სკვნილი. მახსოვს, 60-იან წლებში, სოხუმის ეპარქიაში ყოფნისას, სამღვდელოებაში როგორ ატყდა დავა-კამათი - ერისკაცს აქვს თუ არა უფლება სკვნილზე ლოცვისაო. ამ კამათმა მხოლოდ ერთი რამ გვიჩვენა: რამდენად არასულიერი გახდა დღევანდელობა. ადამიანებმა, რომლებიც თავიანთი ხარისხითა და მოვალეობით მოწოდებულნი არიან, ასწავლონ ლოცვა (მრევლს), დაივიწყეს, რას ნიშნავს ღვთის წინაშე შინაგანი ლოცვით წარდგომა, რომელსაც ასევე უწოდებენ "მღვიძარებას", "საიდუმლო სწავლებას", "ღვთის ხსოვნას" და იესოს ლოცვას. ისინი თვლიან, რომ პავლე მოციქულის სიტყვები: "მოუკლებლივ ილოცევდით" (თესალ. 5,17), ყველა ქრისტიანს კი არ ეხება, არამედ მათ, ვინც განსაკუთრებული ასკეტური ცხოვრება ირჩია, ანუ მონაზვნებს.

სკვნილი - ეს ერთ-ერთი გარეგნული იარაღია ლოცვისა. მისით სარგებლობისას, საეკლესიო კანონების მიხედვით, სადღეღამისო მსახურებანი და სხვა ლოცვები (რა თქმა უნდა, საეკლესიო საიდუმლოებების გარდა) ადამიანს შეუძლია შეცვალოს განსაზღვრული ოდენობის იესოს ლოცვის წარმოთქმით. ამის გარდა, სკვნილი განუწყვეტლივ შეახსენებს ადამიანს ლოცვას.

ისტორიულმა ლიტერატურამ შემოინახა მოწმობა იმისა, რომ ჯერ კიდევ ორი საუკუნის წინ სკვნილებს ატარებდნენ ხელოსნები, გლეხები და მეომრებიც კი. ბერძნულ ეკლესიებსა და აღმოსავლეთში სკვნილზე ლოცვა მიღებული იყო, როგორც საეკლესიო გარდამოცემა. ახლანდელ დროში შინაგანი ლოცვის დაკარგვამ და გარეგნულ ქმედებებზე გადასვლამ, უმთავრესის - გული ღმერთს რომ უნდა შეუერთდეს - დავიწყებამ თანამედროვე ქრისტიანები მიიყვანა ლოცვის დამახინჯებულ გაგებამდე, თითქოს ის უნდა შემოიზღუდოს მხოლოდ განსაზღვრული დროით და ადგილით, და ამის გარდა, გონებასა და სულს შეუძლია შეუფერხებლად იმოძრაოს მიწიერ საგანთა და წარმოდგენათა წრეზე. ამიტომაც სკვნილს დღეს უცქერენ როგორც ბერის ერთ-ერთ ატრიბუტს, ბარტყულსა და მანტიასთან ერთად. როცა ერისკაცს ხელში სკვნილს დაუნახავენ, ამბობენ: "სკვნილის ტარების უფლება ვინ მისცა, ის განა მონაზონია? ეს კანონების დარღვევაა!" მაგრამ რომელი კანონებისა, თვითონაც არ იციან.

უნდა ითქვას, რომ სკვნილზე ლოცვის ძველი გარდამოცემა შემორჩათ არა მარტო აღმოსავლეთის მართლმადიდებლებს, არამედ მონოფიზიტობას და კათოლიციზმს, ასევე მეძველწესეობას, რომლებიც წარმოადგენს XVI-XVII საუკუნეების რუსული ეკლესიის წესების კონსერვაციას. სკვნილი არსებობს ასევე მუსლიმანებში, ბუდისტებში და ა.შ.

