საქმეთა წიგნის ავტორი, ლუკა მახარებელი, პავლე მოციქულის მუდმივი თანამგზავრი და "მკურნალი" იყო. განუმეორებლად საინტერესოა ეს ადამიანი. ახალ აღთქმაში არც ერთი მოციქულის ცხოვრება არ არის ისე დაწვრილებით აღწერილი, როგორც პავლე მოციქულისა. აქ ვკითხულობთ მისი მოქცევის, მოგზაურობის, ქადაგებისა და ტანჯვა-წამების შესახებ. სულიერი გამოცდილების, სწავლების, ეკლესიურ და ქრისტიანულ ყოფასთან დაკავშირებული საკითხების შესახებ მოციქული თავად მოგვითხრობს წერილებში. მოგვიანებით ეს წერილები ახალი აღთქმის ნაწილი გახდა. პავლე მოციქულის ცხოვრებასთან დაკავშირებულ საკითხებს კი ქრისტიანობის ისტორიაში ყოველთვის მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა; ქრისტიანისთვის - შთაგონების წყარო და მრავალთათვის ლოდი იყო "შებრკოლებისა".

"მე კაცი ვარ ჰურიაი, შობილი ტარსუს კილიკიისასა" (საქმ. 22:3), ე. ი. წარმომავლობით ემიგრირებული ებრაელი იყო პავლე მოციქული; მისი რელიგიური ბუნება ბიბლიური თვითშეგნებით არის განმსჭვალული: "ამისთვის ვშურებით და ვიყუედრებით, რამეთუ ვესავთ ღმერთსა ცხოველსა, რომელ არს მაცხოვარი ყოველთა კაცთაი, უფროისღა მორწმუნეთაი" (1 ტიმ. 4:10). ამავე დროს იგი ბრწყინვალედ შეიგრძნობდა ბერძნულ-რომაულ სამყაროს და არა მხოლოდ ფორმალურად - საბუთებით, არამედ მოქალაქეობრივი მსოფლმხედველობითაც და სინდისითაც რომის ნამდვილი მოქალაქე იყო.

რელიგიური განათლება იერუსალიმში, ფარისეველთა დიდი მასწავლებლის, "ფერხთა თანა გამალიელისთა" მიიღო. ასეთ უკიდურესად კონსერვატორულ-იუდაისტურად აღზრდილი სავლე არ შეიძლებოდა, ქრისტიანების მტრად არ ქცეულიყო. უკვე ამ მტრობაში გამოვლინდა მისი პიროვნების მნიშვნელოვანი თავისებურებები: რელიგიური იდეალის მიმართ მაქსიმალისტური, ხოლო ცხოვრებისადმი ერთიანი, განუკვეთელი მსოფლმხედველობრივი დამოკიდებულება. საქმეთა წიგნში მას პირველად იერუსალიმში სტეფანეს მკვლელობის გამამხნევებლად ვხედავთ. შემდეგ ვკითხულობთ: "სავლე ფრიად მავნებელ იყო ეკლესიათა მიმართ, სახლებსა შევიდოდა და ითრევდა მამებსა და დედებსა და მისცემდა საპყრობილედ" (საქმ. 8:3); ანდა: "ხოლო სავლე უფროისად განრისხნებოდა და სავსე იყო გულის წყრომითა და კლვითა მოწაფეთა მათ ზედა უფლისათა" (საქმ. 9:1). სავლე სავსე იყო გულისწყრომით და არ კმაყოფილდებოდა ქრისტიანთა იერუსალიმში დევნით; "მოუხდა მღდელთ მოძღუარსა მას და ითხოვა მისგან წიგნები დამასკოდ სხუათა მიმართ კრებულთა, რაითა მივიდეს და, თუ ვინმე პოვნეს ამის მოძღურებისა გზასა, მამები ანუ დედები, კრულნი მოიყვანნეს იერუსალემდ" (საქმ. 9:1-2). და როდესაც იერუსალიმიდან სირიის დამასკოში მიემგზავრებოდა, მასში ახალი ადამიანი განხორციელდა, რის შესახებაც თვითონვე მრავალჯერ იტყვის: "პავლე მოციქული არა კაცთაგან, არცა კაცთა მიერ, არამედ იესო ქრისტეს მიერ და ღმრთისა მამისა, რომელმან აღადგინა იგი მკუდრეთით" (გალ. 1:1). დამასკოს გზაზე მოციქული ნათლით გაბრწყინდა, მას შემოესმა მაცხოვრის ხმა და ქრისტე ისე წრფელად იწამა, ისე გაქრისტიანდა, რომ არც მანამდე და არც მის შემდეგ არავინ მსგავსად არ მოქცეულა. პავლეს მოქცევის შესახებ ასობით წიგნი დაიწერა. ერთნი ცდილობენ მეცნიერულად: ფსიქოლოგიურად, ნევროლოგიურად, სხვანი კი ბნედით ახსნას, რითიც თითქოსდა მოციქული იყო დაავადებული... ყველა ეს მცდელობა უსუსურად გამოიყურება იმ საიდუმლოსთან შედარებით, რასაც პავლეს მოქცევა ჰქვია. ყველა ადამიანის მოქცევა საიდუმლოა და მას მეცნიერება ბოლომდე ვერასოდეს ახსნის. ჩვენთვის კი მთავარი მხოლოდ ის არის, რომ მოციქულის ყოველი სიტყვა მაცხოვრის რწმენით არის განმტკიცებული და მოციქულის შემეცნებაში უფალი ისეა დამკვიდრებული, რომ ეკლესია შეურყევლად გადაწყეტს და მოციქულ პავლეს ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს თორმეტი მოციქულის სწორად აღიარებს და იმ "თვითმხილველთა" შორის მოიხსენიებს, რომელთა მოძღვრებასაც დაეფუძნება მისი სწავლება.

