"პოეტს აყალიბებს გარემო, სადაც იბადება და იზრდება, მაგრამ არის კიდევ ის, რაც მას ზემოდან ენიჭება, რომელიც ადამიანს ამ სამყაროს დაანახებს ისე, როგორც მხოლოდ მან უნდა დაინახოს", - წერს პოეტი დათო მაღრაძე, რომელიც "თბილისურ ღუმელში" გატარებულ "თავის წუთისოფელს" ქმნის და ეს სამყარო ჩვენ გვიყვარს, რადგანაც "გვიდასტურებს უკეთესი ქვეყნის" არსებობას, დროსა და სივრცეზე გამარჯვების შესაძლებლობას, გვიღვიძებს სურვილს, სწრაფვას სრულყოფილებისკენ.

პოეტის ხვედრი უზენაესის მსახურებაა, რადგანაც პოეტი სიტყვას ემსახურება, ხოლო "სიტყვა ერთადერთი და საკმაოდ ბნელი გვირაბია, რომლის მეშვეობითაც სამყაროს ვუკავშირდებით ჩვენი არსებიდან თავდაღწეულნი, და რომლის მეშვეობითაც ისევ ჩვენს არსებაში ვბრუნდებით მარად ამოუცნობი სამყაროდან, ოღონდ უფრო უკეთესნი, ვიდრე "გამგზავრებამდე" ვიყავით, უფრო მეტის მცოდნენი და მეტის ამტანნიც, სიტყვის მარადიულ, მარად ცოცხალ წიაღში გამოვლილნი" (ოთარ ჭილაძე).

რა როლი აკისრია მხატვრულ სიტყვას და საერთოდ კულტურას ცალკეული პიროვნებისა თუ საზოგადოების აზროვნების შეცვლის საქმეში - ამ და სხვა საკითხებზე გვესაუბრება ბატონი
დავით მაღრაძე.

- დღეს გახმაურებული თემაა გლობალიზაცია. მისი ერთ-ერთი გამოვლინებაა კულტურათა ასიმილაცია, რაც საფრთხეს უქმნის ჩვენს თვითმყოფადობას. მეორე მხრივ, ჯანსაღი გლობალიზაცია გულისხმობს კულტურათა ურთიერთგამდიდრებას, რაც თავისთავად სასიკეთოა და ხელს უწყობს კაცობრიობის კულტურულ განვითარებას. რა უნდა გავითვალისწინოთ თუნდაც წარსულის დიდი გამოცდილებიდან?

- ქართულ კულტურას, როგორც საუკუნეების მანძილზე შექმნილ ჭეშმარიტ ღირებულებას, განვრცობილს დროსა და სივრცეში, აქვს იგივე თვისება, რაც ჭეშმარიტი ღირებულების შემქმნელი ერებისას. ვგულისხმობ იმას, რომ ქართული კულტურის თვისება, ისევე როგორც ფრანგულის, გერმანულის, რუსულის... მდგომარეობს იმაში, რომ იგი არ გტოვებს მხოლოდ თავის ანაბარა, კარჩაკეტილობაში არ გაქცევს, არამედ გაზიარებს მარადიულ ღირებულებებს და თუ შეიმეცნებ, შეიგრძნობ, გიბიძგებს სხვა ეროვნული კულტურის გასაცნობად, იმიტომ, რომ ქართული კულტურა არ არის მოწმე დანარჩენი კულტურებისა, არამედ იგი ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია კაცობრიობის კულტურისა. აღმოსავლეთიდან თუ დასავლეთიდან ყველაფერ საუკეთესოს იწოვდა ქართული კულტურა და ქმნიდა თავისას, თავისი ფერისას, თავისი თვისებისას, ხასიათისას... რომელიც, რა თქმა უნდა, ჰგავდა იმ კულტურებს იმიტომ, რომ ადამიანი ჰგავს ადამიანს. ცივილიზებული და კულტურული ერი მხოლოდ საკუთარ წვენში არ იხარშება და თვალსაწიერს იფართოებს. ქართული კულტურაც სწორედ თვალსაწიერის მუდმივი გაფართოებისკენ უბიძგებს მასთან ნაზიარებ ადამიანს. გლობალიზაციის შედეგია თუნდაც "ვეფხისტყაოსანი" - ყველაზე მონუმენტური ნაწარმოები ქართული კულტურის ისტორიაში.

