წმინდა იოანეს სახარება ასე იწყება: "პირველითგან იყო სიტყვა". ვიცით, რომ ჩვენს მიერ აღმოითქმის სიტყვა, რომელიც ჰაერში იფანტება. არის სიტყვა, რომლის შესახებაც იტყოდნენ წინასწარმეტყველნი: "ამას იტყვის უფალი საბაოთ", მაგრამ ის სიტყვა, რომელზეც წმინდა იოანე მახარებელი საუბრობს, არის ძე ღმრთისა, განკაცებული მაცხოვარი. სიტყვა უფლის სახელია, ისევე, როგორც ნათელი, ცხოვრება, აღდგომა... წმინდა მამები ამბობენ: "ძეში ცხადდება მამა, ძე გამოაცხადებს მამას". ისევე, როგორც ჩვენი სიტყვა გამოხატავს ჩვენს გულის ზრახვას და, ამდენად, ხატია გულის ზრახვისა, სიტყვა გულის სისავსისგან გამოდის, გული ჩვენი წყაროა, ხოლო სიტყვა - წყალი. სიტყვა უწოდა მახარებელმა, რათა ეჩვენებინა უვნებელი შობა მამისგან. ჩვენი სიტყვაც ხომ გონებისგან იშვება უვნებლად, უმტკივნეულოდ. არც განიკვეთება, არც განიყოფა. მას მშობელი გონების ყველა ძალა აქვს. აბა, შეიძლება წარმოვიდგინოთ აზრი სიტყვის გარეშე? რა წუთშიც აზრი მოდის, იმ წუთშივე არის სიტყვაც.

ჩვენი მეტყველება, ჩვენი საუბარი სიტყვებისა და ენობრივ სტრუქტურათა არა მარტო ერთობლიობაა, არამედ ჩვენი აზროვნებისა და მსოფლშეგრძნების გამოხატვის განსაკუთრებული საშუალებაც. სიტყვა ის გამტარია, რომლის მეშვეობითაც სულში იღვრება არა მხოლოდ აზრები და სახეები, არამედ შეგრძნებების, განცდების, გრძნობებისა და სურვილების ნაკადიც. კათოლიკოს-პატრიარქ ილია მეორის სიტყვებით: "სიტყვა არ არის მარტო ბგერათა ერთობლიობა, მასში განსაკუთრებული მისტიკური ძალაა ჩადებული". მეტყველების კულტურის დონე ყოველთვის განსაზღვრავდა და განსაზღვრავს ყოველი ინდივიდისა და ერის მენტალიტეტს.

გვესაუბრება წმინდა მთავარანგელოზ მიქაელის ტაძრის მღვდელმსახური კახაბერ კურტანიძე.

- სახარება გვამცნობს, რომ სიტყვა განკაცდა, ღვთაებრივმა სიტყვამ, ლოგოსმა მიიღო სხეული. ასევე ისხამს ხორცს აზრი სიტყვაში. ამგვარად, ადამიანურ სიტყვას ალბათ ძალუძს და უნდა ემსახურებოდეს კიდეც მიუწვდომელი ღმერთის შემეცნებას.

თესალონიკის უნივერსიტეტის პროფესორის, მღვდელ იოანე სკიადარესის აზრით, მთელი იოანეს სახარება არის კომენტარი სიტყვისა: "პირველითგან იყო სიტყვა".