მონათვლის შემდეგ სამი წელი პავლემ დამასკოში დაჰყო, შემდეგ პეტრესთან და იაკობთან შესახვედრად იერუსალიმში გაემგზავრა. იერუსალიმის ქრისტიანულ საზოგადოებას პავლე ყოველთვის საწინაო, შუაგულ ეკლესიად მიიჩნევდა. მის წერილებში ხშირად ვკითხულობთ "მათთვის წმიდათა, რომელნი არიან იერუსალემს" დახმარების მოწოდებას. იერუსალიმიდან იუდეველთაგან დევნილი მოციქული პავლე ისევ თავის ქალაქს, ტარსუს დაუბრუნდა, ხოლო აქედან, იგი ანტიოქიაში გაიწვიეს. ანტიოქიაში, იერუსალიმის შემდეგ ქრისტიანობის მეორე ცენტრში, საქმეთა წიგნის მიხედვით: "იყო მათი წელიწად ერთ შეკრებაი ეკლესიად და სწავლად ერისა მრავლისა და წოდებად პირველად ანტიოქიას შინა მოწაფეთა მათ ქრისტეანად" (საქმ. 11:26), აქვე აღიარეს ხუცესად ანუ ქრისტიანთა შესაკრებლის "წინასწარმეტყველად" პავლე მოციქული.

პავლე მოციქულმა "მსახურებასა ამის სიტყვისასა" ქადაგებაში გაატარა მთელი ცხოვრება. იგი თავის მოწოდებას და ზოგიერთისათვის სადავოდ ქცეული საკუთარი მოციქულობის მტკიცებულებას მოქცეულთა როგორც რაოდენობრივ, ისე სულიერ ზრდაში ხედავს. მნიშვნელოვანწილად პავლე მოციქულის მსახურებას უკავშირდება მცირე აზიაში, საბერძნეთში და სავარაუდოდ, რომის იმპერიის დასავლეთ ნაწილში ქრისტიანული ეკლესიის ერთიანი ქსელის შექმნა. საქმეთა წიგნში გამორჩეული ადგილი უჭირავს პავლესა და მისი თანამგზავრის, ბარნაბას სულიწმინდის მადლით მქადაგებლურ მოღვაწეობას. ამ მოგზაურობას ეძღვნება მოციქულთა წიგნის მთელი მომდევნო ნაწილი. მქადაგებლური მოგზაურობის დასაწყისშივე დადგა პავლე მოციქულის წინაშე ეკლესიაში ახალმოქცეულ წარმართთა ადგილთან დაკავშირებული საკითხი, რადგან ეს იყო ქვაკუთხედი ეკლესიის შემდგომი მშენებლობისა.

