გვესაუბრება ნარიყალის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძრის მღვდელმსახური ზაქარია მარგალიტაძე.
- დავით წინასწარმეტყველი ბრძანებს: "შიში უფლისა წმინდა არს და ჰგიეს იგი უკუნითი უკუნისამდე" (ფსალმ. 18, 9). სხვაგან ამბობს: "გეშინოდენ უფლისა ყოველთა წმიდათა მისთა, რამეთუ არა არს ნაკლულევანება მოშიშთა მისთა" (ფსალმ. 33, 9). ანუ, რამდენად დიდი სათნოებაა ღვთის შიში და რა სარგებელის მომტანია იგი ადამიანისთვის?
- შიში უფლისა არის მაცხოვნებელი გზა. თუ ადამიანი ისწავლის და გაითავისებს ამ სიბრძნეს, იგი მიუახლოვდება უფალს და მისგან ჯილდოდ მიიღებს ბევრ სხვა ნიჭსაც, ხოლო თუკი ადამიანი ვერ შეიძენს ღვთის შიშს, მას არ ექნება წილი ღმერთთან. ოღონდ არ შეიძლება ყველა შიში გავაიგივოთ ღვთის შიშთან. ერთი მხრივ, არის შიში, იგივე დრტვინვა და შფოთვა, რომელსაც შობს სულის უძლურება, ურწმუნოება და სასოწარკვეთილება. იგი თრგუნავს ადამიანს და მისთვის არ მოაქვს სიკეთე. და, მეორე მხრივ, არის ღვთის შიში, რომელიც ღვაწლის შედეგად იშვება. იგი მხსნელი და განმწმენდელია ადამიანის სულისა. ეს შიში არის ერთგვარი თერაპია, რომელიც ადამიანს აფიქრებს, გამოასწორებს. იგი შობს სიმშვიდეს. პარადოქსია, მაგრამ სწორედ შიშს მოაქვს სიმშვიდე. ამიტომ აუცილებლად უნდა განვასხვავოთ ერთმანეთისგან ეს ორი შიში. ერთი ღვთისგან არის მოვლენილი, მეორე კი - ეშმაკისგან. ეს უკანასკნელი თრგუნავს ადამიანს, გარემოებების, მოვლენების, ადამიანების მონად ხდის მას. ხოლო ღვთის შიშს კი, პირიქით, როგორც მამები ამბობენ, უამრავი სიკეთე მოაქვს. იგი განაპირობებს გონების სიმტკიცეს. როდესაც ჩვენ ღვთის შიშით, მისი ხსოვნით ვართ აღჭურვილნი, მაშინ ჩვენი აზრები იწმინდება, ღვთისკენ მიმართული, მასზე მიმსჭვალული ხდება და აღარ მიმოიფანტება. ეს შიში განწმენდს ადამიანის სხეულსაც, მის საქმეებსაც. წმინდა მამები ამას ასე განმარტავენ: როგორც ჯვარზე გაკრულ სხეულს ერთმევა მოძრაობის საშუალება, ასევე ღვთის შიშითა და მადლით ხდება ჩვენი ცოდვების ჯვარზე გაკვრა, მათი მოთოკვა და ალაგმვა.
ღვთის შიში ეტაპობრივადაც განიყოფება: ერთი მხრივ, არის შიში, რომელიც დამახასიათებელია დამწყებთათვის და, მეორე მხრივ, - შიში, რომელიც მოქმედებს სრულყოფილების გზაზე შემდგარ მოსაგრე ადამიანებში. ალბათ ყველას განგვიცდია, რომ თავიდან ღვთის შიში განსაცდელებით მოქმედებს ადამიანზე. ადამიანს უჩნდება შიში თავისი ცოდვილი და დანაშაულებრივი ცხოვრებისა გამო, რომელსაც შედეგად უამრავი განსაცდელი, ტკივილი, მწუხარება მოსდევს თან. ტკივილის შიში აიძულებს ადამინს თავი დააღწიოს ამ ტკივილის წყაროს - ცოდვას. ეს შიში სულიერი ცხოვრების საწყისი ეტაპია. რაც შეეხება სასჯელის შიშს, ეს უფრო სრულყოფილი ადამიანებისთვის არის დამახასიათებელი. იგი მოდის ხანგრძლივი სულიერი მოღვაწეობის, ლოცვის, გონიერი ღვაწლის შედეგად. წმინდა ბასილი დიდი ამბობს, რომ ეს შიში მოდის მასთან, ვისაც მუდმივად ახსოვს და განუწყვეტლივ თავის თვალთა წინაშე აყენებს აღსასრულისა და განკითხვის ჟამს, როცა იგი წარდგება თვალუხვავი მსაჯულის წინაშე. მას შიში ეუფლება, როდესაც წარმოიდგენს იმ სატანჯველს, რომელიც ცოდვილებისთვის არის იმქვეყნად განკუთვნილი. სამწუხაროდ, დღეს ადამიანს ატროფირებული აქვს სულიერი ცოდნა, ხედვა, სიფაქიზე. ამიტომაც ამგვარი შიში ყველა ჩვენგანს არ გვახასიათებს. ადამიანის გონება ისხლეტს ამ სულიერ ცოდნას, გონება ეჯაჭვება ამქვეყნიურს და მას აღარ ეუფლება შიში რაიმე არაამქვეყნიურისა, მარადიულისა. რადგანაც აღარც სჯერა მისი არსებობის, აღარც მისი ნამდვილი ცოდნა გააჩნია. სამწუხაროდ, ეს ეხება არა მხოლოდ ურწმუნოებს, არამედ ჩვენი დროის ქრისტიანებსაც.