ძველ სამონაზვნო წესდებებში, სადაც ახსნილია მონაზვნური სამოსის სიმბოლური მნიშვნელობა, არ იხსენიებენ სკვნილს. არც XVIII საუკუნეში გამოცემულ კურთხევანში იხსენიება წესი სკვნილზე ლოცვის კურთხევისა, რადგან ამ დროს სკვნილი ჩვეულებრივი საგანი იყო ქრისტიანულ ცხოვრებაში. მხოლოდ XVIII საუკუნეში გახდა აუცილებელი, მონაზვნად აღკვეცის წესში შეეტანათ სკვნილის მიცემით მოუკლებელ ლოცვაზე კურთხევა, რადგან ამგვარ ლოცვას თანდათან ივიწყებდნენ. ამის შესახებ ვკითხე არქიმანდრიტ სერაფიმეს (რომანცევს). მიპასუხა, - სკვნილთმებრძოლობა უცოდინარობისგან წარმოიშობაო. მონასტრის მამები თვლიან, რომ ერისკაცმა სულიერი მამისგან უნდა აიღოს სკვილზე ლოცვის კურთხევა, ვინაიდან იესოს ლოცვისთვის საჭიროა ხელმძღვანელობა და დამოძღვრა, განსაკუთრებით პირველ პერიოდში. იგი თვლიდა, რომ სკვნილის ტარება ადამიანისგან განუწყვეტლივ ლოცვით ღვაწლს მოითხოვს, თორემ თვითონ ეს სკვნილი ამხელს მას გულგრილობასა და ფარისევლობაში ღვთის სამსჯავროზე. მამა სერაფიმე ამბობდა, რომ გლინელი მამები თავიანთ სამწყსოს აკურთხებდნენ სკვნილზე ლოცვისთვის, მაგრამ ღვთის წინააღმდეგ ბრძოლის წლებში არ ურჩევდნენ, გამოსაჩენად ეტარებინათ.

ერთმა მოხუცმა მონაზონმა მითხრა, რომ ბებიამისმა პალესტინიდან ჩამოიტანა მაცხოვრის შობის ხეზე ამოკვეთილი ხატი და ხის სკვნილი, რომელიც განმშვენებული იყო ფაქიზი ჩუქურთმით. შემდგომში ბავშვებმა ამ სკვნილის ოც-ოცი მარცვალი გაინაწილეს და მასზე იესოს ლოცვას კითხულობდნენ. იგი ამბობდა, რომ ხატებისა და სკვნილის კეთებაში განსაკუთრებით დახელოვნებული იყვნენ ბეთლემის მართლმადიდებელი არაბები. მრავალ მომლოცველს ჩამოჰქონდა პალესტინიდან სკვნილი და იგი, როგორც სიწმინდე, ინახებოდა მათ ოჯახებში. მე მინახავს ტყავის სკვილები, რომლებიც გავრცელებული იყო ძველ რუსეთში და მას "კიბეს" ეძახდნენ - მისით ადამიანის გონება მიწიდან ზეცაში ადისო. კავკასიაში მრავალი ქრისტიანი ქარვის სკვნილს (კრიალოსანს) ატარებდა. ეპისკოპოსებსა და თავადებს სპილოს ძვლისა და ძვირფასი ქვების სკვნილები ჰქონდათ.

ეშმაკი, როცა არ შეუძლია ქრისტიანობის დანგრევა დევნისა და ცილისწამების გზით, ცდილობს, ადამიანი მოსწყვიტოს შინაგან სულიერ ცხოვრებას და ქრისტიანობა გარეგნული გახადოს. ამიტომაც აღდგა მტერი იესოს ლოცვისა დ ზიარების წინააღმდეგ, შთააგონა მრავალ ადამიანს, მათ შორის მღვდლებსაც, რომ იესოს ლოცვა მარტო მონაზვნების საქმეა, ხშირ ზიარებას კი შეუძლია, ადამიანს კეთილმოკრძალება წაართვას და ხიბლისკენ ანუ სულიერი ცდუნებისკენ წაიყვანოს.