ჯერ კიდევ მანამ, სანამ პავლე მოციქული ქადაგებას დაიწყებდა, ქრისტიანობა მკვიდრობდა რომის იმპერიის მნიშვნელოვან ცენტრებში - ანტიოქიაში, ალექსანდრიასა და თავად რომში. მაგრამ ეს მხოლოდ იუდეურ-ქრისტიანული გაერთიანებები იყო: ახალი ქრისტიანული რწმენა იმპერიის მსხვილ ქალაქებში, იერუსალიმში წმინდა ადგილების მოსალოცად ჩასულ ემიგრანტ ებრაელებს ჩამოჰქონდათ. მოციქულთა წიგნში ასეთი მლოცველები პირველად სულთმოფენობას, პეტრე მოციქულის ქადაგების დროს გამოჩნდნენ. უკან დაბრუნებული გაქრისტიანებული მომლოცველები დიდ ქალაქებში არსებულ ებრაულ დასახლებებში მცირე ქრისტიანულ ჯგუფებს ქმნიდნენ. დასაწყისში ამ ჯგუფების შემადგენლობა იუდეველთა ფარგლებს არ სცილდებოდა, ქრისტიანობის შესახებ მსჯელობა და კამათი შიდა ებრაულ საქმედ რჩებოდა. ასე მაგალითად, ისტორიკოს სვეტონიუსის ცნობით, 49 წელს იმპერატორმა კლავდიუსმა ქრისტიანობის საკითხებთან დაკავშირებული არეულობის გამო რომიდან ებრაელები გაასახლა.

მცირე აზიაში მოღვაწეობა პავლე მოციქულმა სწორედ ებრაელებთან ქადაგებით დაიწყო. საქმეთა წიგნში არაერთხელ მეორდება ასეთი სქემა: ქალაქში ჩასვლისთანავე მოციქული ადგილობრივ სინაგოგაში მიდის და შაბათობით, წმინდა წერილის კითხვის პროცესში, ქრისტეს შესახებ იწყებს ქადაგებას. მცირე გამონაკლისის გარდა ებრაელები არ ღებულობენ ამ ქადაგებას და მაშინ მოციქული წარმართებს მიმართავს. ებრაელთაგან უარყოფილი მოციქული გულისტკივილით აღნიშნავს: "მწუხარება არს ჩემდა დიდ და მოუკლებელი სალმობაი გულისა ჩემისაი. რამეთუ ვილოცევდ მე შეჩუენებულ-ყოფად თავსა ჩემსა ქრისტესგან ძმათა ჩემთათვის და ნათესავთა ჩემთა ხორციელად" (რომ. 9:2-3). მაგრამ ასევე ერთმნიშვნელოვნად ბრძანებს მოციქული: "ესრეთ მამცნო ჩუენ უფალმან, ვითარმედ: დაგადგინე შენ ნათლად წარმართთა, რაითა იყო შენ მაცხოვრად კიდით კიდედმდე ქუეყანისა" (საქმ. 13:47). ებრაელთა მიერ უარყოფილ პავლე მოციქულს ბრწყინვალედ ესმის, რომ თავისი მოწოდება წარმართთა მოციქულებას უნდა დაუკავშიროს.