დღევანდელი ადამიანის ცნობიერება ისეა მოწყობილი, რომ მას მხოლოდ მატერიალური სიკეთეების დაკარგვისღა ეშინია. ეს ტენდენცია სულ უფრო და უფრო შეიმჩნევა. პატერიკებში ამოკითხული სიბრძნე კი გვკარნახობს: "მოიხსენე შენი უკანასკნელი დღე და აღარ შესცოდავ". წმინდა მამები საგანგებოდ მიმართავდნენ გონიერ ვარჯიშებს იმისათვის, რომ ღვთის შიში მათ გონებასა და ცნობიერებაში ღრმად გამჯდარიყო. სამოთხეში ადამს ბუნებრივად ჰქონდა ღვთის შიში, რომელიც მისი ცნობიერებიდან დაცემის შედეგად ამოიძირკვა. ამიტომ სჭირდება ადამიანს დიდი შრომა, გონიერი ღვაწლი, რათა კვლავ დაამკვიდროს თავის ცნობიერებაში შიშის ცნება. ამ ღვაწლმა უნდა ჩაუნერგოს მას ცოდვების გამო მოვლენილი სასჯელის შიში. რაც უფრო მეტად იქნება ადამიანში ღვთის შიში, მით უფრო მეტად გაიზრდება მასში სათნოება, საკუთარ თავში ჩაღრმავების სურვილი. ღვთის შიში ადამიანს აძლევს საშუალებას, რომ იგი თავის შიგნით შევიდეს. თუ კარგად დავაკვირდებით ჩვენს თავს, აღმოვაჩენთ, რომ სულ ჩვენი თავის გარეთ ვცხოვრობთ. - პრობლემებით, წინააღმდეგობებით ვართ გარემოცულნი. არა გვაქვს ღვთის ხსოვნა და შიში. ღვთის ხსოვნას იწვევს ლოცვა. ეს უკანასკნელი კი, თავის მხრივ, იწვევს ღვთის შიშს. როგორც ვხედავთ, მთელი ეს მოღვაწეობა ერთმანეთზეა გადაბმული. უმთავრესი სათნოება არის ლოცვა. როდესაც ვლოცულობთ, გვაქვს ღვთის ხსოვნა, ესე იგი გვაქვს ღვთის შიშიც, რომელიც არის შეზავებული კეთილკრძალულებასთან, ღვთის წინაშე დგომასთან, ღვთის სიყვარულთან. ანუ ეს შიში არ არის დამთრგუნველი, ჟრჟოლისა და კანკალის მომგვრელი, არამედ იგია სულიწმინდის მადლი, ნიჭი, წყალობა, რომელიც გვმოძღვრავს, ცოდვისაგან განგვაყენებს და გვანიჭებს დიდ ნუგეშსა და ბედნიერებას. ადამიანის ამქვეყნად მოღვაწეობის მთავარი საგანი ღვთის შიშის მოპოვებაა. თუკი ადამიანს არ ექნება ღვთის შიში, მაშინ, როგორც თ. დოსტოევსკი იტყოდა "ყველაფერი ნებადართული" იქნება. მარადიული სამყაროს არსებობის, ღვთის შიშისა და ხსოვნის გარეშე ვერც პიროვნება ვერ შედგება და ვერც საზოგადოება აშენდება. ასეთი საზოგადოება იქნება დემორალიზებული, რომელსაც არ ექნება ზნეობრივი პრინციპები და მისწრაფებები. მისთვის ყოველგვარი ბოროტმოქმედება ნებადართული და გამართლებული იქნება, წაიშლება ზღვარი ადამიანსა და ცხოველს შორის. ღვთის შიში ადამიანს უნარჩუნებს "ხატებასა და მსგავსებას", ყველა სხვა არსებებზე ამაღლებულ მდგომარეობას. ხოლო როდესაც ადამიანი კარგავს ამ შიშს, იგი უკვე ეშვება იმ სახიფათო ფსკერზე, რომელსაც პირუტყვებრივი მდგომარეობა ჰქვია. ამ დროს