიპოვნეთ ჩუენცა ცოდვილ: აწ უკუე ქრისტე ცოდვისა მე მსახურ იქმნა? ნუ იყოფინ".

თუკი ვითხოვთ, რომ განვმართლდეთ იესო ქრისტესგან, აღმოჩნდება, რომ ვართ ცოდვილნი, როგორც წარმართები. ეს, რაღა თქმა უნდა, არ ნიშნავს იმას, რომ ქრისტე ცოდვისკენ მიგვიძღვის. ყოველ ჩვენგანს ემუქრება საშიშროება იმისა, რომ შევდრკეთ სულიერად, დავკარგოთ პირველი შემართება, დავუბრუნდეთ ცოდვას. ხომ შესაძლებელია, ისევ ღვთისგან ნაჩუქარი თავისუფალი ნებით კვლავ დავბრუნდეთ უკან ან დავრჩეთ ცოდვის ჭაობში?! სწორედ თავისუფალი ნებაა ის საჩუქარი, რომელიც ღმერთმა უბოძა ადამიანს და რაც მას მხნეობას, იმედსა და სიმტკიცეს ანიჭებს.

საჭიროა მუხლჩაუხრელი შრომა იმისთვის, რომ შევინარჩუნოთ და შემდეგ გავამრავლოთ ის ნიჭი, რაც ნათლობის დროს ყოველ ჩვენგანს გვეძლევა. ნათლობის საიდუმლო არის ერთი ნაწილი რჯულისა, რომლის თანახმადაც ვცხოვრობთ. თუმცა მაცხოვნებელი თვით სამყაროს შემოქმედი იესო ქრისტეა, რომელიც განსაზღვრავს ყოველი ჩვენგანისთვის ადგილს იმისდა მიხედვით, თუ რას ვიმსახურებთ.

"ხოლო ცხოველ არღარა მე ვარ, არამედ ცხოველ არს ჩემ თანა ქრისტე, ხოლო რომელ-ესე აწ ცხოველ ვარ ხორცითა, სარწმუნოებითა ცხოველ ვარ ძისა ღმრთისაითა, რომელმანცა შემიყუარა მე და მისცა თავი თვისი ჩემთვის", - ბრძანებს პავლე მოციქული. ანუ იგი ამბობს: ახლა უკვე აღარ ვცოცხლობ მე, არამედ ჩემი სახით ცოცხლობს ქრისტე, რაც შეეხება ჩემს ხორციელ ცხოვრებას, ეს არის ცხოვრება, რომელიც ემყარება რწმენას იესო ქრისტეზე, ღვთის ძეზე, რომელმაც მე შემიყვარა და თავიც კი გაწირა ჩემთვის.

იესო ქრისტეს თავგანწირვა არა მარტო პავლე მოციქულისთვის, არამედ ყოველი ადამიანისთვისაა, რომელიც დაბადებულა ან დაიბადება ამქვეყნად. ყველანი მოვალენი ვართ ქრისტეს წინაშე ჩვენი დაცემული ბუნების გამო, რომელსაც ვეწინააღმდეგებით და ვამბობთ უარს, რადგან ქრისტიანობა საკუთარ ვნებებზე, საკუთარ "მე"-ზე უარის თქმას გვასწავლის.

საკმაოდ საინტერესოდ გვიხატავს ქრისტეს დამოკიდებულებას ყოველი ქრისტიანისადმი ნეტარი ავგუსტინე, როცა ბრძანებს: "ღმერთმა უამრავ საფრთხეთაგან გამოგვიხსნა, ცდომილებაში მყოფთ ჭეშმარიტების გზისკენ გვიბიძგა, უცოდინარებს შეგვაგონა, უსასოებს სასოება მოგვმადლა, დაცემულნი ფეხზე წამოგვაყენა, მოგზაურებს წინ გაგვიძღვა, მძინარეთ დარაჯად დაგვიდგა, შევევედრეთ და მოგვისმინა". ამ ყოველივეს სანაცვლოდ მაცხოვარი ჩვენგან არაფერს ითხოვს და იმას, რასაც რჯული ითხოვს ჩვენგან, ითხოვს მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენს სასიკეთოდ, წაგვადგება მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენ და არავის სხვას.

- რამდენად არის დამოკიდებული ადამიანის ცხონება მისსავე ნებაზე?