მას შემდეგ, რაც მოციქულის ერთჯერადმა ქადაგებებმა თავისი დანიშნულება შეასრულა, იგი ახალმოქცეულ წარმართთა ქრისტიანული გაერთიანებების წინაშე აღმოჩნდა. აქ ძალიან აქტუალურად დადგა საკითხი: ეხება თუ არა წარმართებს აღთქმის რიტუალური დანაწესი, რომელიც მთლიანად შეინარჩუნა იერუსალიმის იუდეო-ქრისტიანობამ? ამ კითხვას პავლე მოციქული ერთმნიშვნელოვნად პასუხებს: არა! მოციქულისათვის ეს არ არის "ტაქტიკის", ანუ წარმართთა მოქცევის მოხერხებული საშუალება. მისთვის ეს საკითხი სახარების ქრისტიანულ ბუნებას უკავშირდება და მასში კაცობრიობისათვის უფლის მიერ განხორციელებული ცხონების შინაარსია. პრობლემას, ჯერ კიდევ უმწვავეს კამათის ეტაპზე, მოციქული გალატელთა მიმართ ეპისტოლეში შეეხო; ხოლო შემდეგ უფრო "აკადემიურად" - რომაელთა მიმართ გაგზავნილ წერილში დაასაბუთა ახალი სწავლება - კანონისა და მადლის ურთიერთმიმართებისა და კანონისაგან ქრისტიანების განთავისუფლების შესახებ. პავლე მოციქული თავის სწავლებაში არც კანონს უარყოფს და არც ძველი აღთქმის მნიშვნელობას ამცირებს. "შჯული წმიდა არს, და მცნებაი იგი წმიდა და მართალ და კეთილ" (რომ. 7:12). მაგრამ მოციქული ბრძანებს: კანონის მნიშვნელობა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ადრე თუ გვიან თავისი დანიშნულება მან აუცილებლად უნდა ამოწუროს: ხსნა იესო ქრისტეშია, ხოლო კანონი ანუ რჯული იესო ქრისტემდე მიმავალ გზაზე (გალ. 3:24) ჩვენი აღმზრდელი იყო. კანონი მხოლოდ იმას ადგენს, რა არის ბოროტება და ცოდვა, მაგრამ ცოდვისაგან განთავისუფლების ძალას ის არ გვაძლევს. სწორედ ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანმა იცის, რა არის სიკეთე და რა არის ბოროტება, მას არ შესწევს ბოროტებისაგან განთავისუფლების უნარი: "რამეთუ უწყი, - ბრძანებს პავლე მოციქული, - ვითარმედ არარაი დამკვიდრებულ არს ჩემ თანა, ესე იგი არს, ხორცთა შინა ჩემთა კეთილი, რამეთუ ნებაი იგი წინა მიც მე, ხოლო საქმედ კეთილისა მის არა ვჰპოებ. რამეთუ არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი, მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ" (რომ. 7:18-19). ადამიანი ცოდვას დაემორჩილა, ის მონაა - და მას თავად აღარ შეუძლია ამ მონობიდან განთავისუფლება. ამ ცოდვებისაგან გასათავისუფლებლად კანონი, ანუ ნორმების ცოდნა საკმარისი რომ ყოფილიყო, მაშინ საჭირო აღარ იქნებოდა იესო ქრისტეს მიერ კაცობრიობის ცოდვისაგან გამოხსნა. მოგვცა რა უფალმა კანონი, დავინახეთ, რომ ბოროტება "არანორმალური" მოვლენაა - ის არის ცოდვა, ხოლო ცოდვა ადამიანთან და სამყაროსთან მიმართებით ღმერთის ნების დარღვევაა; მეორე მხრივ, რადგან ამ ცოდვილ არსებას - ადამიანს ძალა არ აქვს, თავი ცოდვის ტყვეობიდან იხსნას, ის სამუდამოდ ცოდვილი რჩება. გამოდის, რომ კანონის წინაშე დარჩენილ ადამიანს ამ კანონით მსჯავრი დაედო და ის როგორც კანონის, ისე ცოდვის ტყვე დარჩა. ასეთ შემთხვევაში კი ადამიანის ხსნა მხოლოდ ღმერთს შეეძლო. მაშინ, როდესაც კანონის ძალით ადამიანი მომზადდა, ძე ღვთისა განხორციელდა; თვითონ იტვირთა ჩვენი ცოდვები, ამ ცოდვების მამხილებელი კანონით თავად განიკითხა და უცოდველმა, თავისი ჯვარცმით კანონის გარდაუვალ სამართლიანობას სძლია. ამ გზით განკაცებულმა უფალმა მსჯავრის შეუვალობაც გადალახა. უცოდველი იესო ქრისტეს ადამიანის ცოდვებისათვის განკითხვის შემდეგ კანონმა თავისი უებრო ძალა დაკარგა და კაცობრიობას უფლისაგან მოცემული კანონის ნაცვლად დიდი სიკეთე - მადლი მიეცა.