სიტყვა არის ძე ღვთისა, რომელშიც და რომლითაც შეიქმნა სამყარო. რას ნიშნავს ეს? VI-VII საუკუნეების წმინდანი მაქსიმე აღმსარებელი წერს, რომ სიტყვა ღვთისას განხორციელების სამგვარი სახე არსებობს. ეს არის: 1. ქმნილებებში განხორციელებული; 2. წმინდა წერილში განხორციელებული; 3. განკაცებული სიტყვა ღვთისა "ხელახლა განკაცდება" თითოეული ადამიანის, მეტად კი მოღვაწის სათნოებებში. ეს ნიშნავს, რომ ქრისტეში, მის სხეულში ვერთიანდებით ღმერთთან საღვთო სიცოცხლეში. ფაქტობრივად, ვმონაწილეობთ წმინდა სამების ცხოვრებაში. რა თქმა უნდა, არა მის ბუნებაში, არამედ მის ენერგიაში. წმინდა სამება კი ჩვენთვის გამოცხადდა განკაცებული ქრისტეს მეშვეობით.

ღმერთთან ზიარება ნიშნავს სწორედ იმას, რომ ღმერთი არის ჩვენში სიტყვის საშუალებით და ჩვენ ვართ ღმერთში სიტყვის საშუალებით. ჩვენ ვართ იესო ქრისტეში და იესო ქრისტე არის ჩვენში. მართლმადიდებლური ტრადიცია ყოველთვის აღნიშნავდა, რომ ქრისტეს სხეული, ფაქტობრივად, არის მთელი სამყარო, რომელიც აგებულია ღმერთის სიტყვებით ("დასაბამად ქმნა ღმერთმა ცა და ქვეყანა" სიტყვით და სიტყვაში). ღმერთმა ბრძანა და იქმნა. ასე რომ, შესაქმეს საფუძვლად უდევს ღვთის სიტყვა. ნებისმიერ საგანში მყოფობს ღმერთის სიტყვა, როგორც მისი ნებელობა. და როდესაც საგნების შესწავლისას სწორად წარვმართავთ ჩვენს ნებას, გონებასა და შემეცნებას, მაშინ ვუკავშირდებით ღმერთს და შევიცნობთ მას. წმინდა მამები ბერძენ ფილოსოფოსებს საყვედურობენ, - მათ თუმცა შეისწავლეს ხილული სამყარო, მაგრამ ვერ შეიმეცნეს სიტყვა ღვთისა, რადგან გამრუდებული ჰქონდათ ნებელობაო.

გაგება, ცოდნა, შემეცნება, ბიბლიური გაგებით, ნიშნავს ეგზისტენციალურ შემეცნებას, რომელშიც მთლიანად არის ჩართული ადამიანი. ანუ ჩართულია გრძნობებით, სურვილებით, გადაწყვეტილებებით. სულს ზოგჯერ სამი ნაწილისგან შემდგარად ამბობენ. ეს ნაწილებია: გონება, ნდომობა და გზნება (ჟინი, რომელიც აღიძვრება ადამიანში და შემდეგ გაფორმდება სურვილად). ღვთის შემეცნება არ ნიშნავს, მხოლოდ ხედავდე, მაგრამ არ გსურდეს. რატომ არ გსურს? აი, ეს არის პრობლემა. ეგზისტენციალური შეცნობა გულისხმობს იმას, რომ ადამიანი ფსიქოსომატურად ანუ სულითაც და ხორცითაც შეიცნობს სამყაროს და ამ შემეცნებაში მისი ხუთივე გრძნობაა ჩართული. ადამიანი შედის თაბორის საღვთო ნათელში, ნისლში არა მხოლოდ გონებით, არამედ მთელი არსებით. და მაშინ შეიცნობს იგი ღმერთს. ხოლო თუ რატომ არ ან ვერ შეიცნეს (ვერ შეიცნეს კი? არსებობს განსხვავებული აზრიც) ღმერთი ბერძენმა ფილოსოფოსებმა, ეს საიდუმლოდ რჩება. ნუ გავხდებით ნურავის მსაჯულნი! ჩვენი მისიაა საქმით, ცხოვრების წესით, სათნოებებით მაგალითი მივცეთ ერთმანეთს და ერთად კი მსოფლიოს, თუ თავი რჩეულად მიგვაჩნია. ერთმანეთთან დავამყაროთ ისეთი ურთიერთობები, რომ ყველას მოუნდეს, მოგვბაძოს. მაცხოვარიც ხომ ბრძანებს: "თქვენ ხართ ნათელი სოფლისაო".