იგი მარტოოდენ ინსტიქტების ამარაღა რჩება. ("კაცი პატივსა შინა იყო და არა გულისხმაჰყო, ჰბაძვიდა იგი პირუტყვთა უგუნურთა და მიემსგავსა მათ"). ასე რომ, არა მარტო ადამიანისთვის, არამედ მთელი საზოგადოებისთვის ღვთის შიში არის ყველაზე ძლიერი სტიმული, რომელიც ასწავლის მას მორალური კანონის მორჩილებას. ამ კანონის გარეშე საზოგადოება უკვე აღარ არის საზოგადოება, არამედ იგი ემსგავსება ბრბოს, რომელსაც მხოლოდ ინსტინქტები, მღვრიე და ბუნდოვანი იმპულსები ამოძრავებს. ყველა სახელმწიფოებრივი კანონი, სჯული, სამოქალაქო კონსტიტუცია სათავეს ღვთაებრივი სამართლიდან იღებს იღებს და მის ანარეკლს წარმოადგენს. წმინდა წერილში პირდაპირ არის მითითებული, რომ სრულყოფილებს არ სჭირდებათ კანონი, რადგან მათ აქვთ შინაგანი კანონი, რომელიც იდეალურად მოერგება ნებისმიერი სახელმწიფოს კონსტიტუციას. პავლე მოციქული ბრძანებს: "ეგევითართათვის არა სძეს სჯულიო", მაგრამ სამოქალაქო კანონი, რომელიც აწესებს გარკვეულ ჩარჩოს, იგი საჭიროა იმისათვის, რომ სახელმწიფოში იყოს წესრიგი, რაღაც დონეზე მაინც აილაგმოს, ზღვარი დაედოს დანაშაულსა და ბოროტებას. რადგანაც ყველას არ გააჩნია შინაგანი სინდისი, ამიტომაც დაინერგა საზოგადოებაში კანონის წინაშე მორჩილება და შიში. რა თქმა უნდა, ეს არ არის მაცხოვნებელი შიში, მაგრამ ამქვეყნიურ ცხოვრებაში იგი მაინც სასარგებლო და აუცილებელია, თუმცა არასაკმარისი. რადგან, როდესაც ადამიანს მხოლოდ სამოქალაქო კანონის წინაშე ეუფლება შიში, ამ შემთხვევაში იგი უკვე აღარ არის თავისუფალი. აქ უკვე იკარგება ადამიანის შემოქმედებითობა. იდეალურ შემთხვევაში, არც სახელმწიფო, არც ადამიანის ცნობიერება არ უნდა იყოს აგებული მხოლოდ დამთრგუნველ შიშზე, არამედ კარგად გაცნობიერებულ თავისუფალ ნებაზე, სპეტაკ სინდისზე, რომელიც ადამიანს უკარნახებს ღვთისთვის სათნო და მოსაწონ ცხოვრების წესს. მხოლოდ ეს მიანიჭებს ადამიანს ბედნიერებას. "ძალ არს უფალი მოშიშთა მისთა და სჯული თვისი აუწყოს მათ" (ფსალმ. 24, 12).
- პავლე მოციქული ერთგან ბრძანებს: "სრულმან სიყვარულმან განდევნოს შიშიო". რა იგულისხმება ამაში?- სრულყოფილ ეტაპზე, როდესაც ადამიანი წარემატება სულიერ მოღვაწეობაში, შიშის ადგილს მხოლოდ სიყვარული იკავებს.
- დავით წინასწარმეტყველი არაერთგან აღნიშნავს თავის ფსალმუნებში; "მუნ შეეშინა შიში, სადა იგი არა იყო შიში, რამეთუ ღმერთი არს თესლთა შორის მართალთასა" (ფსალმ. 13,15). სხვაგან ამბობს: "შიშისაგან მტერისა იხსენ სული ჩემი" (ფსალმ. 63, 2). ეს ნიშნავს, რომ არსებობს ფუჭი, ამაო შიში. როგორ უნდა დაიძლიოს იგი?