- ადამიანის ცხონება, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში მის საკუთარ ნებაზეა დამოკიდებული. გოლგოთაზე ქრისტესთან ერთად ორი ავაზაკი გააკრეს ჯვარზე. ერთი გმობდა იესოს, მეორემ შეინანა და შეევედრა მხსნელს: "მომიხსენე, უფალო, სასუფეველსა შენსა". პასუხად მას მოეცა პირობა ღმრთისაგან: "ამინ, გეტყვი შენ: დღეს ჩემთან იყო სამოთხესა". ქრისტეს სიკვდილმა ჯვარზე გაკრულ, განწირულ მონანიე ავაზაკს ცოდვების შენდობა და წყალობა შესძინა.

დიდ პარასკევს, ცისკრის მსახურებისას, როცა თორმეტი ვნების სახარება იკითხება, გალობენ საგალობელს: "სიტყვა მცირე აღმოსთქუა ავაზაკმან, ჯუარსა ზედა სარწმუნოება ჰპოვა და ესრეთ წამსა შინა სცხოვნდა, და სამოთხის ბჭენი პირველ ყოველთასა განეხუნეს და შევიდა, რომელმან მისი სინანული შეიწირე, უფალო, დიდება შენდა". ჯვარზე გაკრულმა ავაზაკმა მოასწრო და შეინანა. ეს იყო მისი მოქცევის აქტი: ქრისტეს მსხვერპლმა აცხოვნა ავაზაკი.

ნათლობის საიდუმლოს აღსრულების დროს ხდება ადამიანის შობა "წყლითა და სულით". ამას უნდა მოჰყვეს კაცის შინაგანი განახლება. განახლებული ცხოვრება სხვაგვარად უნდა წარიმართოს: "ამისათვის მოირტყენით წელნი გონებათა თქუენთანი, ფრთხილ იყვენით, სრულად ესევდით მოწევნულსა მადლსა გამოცხადებასა იესუ ქრისტესსა".

ცოდვამ დააკნინა და გადააგვარა კაცის ბუნება, მაგრამ ცოდვით დაბნელებულ ადამიანს მაინც რჩება ხატება ღვთისა. განხორციელებულმა მაცხოვარმა "თავი თვისა დაიმდაბლა და ხატი მონისა მიიღო და მსგავს კაცთა იქმნა და ხატითა იპოვა ვითარცა კაცი". ჩვენი მსგავსი კი იმიტომ გახდა, რომ "ამის მიერ ვიქმნნეთ საღმრთოისა მის ზიარ ბუნებისა".

ჩვენი ცხონება ნათლისღებისას იწყება, როცა ცოდვათა მიტევება მოგვემადლება, რომელსაც უნდა მოჰყვეს კაცის ახალი, სულიწმინდის მიერ განახლებული ცხოვრება. იგი უნდა გახდეს ნაწილი ქრისტეს სჯულისა - ეკლესიისა. წმინდა თეოფანე წერს: "ჩვენი ცხონება დამოკიდებულია მამა ღმერთის კეთილ ნებაზე, ძე ღვთის დამსახურებასა და სულიწმინდის მადლზე". წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ბრძანებს, რომ ყოველი სარწმუნოება ვერ აცხონებს კაცს, არამედ სარწმუნოება ცხოველი. "ცხოველი სარწმუნოება ადამიანის გულში სუფევს და მას სახარების სჯულის მიხედვით ამოქმედებს. მკვდარი სარწმუნოება კი მხოლოდ კაცის ბაგეებზე ჩანს და მის გულში ვერ შეუღწევია. იაკობ მოციქული გვასწავლის; "სარწმუნოება თვინიერ საქმეთა მკვდარ არს". ადამიანის ბუნება დაცემულია და მარადის ცოდვისკენაა მიდრეკილი. ცხოველი სარწმუნოება მარადის განაღვიძებს მას და ცოდვის ჩადენის საშუალებას არ აძლევს. სარწმუნოება მისი ვნებებისთვის უნდა იყოს, როგორც აღვირი. იგი მაშინ არის ცხოველი, როცა ისე მართავს ადამიანის სვლას ცხოვრების გზაზე, როგორც აღვირი ცხენს. პირველი და ნამდვილი ნაყოფი ცხოველი სარწმუნოებისა სიყვარულია. მისი მეორე ნაყოფი სიმართლისა და მართლმსაჯულების სიყვარულია". ანუ თუ ცხოველი სარწმუნოება გვექნება, ჩვენს გულებში ქრისტე იქნება, ხოლო იგი უქმად და უნაყოფოდ არ დარჩება. თავისი მადლით ქრისტე განწმენდს და განაცხოველებს ჩვენს სულებს და მათ უფლისკენ მიაქცევს.