არა მგონია, რომ გლობალიზაცია რეალურ საფრთხეს უქმნიდეს ქართულ კულტურას. თუ თვითონ ჩვენი თანამედროვეობა, ჩვენი გენერაცია ჯეროვნად დააფასებს თავის კულტურას, თავის წარსულსაც, აწმყოსაც და მომავალსაც, მნიშვნელოვნებას იმდენს მიანიჭებს, რამდენის ღირსიც არის, მაშინ მას არავითარი საფრთხე არ დაემუქრება.

გლობალიზაცია არ უნდა აღვიქვათ ისე, რომ საკუთარ სახეზე უარი ვთქვათ. შენ საინტერესო ხარ იმით, რანაირი თვისებაც გაქვს. რა თქმა უნდა, ამ სახის ჩამოყალიბება საუკუნეების მანძილზე მიმდინარე პროცესია. მისი ხიბლი დაუმთავრებლობაშია. ამ სახის მუდმივი ძერწვა მიმდინარეობს. ყოველ თანამედროვეობას, ყოველ გენერაციას თავისი წვლილი შეაქვს მასში და მთელი მადლიც ეს არის. როგორც მორწმუნე სულიერ საფეხურზე მაღლდება თავისი რწმენით, თავისი ლოცვით, მაგრამ ღმერთი ვერ ხდება ვერასდროს, მისი არსი მარადიულ მიახლებაშია, ასევე მუდმივი პროცესია ეროვნული კულტურული თვისების, სახეების შექმნაც. ჩვენ ჩვენი დრო გვაქვს და ჩვენს დროში ვცხოვრობთ. მოვლენ ადამიანები, რომლებიც თავიანთ დროში იცხოვრებენ და განაგრძობენ ამ სახის ძერწვას. მუდმივი სახის ძერწვაში ამა თუ იმ ერს შეაქვს თავისი ნიშანი, თვისება, რომლითაც ჰგავს კიდეც და განსხვავდება სხვათაგან. ამ კულტურათა ურთიერთობაში მდიდრდება ადამიანი, ერი.

- როდესაც გლობალიზაციის საფრთხეზე ლაპარაკობენ, მასკულტურასაც გულისხმობენ, რომელსაც ზიანის მეტი არაფერი მოაქვს...

- მასკულტურისგან, რა თქმა უნდა, თავი უნდა დავიცვათ. ოღონდ საჭიროა არა მასთან ბრძოლა, არამედ იმ ღირებულებების ხელის შეწყობა, რომლებიც მარადიული და ჭეშმარიტია. მასკულტურა ნიაღვარივითაა. ეს არის ბიზნესი, რომელიც თვითონ მდიდრდება და ამდიდრებს მასში მონაწილეებს. მას სახელმწიფოს მხრიდან ხელშეწყობა არ სჭირდება. სახელმწიფომ იმ ღირებულებებს უნდა შეუწყოს ხელი და იმ ადამიანებს, ვინც ჭეშმარიტ ღირებულებებს ქმნის. ეს იქნება სწორედ თავდაცვა მოზღვავებული მასკულტურისგან.

- საზოგადოების და, განსაკუთრებით, მოზარდი თაობის მსოფლმხეველობას მნიშვნელოვანწილად აყალიბებს ტელევიზია, მასმედია... სამწუხაროდ, მათ დიდი გავლენა აქვთ ჩვენი საზოგადოების კულტურასა და ცხოვრების წესზე...

- მედიისთვის სკანდალური და სენსაციური თემები უფრო მიმზიდველი და მომგებიანია. შეიძლება თვითონ მედიის თანამშრომელმაც იცოდეს, თუ რისი გაშუქება არის უფრო ღირებული, სასარგებლო საზოგადოებისათვის, მაგრამ იგი მომხმარებელზე ფიქრობს. ჩემი აზრით, იმ მომგებიანი (შემოსავლიანი) სიუჟეტების გვერდით აუცილებლად უნდა დაეთმოს გარკვეული სივრცე ჭეშმარიტ ღირებულებებსაც.