როცა 60-იან წლებში სიღნაღში, ბოდბის წმინდა გიორგის ეკლესიაში ვმსახურობდი, მოვისურვე, ხირსის მონასტერი მომენახულებინა, სადაც დაკრძალულია სტეფანე ხირსელი - ერთ-ერთი მოწაფე წმინდა იოანე ზედაზნელისა. სიღნაღის ახლოს, ერთ-ერთ სოფელში მღვდელი ცხოვრობდა. მას უკვე აღარ შეეძლო საეკლესიო მსახურების შესრულება, მხოლოდ ბავშვებს ნათლავდა საკუთარ სახლში, მიცვალებულებს აპატიოსნებდა და სხვადასხვა საეკლესიო წესს ასრულებდა თავისსა თუ მეზობელ სოფელში. სამწუხაროდ, დამავიწყდა მისი სახელი. ის ზოგჯერ სტუმრობდა ბოდბის მონასტერს. გადავწყვიტე, მისთვის ხირსის მონასტერში გაყოლა მეთხოვა და ეკლესიის მამასახლისთან ერთად მის სოფელში წავედი.

კახეთში შეგიძლია გარდასულ საუკუნეთა სურათები იხილო: ძელური სახლი, ძველი კერამიკული ჭურჭელი, იარაღი, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა... მოხუცებულ კახელებს დღესასწაულებზე უყვართ თავიანთი ტრადიციული კოსტიუმის - ქამარშემოჭერილი ჩოხის ჩაცმა და ნაბდის ქუდის დახურვა, რომელიც მონაზვნის სკუფიას ჰგავს. იქ დრო არ დევნის კაცს, ადამიანები ცხოვრობენ აუჩქარებლად და გგონია, რომ კახეთის თავზე მზეც კი ნელა მოძრაობს.

მოხუცი მღვდელი მაშინვე დამთანხმდა, წავეყვანე მიგდებულ და დაცარიელებულ მონასტერში, რომელთანაც, როგორც მერე შევიტყვე, მისი ბავშვობა იყო დაკავშირებული. რევოლუციამდე ხირსის მონასტერში სასულიერო სასწავლებელი მოქმედებდა. ოდესღაც აქ ღვიოდა სულიერი კერა, საიდანაც ქრისტიანობის ნათელი მთელ ჰერეთში და კავკასიის ალბანეთის დასავლეთ მხარეს ვრცელდებოდა. ბევრი ქართული ტაძარია საინგილოში. ჰერეთში მუსლიმანი ქართველები სახლობენ. მათ ისლამი სპარსელების მიერ დაპყრობისას მიიღეს. ნაწილი დღემდე მართლმადიდებელ ქრისტიანად დარჩა. ისინი ქართული ენის განსაკუთრებულ დიალექტზე საუბრობენ, რომელმაც მრავალი არქაული ფორმა შემოინახა. ეს მხარე ნაწილობრივ მეფე ბაქარის დროს გაქრისტიანდა IV საუკუნეში, ხოლო VI-VII საუკუნეებში - წმინდა იოანე ზედაზნელის მოწაფეთა მიერ. არაბების ექსპანსიისა და ისლამის ძალადობით დანერგვის მერე აქაურობა კვლავ განათლდა დავით აღმაშენებლის მიერ. XIII საუკუნეში ამ მხარეში მისიონერულ საქმიანობას ეწეოდნენ ღირსი ანტონი და პიმენი (წმინდა პიმენ სალოსი და მისი მოწაფე წმინდა ანტონი მესხი). XVIII საუკუნეში დიდმა მღვდელმთავარმა, მიტროპოლიტმა იოანე მანგლელმა, რომელსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ უკანასკნელი მოციქულთასწორი, დააარსა მონასტერი, რომლის ერთ-ერთი მიზანიც იყო მუსლიმანი ინგილოების მართლმადიდებლობაზე მოქცევა.

ჩემმა მეგზურმა მიამბო, რომ ხირსის სასწავლებელი უფასო იყო. კვირასა და საზეიმო დღეებში მოწაფეები ღვთისმსახურებას ესწრებოდნენ, კლიროსზე გალობდნენ, ზოგიერთი საკურთხეველშიც მსახურობდა. დღე ლოცვით იწყებოდა და მთავრდებოდა. დილა-საღამოს ლოცვებს ხშირად იღუმენიც ესწრებოდა. ლოცვებს საუკეთესო მოწაფეები კითხულობდნენ, ეს მათთვის ჯილდო იყო. მონასტერში ჩვეულება ჰქონდათ: მონაზვნები იკრიბებოდნენ, ერთი მათგანი იესოს ლოცვას კითხულობდა, სხვები მდუმარედ უსმენდნენ, მერე კი თავ-თავიანთ სენაკებში მიდიოდნენ. ასეთი ჩვეულება ბევრ მონასტერში არსებობდა - ნახევრად ბნელ ტაძარში მხოლოდ რამდენიმე კანდელის შუქზე იესოს ლოცვას წარმოთქვამდნენ.