მაცხოვრის რწმენით, მისი სიკვდილისა და აღდგომის მსგავსად შესრულებული ნათლობის საიდუმლოთი, ადამიანი ცოდვის მონობისაგან თავისუფლდება და განწმენდილი, იესო ქრისტეს ცხოვრებას ეზიარება. რადგან ბოლო ჟამს მაცხოვრის მოსვლამ სინდისი წარმართებშიც გააძლიერა, ცოდვისაგან დახსნის შესაძლებლობა და მადლი არა მხოლოდ იუდეველებს, არამედ ყველა ხალხს მიეცა. ისინი ბოროტებას სიკეთისაგან სინდისის ძალით გამოარჩევენ და შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ არ იციან ღვთითგანცხადებული სრულყოფილი კანონები, ისინიც ისევე განიკითხებიან, როგორც იუდეველები. პავლე მოციქულისათვის ებრაელთა უპირატესობა იმით კი არ განისაზღვრება, რომ მათ კეთილისა და ბოროტის განმასხვავებელი კანონი აქვთ, არამედ იმით, რომ "ჰრწმენნეს სიტყუანი ღმრთისანი" (რომ. 3:2) და მათი საშუალებით მოხდა კაცობრიობის მაცხოვრის მოსვლისათვის განმზადება. ქრისტე ყველას ხსნისათვის მოვიდა, რადგან "წინასწარვე ვაბრალეთ ჰურიათა და წარმართთა ყოველთა ცოდვასა ქუეშე ყოფაი" (რომ. 3:9). მოსეს კანონმდებლობითა თუ სინდისის კანონით, "შეაყენნა ღმერთმან ყოველნივე ურჩებასა, რაითა ყოველნი შეიწყალნეს" (რომ. 11:32). სწორედ ამიტომ, "რაოდენთა ქრისტეს მიმართ ნათელ-იღეთ, ქრისტე შეიმოსეთ. არა არს ჰურიაება, არცა წარმართება; არა არს მონება, არცა აზნაურება; არა არს რჩევა მამაკაცისა, არცა დედაკაცისა, რამეთუ თქუენ ყოველნი ერთ ხართ ქრისტე იესოს მიერ" (გალ. 3:27-28). მაგრამ, ამავე დროს: ვინც ირწმუნა იესო ქრისტე, მოწილეა მისი სიკვდილისა, შეიგრძნო მისი სიცოცხლე და მაინც კანონით სურს გამართლება, "განქარვებულ ხართ ქრისტესგან რომელნი-ეგე შჯულითა განჰმართლდებით, მადლისა მისგან განვრდომილ ხართ", - ბრძანებს მოციქული (გალ. 5:4). კანონის მთელი შინაარსი სიყვარულშია, ამ სიყვარულის გაცემის ძალა თავად კანონს არ გააჩნია, ეს ძალა მაცხოვარში სასყიდლის გარეშეა მოცემული, ამიტომ კანონით და კანონში ამ ძალას ვერვინ იპოვის და ის არც არავითარ საჭიროებას არ წარმოადგენს: "რამეთუ ქრისტე იესოს მიერ არცა წინადაცუეთილებაი რას შემძლებელ არს, არცა წინადაუცუეთელებაი, არამედ სარწმუნოებაი, სიყუარულისაგან შეწევნული" (გალ. 5:6).