- წმინდა მამები გვასწავლიან, რომ უნდა განვთავისუფლდეთ ფუჭი შიშისა და დრტვინვისგან და უნდა შევიმოსოთ ნამდვილი, ჯანსაღი შიში. ეს არის შიში ცოდვისა, რომელიც მიიღწევა რწმენით, გონების განვითარებით, სულიერი ამაღლებით. მამები ამბობენ, რომ მხოლოდ ეს შიში უნდა გააჩნდეს ადამიანს. ეს შიში არის მიზეზი ყოველგვარი სათნოებისა. ადამიანი უნდა ეცადოს, განთავისუფლდეს ყოველგვარი მიწიერი შიშისგან, ავადმყოფობა იქნება ეს, ტანჯვა, მწუხარება და ა. შ. თუკი კაცი მართალი ცხოვრებით ცხოვრობს და არ ემონება ცოდვას, ღვთის განგება და მფარველობა ვლინდება მასზე. მაშინ რისაღა უნდა ეშინოდეს მას. ამიტომაც ამბობს წინასწარმეტყველი: "არა შემეშინოს მე ბევრეულისაგან ერისა, რომელთა იგი გარე მომიცვეს მე" (ფსალმ. 5, 8)... "ვიდოდიღათუ აჩრდილთა სიკვდილისათა, არა შემეშინოს მე ბოროტისაგან, რამეთუ ჩემთანა ხარ" (ფსალმ. 22, 30). და კიდევ იტყვის: "უფალი ნათელ ჩემდა და მაცხოვარ ჩემდა, ვისა მეშინოდეს. უფალი შესავედრებელ არს ცხოვრებისა ჩემისა, ვისგან შევძრწუნდე?" (ფსალმ. 26,1). მთელი ჩვენი ცხოვრება აღსავსეა განსაცდელებით, ყოველ ნაბიჯზე ჩასაფრებულია შეჭირვება, მწუხარება. მთავარია ადამიანმა თავი არ დააძაბუნებინოს ამ შიშებს, რომლებიც ტალღებივით არიან. ჩვენი მიწიერი ცხოვრებაც ხომ ზღვასთან არის შედარებული: ,,სოფლისა ზღვა აღძრულ არს, საშინელად დამნთქავს მე, შენდა მოვილტვი განსაქარვებლად", - ვკითხულობთ საეკლესიო საგალობლებში. რითი უნდა სძლიოს ადამიანმა ამ შიშებს, თუ არა რწმენით, ღმერთზე მინდობით, სულიერი ცხოვრებით, ცოდვებთან ბრძოლით. ამ სათნოებების მოხვეჭასთან ერთად ადამიანი თანდათან იძენს სიმშვიდეს, მხნეობას, ვაჟკაცობას. მთელი ჩვენი ცხოვრების აზრი ამ შიშებისაგან განთავისუფლებაში მდგომარეობს.
- სიკვდილის შიში ადამიანს ბუნებრივად აქვს. მაგრამ ერთია ხორციელი სიკვდილი და მეორეა, როგორც მამები ამბობენ, უფრო სასტიკი - სულიერი სიკვდილი. ამაზე დავით წინასწარმეტყველი ამბობს: "რაი სარგებელ არს ხორცთა ჩემთაგან, შთათუვიდე განსახრწნელსა?" როგორ სძლიეს ღმერთშემოსილმა წმინდა მამებმა სიკვდილის შიშს?
- მთავარია, რომ ადამიანმა შეიგნოს - ჭირში, განსაცდელში, მწუხარებაში, ყველგან და ყოველთვის ღმერთი მასთანაა და არასოდეს ტოვებს. როდესაც ადამიანი გრძნობს უფლის სიახლოვეს, უფრო მეტად ენდობა მას, შიში და ეჭვიც ნელ-ნელა ქრება. გოლიათების დამარცხება ხდება ღვთის მადლითა და წყალობით და ასევე თავდაუზოგავი მოღვაწეობით. სადაც ღმერთია, იქ არ არის შიში, იქ არ არის სიკვდილი და არც არაფერი სხვა, რაც ადამიანს ემუქრება. მთავარია, რომ ადამიანი მიხვდეს ამას, დაიჯეროს. რატომ არ ეშინოდათ წმინდა მამებს სიკვდილისა და ტანჯვის? - პასუხი ამ კითხვაზე ნათელია - ისინი გრძნობდნენ ღმერთთან სიახლოვეს. მათმა სულებმა განიცადეს ქრისტესთან შეხება. მათ ღრმად სწამდათ, რომ სიკვდილი იყო გარდაცვალება და შეხვედრა ღმერთთან. თუკი ადამიანის სულიერი ცხოვრება სწორად მიმდინარეობს, მაშინ ხდება ადამიანის შინაგანი სამყაროს ფერისცვალება. ადამიანის სული შედარებულია სასძლოსთან, სიძე კი არის ქრისტე. ეს არის ყველაზე ინტიმური, ღრმა და მჭიდრო ურთიერთობა ადამიანის სულსა და უფალს შორის. და როცა ეს ურთიერთობა რეალურ ცხოვრებაში ხორციელდება, ეს არის მდგომარეობა, რომელზეც წინასწარმეტყველი დავითი წერს: "შთათუვიდე ჯოჯოხეთსა, მუნცა ხელი შენი მეუფებს".