მღვდელი მომიყვა, რომ ახალგაზრდობაში ბერად შედგომა სურდა, მაგრამ მშობლები დადგნენ უარზე. ის მათ დამორჩილდა და დაქორწინდა. გაუჩნდა ბავშვები და გადაწყვიტა, სახლი პატარა მონასტრისთვის დაემსგავსებინა. საღამოობთ მთელი ოჯახი ერთად ლოცულობდა. მან ბავშვებს ლოცვა ასწავლა. ამბობდა, პატარა ბავშვებთან ერთად ლოცვა განსაკუთრებულ ნუგეშს მგვრის, სწორედ ისეთს, მონასტრის ლოცვას რომ მოაქვსო. ისევე, როგორც მონასტერში, საღამოს ლოცვის მერე ბავშვები რიგრიგობით კითხულობდნენ იესოს ლოცვას.

ბასილი დიდს ყრმობაში იესოს ლოცვას თურმე უფროსი და, მაკრინე, ასწავლიდა. წმინდა ბასილი იგონებდა, რომ პირველი სიტყვა, რომელიც წარმოთქვა, იესო ქრისტრეს სახელი იყო.

მახსენდება ერთი ამბავი: 70-იან წლებში სამთავროს მონასტერში დასახლდა ერთი მეგრელი დედაკაცი ოთხი წლის შვილთან ერთად. ამ ბავშვს საოცრად უყვარდა ტაძარი, ლოცვა და მოხუცებულ მონაზვნებს არ სცილდებოდა გვერდიდან. მათ პატარას გრძელი პერანგი შეუკერეს, სამონაზვნო კაბის მსგავსი, და ხელში სკვნილი მისცეს. ბავშვი ამ სკვნილზე ლოცულობდა, აჩვენებდა მას მონასტრის სტუმრებს და მათთვის სკვნილის მნიშვნელობის ახსნასაც ცდილობდა. მონასტერთან არსებული სემინარიის ზოგიერთი მასწავლებელი კიცხავდა მონაზვნებს - სკვნილი ბავშვის სათამაშო არ არისო. მაგრამ მგონია, რომ ბავშვის გულს ჩვენსაზე უფრო ღრმად შეუძლია გაიგოს ძალა და საკვირველი მშვენიერება იესო ქრისტეს სახელისა. ვერც ერთი მებაღე ვერ იტყვის, - ადრეა ნერგის მორწყვა, ჯერ უნდა გაიზარდოსო. ძველად იყო ოჯახები, სადაც ყველა იესოს ლოცვას წარმოთქვამდა. იგი ბავშვის ცნობიერების პირველი გაელვებისას ჩაინერგა. ბავშვები, რომლებიც იესოს ლოცვას კითხულობენ, მადლით არიან განათლებულნი და სხვანაირდებიან.

ხირსის ტაძარი ჰგავს ქვის ფრიალოს ან და ციხესიმაგრის კოშკს, რომელიც მედიდურად გადმოჰყურებს იქაურობას. ოდესღაც აქ საეპისკოპოსო კათედრა იყო. ტაძრის ახლოს, ყოფილ ეკლესიის ეზოში, მუსიკალური სასწავლებელია. იქიდან გამოსული ფორტეპიანოს ხმები არ ესადაგებოდა ძველთაძველი წმინდა ადგილის დიდებულ სურათს. ისინი თითქოს ისე შემოიჭრნენ ძველი მონასტრის მყუდროებაში, როგორც ველური მომთაბარე დამპყრობლები - ქალაქსა და სოფელში. მაგრამ ჩემს მეგზურ მღვდელს არ ესმოდა ეს ჰანგები, მან თითქოს დაივიწყა ისინი, ჩანდა, წარსულში გადასახლდა.