- რა სასწაულების მოხდენა შეუძლია ღვთაებრივ სიტყვას იმ ადამიანის სულსა და გულში, ვინც მას შეიწყნარებს?

- როგორც გითხარით, ლოგოსის, ღმერთ-სიტყვის, ღვთის ძის განხორციელება ხდება ქმნილებებში, წმინდა წერილსა და ადამიანში. ეს სამი ასპექტი სიმბოლურად და ასევე პრაქტიკულად გაერთიანებულია ლიტურგიაში, სადაც ნივთიერი საგნები - პური და ღვინო, საეკლესიო სწავლებით, უხილავად, სულიწმინდის ძალით გარდაიქმნება ქრისტეს ხორცად და სისხლად (თუ კონკრეტულად რას გულისხმობს ეს "გარდაქმნა", ამაზე ახლა ნუ ვისაუბრებთ). როდესაც ვკითხულობთ წმინდა წერილს, ფაქტობრივად ვიკვებებით მისით. ლიტურგიის სახით კი სიტყვა-ლოგოსი ჩვენში შემოდის არსობრივად, ონტოლოგიურად. იგი შემოდის ჩვენს სხეულში, სისხლში და მასთან ერთად ჩვენში შემოდის და მკვიდრდება წმინდა სამება. ჩვენი სული და სხეული ხდება ჭურჭელი, სახლი, კერია, ოჯახი ცხოველსმყოფელი სამებისა. ანუ ძე ღვთისას - ღვთის სიტყვის მეშვეობით ვხდებით მატარებელნი ღვთაებრივი სიცოცხლისა.

მეორე გახლავთ ისიქასტური (მემყუდროეთა) ლოცვის ასპექტი, როდესაც ადამიანი კონცენტრირებულია იესოს სახელზე, გონება ჩაჰყავს გულში. ამ გულში იბადება ქრისტე და ადამიანის მთელი ცხოვრება ქრისტეში და ქრისტეს ცხოვრებად გადაიქცევა. XV საუკუნის მოღვაწეს ნიკოლოზ კაბასილას თხზულება, "ქრისტეში ცხოვრების შესახებ", ფაქტობრივად არის კომენტირება საეკლესიო მისტერიული ცხოვრებისა. თუკი ადამიანი მთელი გონებით, გულითა და წადილით მიემართება ღვთისკენ, მაშინ თითოეული საგანი, თითოეული ისტორიული მოვლენა მისთვის გახდება ღვთის სიტყვა და ამ გზით შეუძლია ღმერთთან გაერთიანება.

- სიტყვით შეიძლება ადამიანს სარგებელი მისცე და ამავე დროს მოკლა კიდეც. ამასთან დაკავშირებით მიტროპოლიტი ფილარეტი აღნიშნავს: "ადამიანის სიტყვა შეიძლება განბასრებულ იქნეს, ვითარცა მახვილი და მაშინ ის მოსწყლავს და კლავს; და შეიძლება დალბობილ იქნეს, ვითარცა ზეთი და მაშინ ის კურნავს". მოციქული კი შეგვაგონებს: "რომელი სიტყვითა არა სცდებოდეს, იგი სრული კაცი არს". როგორ უნდა მოვეპყროთ სიტყვებს?