- ერთგან წერთ: "ლექსით აღტაცებული მკითხველი იმ იუველირს მაგონებს, რომელიც უცქერის სამკაულს, რომელზედაც ბევრი რამ სმენოდა, მაგრამ საკუთარი თვალით პირველად ნახა". ალბათ მკითხველიც უნდა იყოს მაღალ ფასეულობებზე ორიენტირებული.

- უმბერტო ეკო ამბობს: "მე იმას არ ვწერ, რაც უნდათ, რომ ვწერო. მე ვწერ იმას, რაც მინდა, რომ უნდოდეთ". საერთოდ, ადამიანი (ყოველ შემთხვევაში, უმრავლესობა) მიდრეკილია იოლი ემოციებისკენ, იოლი ექსტაზისკენ, იოლი კათარზისისკენ. როგორც ქრისტიანობა ისროდა ბადეს და იჭერდა ადამიანებს, ასევე ხელოვანიც ისვრის ბადეს, რათა სულიერება გადაარჩინოს ამ მოზღვავებულ უსახო და ერთფეროვან გართობაში. ხელოვნება არ არის გართობა. აქ სხვა სიმძაფრეზეა საუბარი, ნამდვილ ემოციაზე, ნამდვილ ცრემლზე, ნამდვილ სიხარულზე, ნამდვილ თანაგრძნობაზე... მასკულტურაში თანაგრძნობა და გულისხმიერება არ ჩანს. ჭეშმარიტი ხელოვნება კი მთლიანად გულისხმიერებასა და თანაგრძნობაზეა აგებული. ქართული კულტურა ქრისტიანული კულტურაა, ბევრად უფრო ვრცელი გაგებით, ვიდრე დოგმატური აღთქმა იტევს ამას. მაგალითად, როდესაც ტულუზ ლოტრეკი ხატავს მულენ რუჟის კორდებალეტის მოცეკვავეებს, თავის ბედთან შეგუებულ, ცხოვრებისგან გალახულ ქალებს, ის მორალისტური პოზიციებიდან კი არ განიკითხავს მათ, არამედ თანაუგრძნობს, მათ ბედს იზიარებს. მაცხოვარიც ხომ ამბობს, ქვა იმან ისროლოს, ვინც უცოდველიაო. ანდა ვან გოგი როდესაც ხატავს წიგნს ჩაჩერებულ დაღლილ მეშახტეს, იმდენ სიყვარულს დებს მასში, რომ ჩვენც გვაყვარებს და თანაგრძნობით განგვაწყობს ამ მოხუცის მიმართ, რადგან ეს გრძნობა გადამდებია. ვნება, რომელიც ხელოვანს ეუფლება რაიმეს გადმოსაცემად, გულისხმიერებითა და თანაგრძნობით არის ნაკარნახევი, ხოლო მერე რა სიუჟეტს განავითარებს, რა თემას წარმოაჩენს და საით წავა, ეს ხელოვანის ნებაა, მაგრამ გულისხმიერების უხილავი ძაფები უკვე გაბმულია.

- ოთარ ჭილაძე წერს: "ყველა პოეტი თავის განსაკუთრებულ მისიას ასრულებს... ყოველდღიურად კვდება თავის საწერ მაგიდასთან, დროზე ადრე რომ არ დაიხოცონ სხვები". პოეტი მშვენიერების გადარჩენას ემსახურება. მაგრამ ეს გადარჩენა ადამიანის არჩევანის საქმეა. პიროვნების მსგავსად, ამა თუ იმ ერისა და კულტურების ხვედრსაც მათი არჩევანი განაპირობებს...

- არსებობს ნამდვილი მშვენიერების მსახურება და არსებობს იოლი გზა მოჩვენებითი სულიერი სავანის პოვნისა. ორივეს აქვს არსებობის უფლება. ადამიანის ნებაა, რომელს აირჩევს.

კულტურაც ადამიანის არჩევანია, ისევე როგორც მართლმადიდებლობა იყო ჩვენი ისტორიული არჩევანი. ხელოვნება ჰგავს ქრისტიანობას იმ ნიშნითაც, რომ ქრისტიანობის წიაღში არ დევს თავსმოხვევა. ქრისტიანობაში ისწავლება, - წადით და უქადაგეთ. სადაც მიგიღებენ, იქ დარჩით, ხოლო სადაც არა, მტვერი დაიფერთხეთ და უკან გამობრუნდითო. ასეა ხელოვნებაშიც. შენ ეუბნები შენს სათქმელს. მიგიღებენ - ხომ კარგი, თუ არადა იქ აღარაფერი გესაქმება.