- დავით წინასწარმეტყველი არაერთგან აღნიშნავს, რომ ღვთის შიში ბედნიერებისა და ნეტარების წყაროა. "ნეტარ არს კაცი, რომელსა ეშინის უფლისა, მცნებათა შინა მისთა ინებოს ფრიად" (ფსალმ. 111, 1)... - ღვთის შიში ადამიანში ალაგმავს ცოდვების ტირანიას, გულნამცეცობას, პატარაკაცობას, სილაჩრეს, მუდმივ დათრგუნულ მდგომარეობას. ის არის უზარმაზარი სიკეთის მომტანი - ადამიანი დგება სრულყოფილების გზაზე. უზენაესის წინაშე ამ შიშის გამო ჩვეულებრივი მოკვდავი ეხება სულიერ ენერგიებს და ეს შეხება სრულიადაც არ არის წარმოსახვითი, ილუზორული. ამ დროს ხდება სინერგია: ღვთაებრივი და ადამიანური ენერგიების შეერთება. ეს არის უზარმაზარი აფეთქება, სიყვარული და მადლი, რომელიც ადამიანს ანიჭებს ნეტარებასა და ბედნიერებას. ამიტომაც არ არის გასაკვირი, რომ წმინდა მამები ტოვებდნენ სასახლეებს, დიდებას, პატივს. ისინი შეეხნენ ისეთ ძალას და ისეთი მადლი იგრძნეს, რომ ამ ნეტარების ფასი არაფერი მიაჩნდათ ამქვეყნად.
- დავით წინასწარმეტყველი წერს: "დაამტკიცე მონისა შენისა თანა სიტყვა შენი, რათა მეშინოდეს მე შენგან" (ფსალმ. 118, 38). როგორ უნდა მოიპოვოს ადამიანმა ღვთის შიში?
- მთელი ეკლესიური ცხოვრება, ლოცვა, ღვთისმსახურება განმსჭვალულია ამით. ეკლესიური ცხოვრება მუდმივად ასწავლის და აჩვევს ადამიანს ყველა სათნოებას, მათ შორის ღვთის შიშსაც. ადამიანი არ უნდა დაიკარგოს. მან თავისი ტალანტი, გონება, ტვინი არ უნდა ჩაფლას მიწაში. ანუ მიწიერ კეთილდღეობასა და ინტერესებს, ანგარებას და ა. შ. არ უნდა შესწიროს თავისი ამქვეყნიური არსებობა, არ უნდა მოსწყდეს სულიერ ფასეულობებს. ხოლო თუკი ადამიანი ამქვეყნიური ცხოვრების ჟამს ახერხებს სულიერ მოღვაწეობას, ეკლესიური ცხოვრებით ცხოვრებას არა მხოლოდ გარეგნულად, არამედ შინაგანადაც, მაშინ ეკლესია ნელ-ნელა გადასცემს მას ამ სათნოებებს. ასე რომ, სერიოზულად უნდა მივუდგეთ სულიერ ცხოვრებას. ამისათვის ყველაზე საუკეთესო მასწავლებელი არის ლოცვა, განსაკუთრებით კი - იესოს ლოცვა. სხვათა შორის, ძველ ქრისტიანებს წესად ჰქონდათ: მამები იესოს ლოცვასავით გარკვეული დროის მანძილზე იმეორებდნენ ფსალმუნიდან ამოღებულ ფრაზებს. ღვთის შიშის მასწავლებელია მოუკლებელი ლოცვა, მუდმივი იძულება საკუთარი თავისა. ასე რომ, ლოცვა ადამიანს ღვთის ხსოვნას უღვივებს, ღვთის ხსოვნა კი ასწავლის ღვთის შიშს, რომელიც მოუტანს მას ყველა სათნოებას. "დაიბანაკებს ანგელოზი გარემოს მოშიშთა მისთა და იხსნეს იგინი" (ფსალმ. 33, 7).