- ყველას გვახსოვს სულხან-საბას არაკი: "ენით დაკოდილი". სიტყვა არის რეალური ენერგია, რომლისგანაც შედგება ადამიანის ცხოვრება. მატერია არის ერთგვარი შედედებული, განხშოებული ენერგია და ამ ნივთიერ ენერგიას ყველაზე მეტად სწორედ სიტყვა გამოხატავს. გინდა სიტყვით მოგიკლავს კაცი და გინდა ტყვიით. უბრალოდ, როდესაც სიტყვები შედედდება და მქისე გახდება, მაშინ იგი შეიძლება გადაიქცეს ტყვიად, ატომურ ბომბად და ა.შ. ასკეტური სწავლებიდან ვიცით, თუ რა დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თავშეკავებას სიტყვების წარმოთქმისას და რამდენად მართებს ადამიანს სიტყვის სწორად გამოყენება. ეფრემ ასურის ლოცვაში ნათქვამია: "სულსა ამაოდ მეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე". ამაოდ დაკარგული, ამაოდ გაფრენილი სიტყვა შესაძლოა ქარიშხლის დარ დამანგრეველ ენერგიად გადაიქცეს. მაგრამ რატომ ვლაპარაკობთ მუდამ უარყოფითზე, თითქოს ეშმაკი დაგვდევდეს და საშველი აღარ იყოს? ჯეროვან სიტყვას სილამაზე მოაქვს და, დოსტოევსკის თქმით, სილამაზე გადაარჩენს სამყაროს. ისე ვართ ნეგატიურზე კონცენტრირებულები, დამფრთხალ ნაცრისფერ აჩრდილებს ვემსგავსებით, სიცოცხლის ლამაზ ფერებს რომ ვეღარ იტევენ და ვერც იტანენ.

- ღვთის ხატად და მსგავსად შექმნილ ადამიანს შემოქმედების ნიჭი მიემადლა. ღვთისგან ბოძებული ამ ნიჭის წყალობით, პოეტები და მწერლები თავიანთი სათქმელის გამოხატვას სიტყვით ახერხებენ. რა ძალა აქვს მხატვრულ სიტყვას და რას უნდა ემსახუროს იგი?

- მხატვრული სიტყვა ხელოვნებაა. ჩვენი შავბნელი, ბოროტზე განუწყვეტელი ფიქრით დამფრთხალი და განაცრისფერებული ცხოვრება შეიძლება გადაიქცეს ხელოვნებად და ამგვარად - სილამაზედ. ადამიანში არის ენერგია და თუ იგი ქაოსურ მდგომარეობაში დარჩა და არ გაფორმდა, შეიძლება ატომივით აფეთქდეს, წალეკოს და დაანგრიოს ადამიანი, მთელი მისი შინაგანი სამყარო. შეიძლება მოხდეს პირიქითაც და ხდება კიდეც: ჩვენს გარშემო ადამიანს უამრავი სილამაზე შეუქმნია და ქმნის კიდეც. გავიხსენოთ ადამის ცოდვა. ადამმა ვერ შეძლო თავისი სტიქიური ენერგიის გონებით გაკონტროლება, გრძნობებისკენ მიმართა, არადა, გონებისთვის უნდა დაემორჩილებინა და მიემართა ღმერთისაკენ. ადამმა ეს იერარქია დაარღვია და გრძნობების დონეზე დაეცა. მაგრამ მხატვრული სიტყვის, ხელოვნების ფუნქცია არის სწორად ის, რომ ჩვენ შევძლოთ სწორედ გამოვიყენოთ მოცემული ენერგია, გავაფორმოთ იგი და ჩამოვქნათ ჩვენს საკუთარ პიროვნულ თვისებებად – ეს ხომ უკვე მოგვიტანა ახალმა ადამმა ანუ ქრისტემ?!