- ხშირად მოგვისმენია, ოღონდ საქმითა და ქცევით პატიოსანი ადამიანი ვიყო, თორემ რას ვიწამებ, ეს სულერთიაო. ე. ი. ზნეობრივად წმინდა ის ადამიანიც შეიძლება იყოს, ვინც ურწმუნოა და საღვთო სჯულს არ აღიარებს?

- ასეთი შეხედულებების საწინააღმდეგოდ წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ბრძანებდა, რომ ვისაც ცხოველი სარწმუნოება არ აქვს, იგი წმინდა ზნეობას, ანუ სათნოებას ვერასოდეს შეიძენს, რადგან ეს ყველაფერი ღვთის შემწეობით არის შესაძლებელი. დაცემული ბუნების გამო ადამიანი ცოდვისაკენ უფრო მიდრეკილია, ვიდრე სათნოებისაკენ, ანუ მისთვის ცოდვა უფრო ადვილია და საამო, სათნოება კი მძიმე და ძნელი. ერთადერთი, რაც ადამიანს აიძულებს, რომ მისი ბუნებისათვის საამოსა და ტკბილ ცოდვას მოერიდოს და სათნოება და სიწმინდე ეძებოს, ეს - სარწმუნოებაა. მაშინაც კი, როცა ცოდვას ცალკე სარწმუნოება ხან შიშით, ხან სწავლითა და ხან ნუგეშით გვაიძულებს, ცალკე სამოქალაქო კანონი გვემუქრება სასჯელით, ცალკე თვით ჩვენი გონება და სინდისი გვამხილებს, ჩვენს ბუნებაში ცოდვა იმდენად ძლიერია, რომ მაინც გვიპყრობს. თუ სარწმუნოება აღარ გვექნება, რაღა აგვიკრძალავს მის ჩადენას? მოწინააღმდეგენი გვეტყვიან, რომ ცოდვა და სათნოება ერთმანეთისგან გონებით უნდა გავარჩიოთო, მაგრამ გარჩევა სხვაა და აღსრულება - სხვა. მორწმუნე ადამიანს გონება ეუბნება, რომ სათნოების შესაძენად აქ ყველაფერი მოითმინოს და საზღაურს იქ, მარადიულ ცხოვრებაში მიიღებს. ურწმუნოს კი გონება მოუწოდებს, ვიდრე ამ სოფელშია, ყველა მიწიერი სიამოვნება მიიღოს, რადგან სიკვდილის შემდეგ ყველაფერი განქარდება. ცოდვასა და მადლს ვერც სინდისით გავარჩევთ, რადგან სინდისს მხოლოდ სარწმუნოება აცხოველებს. ვისაც სარწმუნოება არა აქვს, მისი სინდისიც ბნელია და ყრუ. ე. ი. საღვთო სჯული აუცილებელი ყოფილა ყოველი ადამიანისათვის, მასთან ერთად იგი ადამიანურობასაც კარგავს და პირუტყვს ემსგავსება. თუმცა, რაღა თქმა უნდა, არც მხოლოდღა მართლმადიდებლობით თავის მოწონებაა კარგი, თუკი ამას თან ახლავს უზნეოდ ცხოვრება. უზნეოდ მცხოვრები "მორწმუნე" ადამიანი უფრო მეტად ვნებს სჯულს, ვიდრე განცხადებულად ურწმუნო. ცუდი საქციელი ურწმუნო კაცისაგან ნაკლებად საკვირველია და უფრო შესანდობელი. ამიტომაც უნდა ეცადოს მართლმადიდებელმა, რომ თავისი საქციელით ეკლესია მტრების წინაშე კი არ შეარცხვინოს, არამედ, პირიქით, თავისი წმინდა ცხოვრებით მართლმადიდებლობის სიკეთე და დიდებულება ცხადყოს.

- ცნობილი გამონათქვამია, რომ ქრისტიანმა სულის ხსნა თავის ერთადერთ, უმთავრეს მიზნად უნდა დაისახოს, ყველაფერი დანარჩენი კი საშუალებებად ამ მიზნის მისაღწევად. რამდენად უკავშირდება სულის ხსნის საქმეს მოყვასისა და სამშობლოს მსახურება ამქვეყნად?