"პირველი იგი წარხდა, აჰა ესერა იქმნა ყოველივე ახალ" (2 კორ. 5:17). პავლე მოციქული მუდმივად გვესაუბრება ახალი ცხოვრების, ღვთისაგან ბოძებული თავისუფლების, მადლთან ზიარების შესახებ და ეს არის თავისუფლების სახარება, რაც ყველა იმ ადამიანის იმედებს უპირისპირდება, ვისაც ჯერ კიდევ კანონის მონობაში სურს დაბრუნება.

წარმართთაგან ქრისტეს რწმენის გარდა, ანუ შეგნებულად გაქრისტიანების გარდა მოციქული არაფერს ითხოვს, რადგან "განმართლდებიან უსასყიდლოდ მადლითა მისითა და გამოხსნითა მით იესო ქრისტესითა" (რომ. 3:24). მაგრამ როდესაც ის და მისი თანამგზავრი ბარნაბა ანტიოქიიდან დაბრუნდნენ და თავიანთი მოგზაურობის შესახებ მოყვნენ, იუდეველ-ქრისტიანთაგან დიდ წინააღმდეგობას წააწყდნენ, რადგან ეს უკანასკნელნი მოსეს კანონის აღსრულებას ეკლესიის ყოველი წევრისათვის კვლავაც აუცილებელ პირობად მიიჩნევდნენ. ეკლესიის შიგნით დაიწყო ხანგრძლივი და მტანჯველი დაპირისპირება, რამაც პავლე მოციქულს მრავალი განსაცდელი და სადარდებელი მოუტანა. უფრო მტკივნეული არაფერი იყო პავლე მოციქულსათვის, ვიდრე "ჭირნი ძმათა-მტყუვართაგან"... წერილებში ნათლად ჩანს, რომ მოციქულს მუდმივად უხდება საკუთარი მქადაგებლობის, მოციქულებისა და სწავლების ცილისმწამლური დევნისაგან დაცვა.

საქმეთა წიგნის ავტორს ამ კონფლიქტის შედეგად წამოჭრილი პრობლემები და ამ პრობლემების მოგვარება შემდეგნაირად აქვს წარმოდგენილი: ანტიოქიურ დავაში წამოიჭრა კითხვები, ამ კითხვებს პასუხი იერუსალიმის ეკლესიაში გაეცა, რადგან სადავო საკითხი მოციქულთა მიერ იერუსალიმში იქნა გადატანილი.

იერუსალიმის "მოციქულთა კრება" (საქმ. 15) წმინდა გადმოცემაში დარჩა როგორც ხატი შემდგომი საეკლესიო შეკრებებისა და საწყაო ეკლესიური ერთიანობისა. მოციქულებთან ერთად კრებაში ადგილობრივი იერარქებიც - პრესვიტერები, ანუ იერუსალიმის ეკლესია სრულად მონაწილეობდა. კრებას უხელმძღვანელა, შემაჯამებელი სიტყვა წარმოთქვა და საბოლოო გადაწყვეტილება შესთავაზა იერუსალიმის ეკლესიის თავმა იაკობ მოციქულმა. ამ გადაწყვეტილებამ სჯულის კანონის ტვირთისაგან ყველა ქრისტიანი "ოფიციალურად" გაათავისუფლა, ხოლო "წარმართთაგანნი მოქცეულ არიან ღმრთისა მიმართ, რაითა არა ვაურვებდეთ მათ, არამედ მიწერად მათდა, რაითა განეყენნენ იგინი ჭამად ნაზორევისაგან კერპთაისა და სიძვისაგან, დამშთვარისა და სისხლისა, და რაითა, რაოდენი მათ არა უნებს, რაითამცა ეყო, იგინი სხუასა ნუ უყოფენ" (საქმ. 15:19-20). ამავე სულით იყო განმსჭვალული წერილი, რომელიც ანტიოქიელებს, სირიელებსა და კილიკიელებს გაეგზავნათ. მაგრამ, როგორც ჩანს, ყველგან და ყველას არ მიუღია ერთხმად ეს დადგენილება. პავლე მოციქულს იუდეველ-ქრისტიანთაგან კიდევ მრავალგზის დევნა უნდა გადაეტანა. გადამწყვეტი ნაბიჯი მაინც უკვე გადადგმული იყო: ახალმოქცეული წარმართების იუდაისტური კანონისა და ებრაული რჯულის მიღებისაგან განთავისუფლებით - ახალგაზრდა ეკლესიამ დაამტკიცა, რომ მას უკვე გაცნობიერებული აქვს და მისთვის აშკარაა, რომ დასრულდა ეკლესიის იუდეურ-ქრისტიანული მოსამზადებელი ეტაპი და ეკლესია შედის თავისი ძირითადი მისიის, მსოფლიოს გაქრისტიანების პროცესის ფაზაში.