- სიტყვას, მით უმეტეს, მხატვრულ სიტყვას, პოეტის მიერ "გულიდან სისხლად გამონატანს", ზოგჯერ სასწაულმოქმედი ძალა შესწევს. მას შეუძლია "მოვარდნილი მეწყერივით" წაგიღოს და მაინც აუხსნელია, როგორ იჭედება "სიტყვის მადანი" ან რა "ცეცხლშია გამოხვეული" პოეტის გული, რომელზე გავლითაც ლექსი სხვათა გულებისკენ მიემართება...

- სიტყვას უდიდესი ძალა აქვს. როგორც მრევლის წევრს სწამს, რომ ევქარისტიის საიდუმლოს დროს პური და ღვინო გადაიქცევა ქრისტეს სისხლად და ხორცად, ზიარების დროს მასში შემოდის თავად მაცხოვარი და ეს არავინ იცის როგორ ხდება, ასევე უნდა გვჯეროდეს, რომ სიტყვა შეიძლება გადაიქცეს ლექსად. სიტყვები, რომლებსაც ყოველდღიურად ხმარობ, შეიძლება ისე დაალაგო, რომ მათ შორის გაჩნდეს მუხტი და ის გადაიქცეს ლექსად. თუ ამ სასწაულის გჯერა, შეიძლება შექმნა ლექსი და მკითხველიც, რომელსაც სჯერა, მოწმედ კი არ დარჩეს, არამედ მონაწილე გახდეს ამ ლექსისა.

თუ სიტყვა კონტექსტში არ ჩაეწნა, შეიძლება ცალკე აღებულმა არაფერი თქვას და ის შთაბეჭდილება არ მოახდინოს. მაგალითად, სიტყვა "ცეცხლი". შეიძლება გეგონოს, როცა "ცეცხლს" ახსენებ, დაიწვება იქაურობა, მაგრამ შესაძლებელია ისეთი უმწეო აღმოჩნდეს ეს სიტყვა იმ კონტექსტში, რომ ნაპერწკალიც კი ვერ აანთოს. ანდა პირიქით, შეიძლება ადამიანმა საერთოდ არ ახსენოს "ცეცხლი", მაგრამ ისეთი ფრაზა გამოთქვას, რომ მკითხველმა იგრძნოს სიმხურვალე. ეს აუხსნელია. არსებობს უმშვენიერესი საიდუმლოებები. ილიას უწერია: "არსებობენ საგნები, თუ არ იხილე, ვერ იწამებ და თუ არ იწამე, ვერ იხილავო". ხელოვანს აქვს თვისება, შენც გაზიაროს იმ ღვთაებრივ სამყაროს, რომელსაც თვითონ ეზიარა, რა თქმა უნდა, თუ გწამს და გჯერა და თუ შეგიძლია, რომ თანამონაწილე გახდე ამ საიდუმლოსი.

- როდესაც პოეტისა და პოეზიის დანიშნულებაზეა საუბარი, პირველ რიგში 60-იანელებს ასახელებენ, რომლებმაც უმაგალითო სამსახური გაუწიეს ქართულ კულტურას. წერთ: "თუ ადამიანი ტალანტის მატარებელია, იმას არ შეიძლება გულზე არ გამოკრას მშობლიური ქვეყნის ბედმა, თავისმა შეყვარებულმაო". რამდენად მოეთხოვება პოეტს ზრუნვა თავისი ქვეყნისთვის, ღირსეული პასუხის გაცემა თავისი ეპოქის გამოწვევებისთვის?

- პოეტის დანიშნულების შესახებ ილია წერდა:

"მისთვის არ ვმღერ, რომ ვიმღერო,
ვით ფრინველმა გარეგანმა,
არა მარტო ტკბილ ხმებისთვის
გამომგზავნა ქვეყნად ცამა".