მთელი საეკლესიო მსახურება არის სიტყვიერი მსახურება. მასში ერთი ბწკარიც კი არ არის ისეთი, რომ არ იყოს პოეზია. მთელი ჰიმნოგრაფია, სახარება პოეზიაა. უამრავი თავდაპირველი ეკლესიის ჰიმნია თავმოყრილი წმინდა წერილში. იგი, ფაქტობრივად, საეკლესიო ჰიმნების კომენტარია. თეოლოგ გიორგი ფლოროვსკის აზრით, ახალი აღთქმის ტექსტები იმთავითვე გამიზნული იყო საეკლესიო ღვთისმხურებაში წასაკითხად. გარდა ამისა, იოანეს სახარება გარკვეულ აზრობრივ რიტმებზეა აგებული. იგი ღვთის სიტყვასთან ერთად უდიდესი აზრობრივი პოეზიაცაა, რომ აღარაფერი ვთქვათ საეკლესიო რიტუალზე, ტროპარებზე და სძლისპირებზე... ისინი უნდა იკითხებოდეს სწორედ იმ შეგნებით, რომ ეს ყოველივე არის პოეზია, მხატვრული სამყარო, რომლის დანიშნულებაა, აღძრას ჩვენში ენერგია კონკრეტულ სახედ გაფორმებისკენ და თავადაც გახდეს ჩვენში გაცნობიერებული ნდომა ღვთაებრივისა და ღმერთისა. ამ ყველაფერს შეუძლია ადამიანში არსებული სტიქიური ენერგია კოსმოსურ ენერგიად გადააქციოს და ქრისტეს სხეულად ჩამოქნას. სწორედ ეს ფუნქცია აქვს ეკლესიაში ჰიმნოგრაფიასა და რიტუალებს და არავითარი "მაგიური" დანიშნულება მას არ გააჩნია.

ლოგოსში, ეკლესიაში ცხოვრება უნდა ნიშნავდეს თავშეკავებას, რეჟიმს. ლოცვა არის სწორედ შენი ფიქრი, ცხოვრების წესი, ხოლო მარხვა - ცხოვრების რეჟიმი. ისეთი წესი ან წესთა ერთობლიობა და რეჟიმი კი არაა, რომელიც შენ ქაოსურად აირჩიე, არამედ წინდაწინ იფიქრე მასზე, იაზროვნე ნაფიქრალის აღსრულების პროცესში, დახვეწე და ნიადაგ ხვეწავ მას, კონცენტრირებული ხარ ამ წესზე და ამ წესში, რომ მთელი შენი სხეული და აზრობრივი ენერგია ღმერთისკენ წარმართო. როდესაც გეცოდინება, რომ შენი აზროვნების წყარო და ადრესატი არის პიროვნული ღმერთი, მაშინ შენი აზროვნება გადაიქცევა მასზე ფიქრად, ხოლო როდესაც ფიქრობ ღმერთზე, იცი, რომ ის მუდამ ფიქრობს შენზე. ამგვარად, შენი აზროვნება, ფიქრი ღმერთთან დიალოგად გადაიქცევა. და ალბათ ესაა ლოცვა – დიალოგური ფიქრი ღმერთზე და ღმერთთან...

მაშასადამე, არის სტიქია და არის ლოგოსი. ლოგოსი არის ამ სტიქიის საზომი, ერთგვარი კანონი, რომელიც აფორმებს სტიქიურ ენერგიას. როდესაც ადამიანი ფორმას მისცემს მასში არსებულ სტიქიას, მაშინ მისი ცხოვრება უგზო მდინარესავით კი არ დაიწყებს დინებას, არამედ უკვე ლოგოსში მოუყრის თავს თავის ცხოვრებას, ხოლო როდესაც ლოგოსში იქნება ადამიანი, მაშინ მასშიც დაიბადება ეს ლოგოსი და იგი დაიწყებს ცხოვრებას ღვთის სიტყვის საზომით.

- აღსარებაში ადამიანს სურს სახელი დაარქვას თავის სულიერ მდგომარეობას, მაგრამ მასში უამრავი სახელშეურქმეველი გრძნობაა, რომელიც მზის სინათლეზე სიტყვებმა უნდა ამოიტანონ. ზოგჯერ ადამიანს სურს იყოს გულწრფელი, მოიხელთოს სიმართლე, მაგრამ რამდენად შეუძლია სიტყვას, დაიტიოს სულიერი რეალობა?