პავლე მოციქული კიდევ მრავალი წლის მანძილზე აგრძელებდა თავის მქადაგებლურ მოღვაწეობას. საქმეთა წიგნში აღწერილია მისი სამი ხანგრძლივი მოგზაურობის შესახებ და ამ მოგზაურობებით არ ამოიწურება მისი მოციქულებრივი ღვაწლი. მცირე აზიის შემდეგ მას საბერძნეთში: თესალონიკეში, კორინთოში, ათენში, ეფესოში, - იერუსალიმში და ბოლოს რომში ვხედავთ. ქადაგება ყველა ქალაქში ეკლესიის შექმნით, ეპისკოპოსებისა და პრესვიტერების ხელდასხმით, ქრისტიანული საზოგადოების ორგანიზებით მთავრდებოდა. მოციქულის მქადაგებლურ ღვაწლში მასწავლებელს, მოძღვარსა და მამას ვხედავთ. პავლე მოციქულის წერილები მის მიერ ჩამოყალიბებულ ქრისტიანულ საზოგადოებებთან უწყვეტ ურთიერთობებზე მეტყველებენ. ის წუხს ეკლესიის შიგნით არსებული გაუგებრობების გამო, აძლევს რჩევებს, მითითებებს, აგვარებს კონფლიქტებს, გაუგებრობებსა და წამოჭრილ საკითხებს; იმუქრება, აცნობებს, უბრძანებს. მის ქმედებაში სრულად ვლინდება ჭეშმარიტი მოძღვრის თვისებები: "ყოველთა ვექმენ ყოვლად, რაითა ყოველნი ვაცხოვნნე" (1 კორ. 9:22). ის არ არის აბსტრაქტულად მოაზროვნე ადამიანი, მის ყოველ ფრაზაში აშკარად მოჩანს, თუ რა ძალით შეიმეცნა მან ადამიანების სულებთან და ეკლესიასთან დაკავშირებული პასუხისმგელობა და როგორ იბრძვის იგი მათთვის, ვისაც ეტყოდა: "შვილნო ჩემნო, რომელთათვის კუალად მელმის, ვიდრემდე გამოიხატოს ქრისტე თქუენ შორის" (გალ. 4:19).