- სასუფევლის მოქალაქეობა, ისევე როგორც თავად სასუფეველი, ამქვეყნადვე იწყება. სასუფეველი ღვთისა უპირველესად თითოეული კაცის გულში უნდა იყოს, შემდეგ ოჯახსა და ბოლოს მთელ ქვეყანაში. მაცხოვარმა ამქვეყნად დანერგა სასუფეველი და ქრისტიანებს მისი გავრცელება, გაძლიერება და განმტკიცება მოგვანდო. ღმერთმა ქრისტიანებს უმაღლესი პატივი - მისი სასუფევლის მოქალაქეობა მოგვცა, ამიტომ დიდი სიფრთხილეც გვმართებს, რომ იგი ჩვენი უღირსებით არ დავკარგოთ. სასუფეველი როგორც კაცის გულსა და სულში, ისე მის საქმეებშიცაა. იგი იმ ადამიანს აქვს, რომელმაც ქრისტეს სჯული და მისგან მონიჭებული მადლი შეითვისა. "მშვიდობა ყველა ადამიანს უნდა ჰქონდეს: პირველად - ღმერთთან, მეორედ - თავის თავთან, მესამედ - ყოველ მოყვასთან. სასუფევლის მოქალაქეობა, როგორც უკვე ვთქვით, დიდ პასუხისმგებლობას აკისრებს ადამიანს. წმინდა გრიგოლ ფერაძე სიტყვა "მოქალაქეს" ასე განმარტავდა: "მოქალაქე არ ნიშნავს, პირველ რიგში, ქალაქის მცხოვრებს, არამედ ყოველ შეგნებულ წევრს სამშობლოსი, გინდ იყოს ეს ქალაქელი, გინდ სოფლელი, გინდ მუშა. მოქალაქე არ ნიშნავს მას, ვისაც რაიმე კერძო საკუთრება აქვს... არამედ მას, ვინც გრძნობს უდიდეს საკუთრებას; ცხოვრებას, მის მნიშვნელობას და პასუხისმგებლობას. ამისთანა კაცს ჰქვია მოქალაქე და მის ცხოვრებას ჰქვია მოქალაქეობა. თუ რომელიმე თქვენგანს სადმე წმინდანის ცხოვრება უნახავს და სათაურისთვის ყურადღება მიუქცევია, დაინახავდა: "ცხოვრება და მოქალაქეობა" ამა თუ იმ წმინდანისა; ესაა ყოველი წმინდანის ცხოვრების სათაური. სიტყვა "ცხოვრება" მიუთითებს მხოლოდ ამ წმინდანის ცხოვრების გარეგან მხარეებს, დაბადებას, დროს, ქვეყანას, მშობლებს, პირობებს და სხვა ამგვარს; სიტყვა "მოქალაქეობა" კი გულისხმობს ამავე წმინდანის სულიერ ცხოვრებას, მის ბრძოლას საკუთარ თავთან, თავის წრესთან და სიბნელესთან იმ აზრებისა და პრინციპების განხორციელებისთვის, რომელნიც მას აღელვებენ და რომელთა განხორციელება მას თვისი ცხოვრების მიზნად დაუსახავს. არა მხოლოდ მოქალაქეობა ყოველი წმინდანისა არის ბრძოლა თავის წრესთან, დროსთან ან თავის თავთან, არამედ მოქალაქეობა ყოველი მოქალაქისა არის ბრძოლა თავის წრესთან, თავის დროსთან და თავის თავთან. მოქალაქეობა მოითხოვს შეგნებას, პატიოსნებას, მოითხოვს აზროვნებას, ფიქრს, მხნეობას, ჭკუას; ნათელი თვალით საგნების დანახვას, წინ დახედულებას, აუჩქარებლობას, სიმდაბლეს, არა მონობას, არამედ განათლებულობას; სხვისი აზრის გაგონებას, ადამიანში ადამიანის ძებნასა და დაფასებას. მოქალაქეობა არის მსხვერპლის გაღება, თვისი საკუთარი თავის დაწვა სხვისთვის გასანათებლად. შინაარსი მოქალაქეობისა არის ცხოვრება აწმყოში. იესო ქრისტე იმიტომ მოვიდა ამქვეყნად, რომ ადამიანისთვის ეს ცხოვრება და ეს სარგებლობა აწმყოთი ესწავლებინა, ის ეთქვა ადამიანისთვის, რაც ორი სიტყვით გამოითქმება, რაც ჩვენმა წინაპრებმა ინტუიციით შეიგნეს და რაც დღეს ყოველმა ქართველმა თვის შუბლზედ უნდა დაიწეროს, და ესაა: "ვინც ამ ქვეყნის მოქალაქედ არ ვარგა, იგი არც იმ ქვეყნის მოქალაქედ გამოდგება!"