ორმაგი გრძნობით გამოვედი მონასტრიდან: მიხაროდა, რომ მოვილოცე ეს სიწმინდე, ვეთაყვანე ღირსი სტეფანეს საფლავს, ვიდექი იმ ადგილას, რომელიც განწმენდილი იყო მონაზვნების თოთხმეტსაუკუნოვანი ლოცვითა და ქრისტესთვის დაქცეული სისხლით, თან გული მწუხარებით მევსებოდა, თითქოს ჯაჭვით შებორკილ ტყვეს ვხედავდი, სამეფო გვარისას.

მონასტრის გალავანს იქით სასაფლაოა. გვერდით ჩავუარეთ. ტირილი შემოგვესმა. შავოსანი ქალი იდგა ახალ საფლავთან და ხმამაღლა ქვითინებდა. მომეჩვენა, რომ იგი სახე იყო საქართველოსი, რომელიც მწუხარებს თავისი შეგინებული სიწმინდეების გამო.

როცა ვემშვიდობებოდი მღვდელს, ვკითხე, სკვნილი თუ გაქვთ და იესოს ლოცვას თუ კითხულობთ-მეთქი. წყენით შემომხედა: "სკვნილი, რომელიც ახალგაზრდობისას ხირსის მონასტერში მომცეს, შენახული მაქვს, რომ არ გაცვდეს და არ დაიშალოს. აბა, მე, მღვდელმა, იესოს ლოცვა როგორ არ წავიკითხო, მაჰმადიანი ხომ არ გგონივარ?! მე მას ბაღში მუშაობისასაც წარმოვთქვამ. შვილები შემომეფანტნენ, ზოგიერთი გარდაიცვალა კიდეც, მარტო დავრჩი, მაგრამ როცა ვლოცულობ, თავს მარტო არ ვგრძნობ, ვიცი, რომ უფალი ჩემთანაა..."

სკვნილზე ვკითხე მეუდაბნოე მამებსაც. ერთმა მათგანმა მითხრა: უდაბნოში მცხოვრები ბევრი დიდი მამა სკვნილს არ ატარებდა. მათ სკვნილი აღარ სჭირდებოდათ - განუწყვეტელი ლოცვა უკვე მოქმედებდა მათ გულში. ისინი მხოლოდ ყურს უგდებდნენო. მან თქვა: "მეუდაბნოესთვის სკვნილზე ლოცვა მხოლოდ ლოცვის სწავლის პერიოდია". "როგორია სხვა პერიოდები ლოცვის წარმოთქმისას?" "ბევრი მამა ლოცვის სუნთქვასთან შეერთებას სწავლობს. თვითონ სუნთქვა, როგორც შინაგანი სკვნილი, შეგახსენებს ლოცვას. მერე კი, როცა გონება გულს შეუერთდება (ლოცვა თითქოს გულში ჩაჯდები), გონება სუნთქვას კი არ მიჰყვება, არამედ ლოცვა გულისცემისკენაა მიმართული და შეწყობილი. სუნთქვა ამ დროს თავისთავად შეკავდება, მაგრამ ეს არ არის ლოცვის ბოლო საზღვარი, მხოლოდ მისი საფეხურია". "მერე რა ხდება?" - ვკითხე. "არ ვიცი, მამებს ამაზე საუბარი არ უყვარდათ". "შენ როგორღა ლოცულობ?" მიპასუხა: "ვიხსენებ ჩემს ცოდვებს და ვევედრები: "უფალო, შემიწყალე". აი, მთელი ჩემი ლოცვა. ზოგიერთები ამბობენ, ისე უნდა ილოცო, როგორც ბავშვი ევედრება თავის მამასო; მე კი თითქოს ჭაობიდან ვეძახი უფალს და შეწევნასა და ცხონებას გთხოვ".

გამახსენდა ერთი გამოცდილი მამის ნათქვამი: "სადაც არ არის სინანული, იქ არც იესოს ლოცვაა. იესოს ლოცვა - ეს განგრძობილი შინაგანი გოდებაა საკუთარ ცოდვებზე. ღმერთთან მიახლოება მხოლოდ სინანულით შეიძლება".