ეკლესიის პირველი ნაბიჯები დიდ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. ბევრი აღფრთოვანებით ღებულობდა, მაგრამ უმრავლესობას არ ესმოდა სახარება. მოგვიანებით ეკლესიაში გაყოფასთან, შურთან, პიროვნებების ავტორიტეტებთან დაკავშირებულმა მავნე ჩვევებმაც დაიწყო შეღწევა. ეს იყო მუდმივი დავები, ახალ-ახალი პრობლემური საკითხები, სხვადასხვა სახის სიძნელეები. პავლე მოციქული არც ერთ წვრილმანს არ ტოვებს უყურადღებოდ და ყველა წამოჭრილ კითხვას ქრისტიანულად პასუხობს. მის ყველა გამონათქვამში აშკარად ჩანს დედააზრი, რასაც ქრისტეს მიერ და ქრისტეთი ცხოვრების მოწოდება შეიძლება დაერქვას. მოციქულის ამ სიტყვებით განისაზღვრება ქრისტიანული ცხოვრების შინაარსი. რწმენამ და ნათლისღებამ გაგვაერთიანა იესო ქრისტესთან და ახლა ჩვენ - ყოველი ქრისტიანი და მთელი ეკლესია მასში, მასთან და მისით ვცხოვრობთ; მთელი საქრისტიანო სხვა არაფერია, თუ არა თავად იესო ქრისტე, რომელიც აგრძელებს ეკლესიაში ცხოვრებას და მორწმუნეების ცხონებას. ეს არის სულიწმინდის ძალით შექმნილი ქრისტეს სხეული. ჩვენ ქრისტეს მიერ ვართ და ქრისტეთი ვართ, ამიტომაც ამ კურთხევით უნდა ვიცხოვროთ. ეკლესიაში ყველაფერი: მისი მოწყობა, მრევლი, ყოველგვარი მსახურება, სამეურნეო საქმეც კი იმისთვის არსებობს, რომ რწმენაში განვვითარდეთ, გავიზარდოთ და ის მადლი ვამრავლოთ, რაც უფლისაგან მივიღეთ. საქმეთა წიგნის დასაწყისში ეკლესიამ ცათა სასუფევლის სახე წარმოგვიდგინა, ხოლო უკვე შემდეგ პავლე მოციქულის წერილებით დავინახეთ, ქრისტეს მიერ ბოძებული სასუფეველი როგორ გაიხსნა სულიწმინდით; როგორ შეიქმნა და განსხეულდა ადამიანის განუყოფელი ერთობა ღმერთში.

დიდმა მოციქულმა თავისი ცხოვრება მოწამეობით დაამთავრა. იერუსალიმში, სადაც ის ყოველი მოგზაურობის შემდეგ მიილტვოდა, ებრაელებმა შეიპყრეს და იმისათვის, რათა გაუსამართლებელი მკვლელობისაგან თავი გადაერჩინა, როგორც რომის მოქალაქემ, იმპერატორის სასამართლო მოითხოვა. დატყვევებული პავლე მოციქულის რომში ჩაყვანისა და ორწლიანი ქადაგების თხრობით მთავრდება "მოციქულთა საქმე" და ეს შემთხვევითი მოვლენა არ არის. წიგნის თემა სწორედ იერუსალიმიდან რომამდე, ისრაელის ცენტრიდან მსოფლიოს ცენტრამდე განვლილი გზის წარმოდგენა იყო. ამ გზით მოსიარულე წმინდა მოციქულებმა თავიანთი საქმე არა მხოლოდ სიტყვით, მაცხოვრის მსგავსად, სისხლითაც განამტკიცეს. ასე გვასწავლის ეკლესიის წმინდა გადმოცემა. რა დარჩა მოციქულების შემდეგ? მთელ ქვეყანაზე გაბნეულ, ყველასათვის უცნობ ადამიანთა უმნიშვნელო ჯგუფები. მაგრამ პირველი წარმატება მიღწეულია, "ყოველსა ქუეყანასა განხდა ხმაი მათი" (რომ. 10:18). მოციქულთა სისხლს მივყავართ ამბის შემდეგ თემამდე - იწყება ეკლესიის დევნის ეპოქა. ეკლესიის სისხლით კურთხევის ამ ახალი ეტაპის დასაწყისში გაისმა წმინდა მოციქულის სიტყვები: "ვითარცა უცნაურნი და საცნაურნი; ვითარცა მოსიკუდიდნი, და აჰა, ესერა ცხოველ ვართ; ვითარცა სწავლულნი, და არა სიკუდიდნი; ვითარცა მწუხარენი, და მარადის გვიხარის; ვითარცა გლახაკნი, და მრავალთა განვამდიდრებთ; ვითარცა არარაი გუაქუს, და ყოველივე გუაქუს"... (2 კორ. 6:9-10).

ასეთი თვითშეცნობით გადადის ეკლესია თავისი ისტორიის მეორე ეტაპზე.