- აღსარება არის საშუალება, რომ ოდესმე მაინც გახდე გულწრფელი, გულწრფელობა კი ნიშნავს, რომ დაინახო, შეიცნო შენი თავი - "შეიცან თავი შენი". მთავარია, სწორედ ის, რომ შეიცნო, გააცნობიერო შენი იდენტურობა. ეს კი გულისხმობს შენი მეობის ჩამოყალიბებას, შენი ჰიპოსტასის შექმნას ღვთაებრივ ცხოვრებაში. აღსარება არის საშუალება საეკლესიო ფორმაში ცხოვრებისა. ხომ შეიძლება ერთ დღეს ღმერთმა გაგვიხსნას სულიერი თვალი და დაგვანახოს ჩვენი რეალობა? სწორედ ლოგოსში, ღვთაებრივ სიტყვაში უნდა დაინახოს ადამიანმა თავისი თავი, თავისი სიტყვა, თავისი პიროვნება და გაფორმდეს – ტრანსფორმირდეს ანუ ფერი იცვალოს. ამაში მას აღსარება ეხმარება, მაგრამ თუ აღსარებას გადააქცევ მაგიად და ზიარებაზე მისასვლელ ტალონად ან აბონემენტად (ხომ დავობენ: უშუალოდ ყველა ზიარების წინ უნდა ვთქვათ აღსარება ანუ ერთჯერადი "ბილეთი" ავიღოთ, თუ შეგვიძლია ერთი აღსარებით ერთთვიანი ან სხვა რამ ვადის "აბონემენტი" ავიღოთ), მაშინ იგი თავის ფუნქციას ნაკლებად შეასრულებს. შესაძლოა ისეც მოხდეს, რომ ჩვენმა აღსარებამ, თუ სწორად არ მივუდგებით, გვავნოს.

- როდესაც კაცის გული ბოღმით, ბრაზითა და შფოთით არის აღსავსე, იგი ამ ღრმა, ფსიქოლოგიურ კრიზისს ბილწსიტყვაობით გამოხატავს. როგორ მოქმედებს შინაგან სამყაროზე ბილწსიტყვაობის ცოდვა?

- მოქმედებს, რადგან სიტყვა გამოხატავს გარკვეულ ენერგიას, ემოციას. სიტყვით შენ აფორმებ შენს ენერგიას და ის ამგვარად აგრძელებს არსებობას. როდესაც "ბილწად" გააფორმებ ენერგიას, მაშინ იგი "ბილწად" დაიწყებს მოქმედებას და შენს გარშემო "ბილწ" გარემოს შექმნის. სახარებაში ნათქვამია, რომ ადამიანს შეაგინებს არა პირში შემავალი, არამედ გამომავალი. როდესაც იგინები, უწინარეს შენს თავს აგინებ, ანუ "ბილწ" მდგომარეობაში ხარ. ნამეტნავისაგან გულისა პირი იტყვის: "გულში ჩვენ გვაქვს ძირითადად ბოღმა, შური, უამრავი ცუდი ფიქრი, რომელსაც ბადებს ეშმაკი ან შენი ქვეცნობიერი და იგი ფორმდება "ბილწ" სიტყვად". მაგრამ გულშივე ან ქვეცნობიერშივე გვაქვს სილამაზე და სიყვარული. ამიტომ ნუ გავამძაფრებთ სიტუაციას. ადამიანმა შეიძლება თქვას უხეირო სიტყვა და ამით გზა მისცეს ჩაბუდებულ უკონტროლო სტიქიას და ასე დაინახოს თავისი შინაგანი სამყაროს მოუწესრიგებლობა – მოუწესრიგებლობა და არა სიავე. სამყარო არ არის მხოლოდ ბილწად და უბიწოდ დაყოფილი. არავინ არის უცოდველი. ყველანი ადამიანები ვართ და ცოდვა-მადლის შვილები...