მაგრამ ერთი რამ არის გასათვალისწინებელი. როდესაც ილია ამას ამბობს, საქართველო არის ძალზე უმწეო მდგომარეობაში. მოშლილია სახელმწიფო ინსტიტუტი. რა თქმა უნდა, ილიას მისია სხვა იყო. ილიას პიროვნებაში განსხეულდა სამშობლო. ამ მისიას ღვთაებრივი ტალანტი სჭირდება. ეს არ არის ყოველი მეორე პოეტის საქმე. დღეს იგივე სამსახური არ სჭირდება ქვეყანას პოეტისაგან იმიტომ, რომ დღეს ასე თუ ისე არსებობს სახელმწიფო. ჩემი აზრით, ახლა პოეტმა უნდა მოიცალოს პოეზიისთვის.

შეიძლება კონკრეტულად სამშობლო არ იყოს პოეტის ლექსის საგანი, მაგრამ ჩანდეს, თუ რა განცდა აქვს მის მიმართ. ბორხესი ეუბნებოდა არგენტინელ მწერლებს: ნუ ცდილობთ თქვენი ეგზოტიკით არგენტინის სურნელი დააყენოთ. თქვენ წერეთ და თავისთავად გამოჩნდებაო. ერთი წიაღიდან მოდის სიყვარული სამშობლოს მიმართ, წინაპრების მიმართ, მზის ამოსვლის მიმართ, პირველი თოვლის მიმართ და ა.შ.

- რელიგიას და ლიტერატურას კიდევ ის საერთო აქვთ, რომ ორივე სიყვარულის უნარს უღვივებს ადამიანს. რეზო ინანიშვილი წერდა: "სამყაროს პოეტური აღქმა მშვენიერებისა და სიფაქიზის წყაროა; მამადავითზე ჩამომდგარ ნისლს შეუძლია ბევრი რამ მაპატიებინოს ბევრისთვისო..."

- პოეტმა მუდმივად სიცოცხლის წადილი უნდა გაუღვივოს ადამიანებს. ყოფით პრობლემებში ჩაძირული მოსახლეობა ემოციურად იფიტება. ამ დროს მოდის პოეტი და აფხიზლებს ადამიანებს, ახსენებს, რომ უფრო მშვენიერი განსაცდელებისთვის არიან მოვლენილნი ამქვეყნად, ვიდრე ყოველდღიური ერთფეროვნებაა. შეიძლება ადამიანი გავიდეს გარეთ და ვერ მიხვდეს, რომ ცისთვის არც შეუხედავს. ცა კი ულამაზესია თავისი მზის ამოსვლითა და ჩასვლით. სადაც პოეზიაა, იქ საზოგადოება სუნთქავს, სადაც ლექსი არ არის, იქ გაიშვიათებულია ჟანგბადი.

პოეტისთვის წარსული არ არის ის, რაც ერთ დროს იყო; არც მომავალი არ არის, რაც ერთ დროს იქნება; არც აწმყოა, რაც დღესაა. დრო არის აღრეული. წარსულშიც შეუძლია თანაუგრძნოს ადამიანს იმავე სიმძაფრით, როგორც მომავალსა და აწმყოში. ამ სამივე დროის ერთობლიობაა ღვთაებრივი დრო, რომელშიც ცხოვრობს პოეტი.

- პოეზია, კულტურა ადამიანის სულის აუცილებელი მოთხოვნილებაა. ამაშია მისი მარადიულობაც...

- დასავლეთ თუ აღმოსავლეთ ევროპის არაერთ ქვეყანაში ვყოფილვარ, მიმიღია მონაწილეობა პოეზიის ფესტივალებში. რომში ჩატარებულ ფესტივალს ასე ერქვა: "გამვლელო, მოიცალე ლექსისთვის". მუნიციპალიტეტი თუ კერძო სექტორი თანხებს არ ზოგავენ და ლექსს პროპაგანდას უწევენ. პოეზიის საღამოები ტარდება ქუჩაში, სადგურში, საუკეთესო დარბაზებში. ყველა მიხვდა, რომ პოეზიის გარეშე ცხოვრება ფერს კარგავს. ყველა სახელმწიფოში არსებობს კონსტიტუცია, მაგრამ არც ერთ კონსტიტუციაში არ წერია სიტყვები: სიყვარული, თანაგრძნობა, გულისხმიერება. ეს არის ყოფითობის კონსტიტუცია. სულის კონსტიტუცია კი პოეზია გახლავთ, პოეზია, რომელიც სამყაროს გადამრჩენელი მშვენიერებაა.