აი, ასე ვიღვწოდით. ყოველ ღამე რვა-საათიანი ღამისთევით ლოცვა, საუბრების გარეშე. შემდეგ კი ცალკე, საკუთარ კალივაში, ვწვებოდი, იესოს ლოცვით მშვიდი ძილით მეძინებოდა. ხშირად საგნებს, რომელთაც ვიფარებდი, კეთილსურნელება ასდიოდა, სულიერი კეთილსურნელება. ეჰ! ნეტარი ძილი! მე ახლაც ვფიქრობ ამაზე და საკუთარ თავს ვეუბნები: "ნეტავ ოდესმე თუ შევძლებ ამგვარი ძილით დავტკბე?!" ეს აზრი გულს მტკენს. მასთან ერთად მოვკვდები.

ღამღამობით გვესმოდა ჩიტების ჭიკჭიკი, მელიების წკავწკავი. თავს რა კარგადა ვგრძნობდით! ჭყიოდნენ ჩიტები. თუ მთვარე იყო ამოსული, ის მათ ანათებდა. გალობდა ჩიტუნა, მე კი ეზოში სკვნილით ხელში ვგალობდი. ეჰ! დღის განმავლობაში, შრომის დროს, ჩემი გონება ღამის მოსვლის მოლოდინით იყო სავსე. სიხარული ღამით გვეწვეოდა. რა მშვენიერი იყო ჩვენი სიხარული: ღამით, სკვნილით ხელში, მყუდროებაში, ღამისთევის ლოცვისას! ამაში მდგომარეობდა ჩვენი ცხოვრების მშვენიერება. ღამისთევის ლოცვის მერე, როცა ცოტათი აგრილდებოდა, მოდიოდა დასვენების ჟამი.

"მხოლოდ მყუდროება უკვე საკმარისია ნუგეშინისცემისათვის", - ამბობდა წმინდა ისააკ ასური. მხოლოდ მყუდროებას ძალუძს ადამიანი ანუგეშოს და ეს განსაკუთრებით დიდია, როცა მყუდროებისას მადლი ეწვევა. მაშინ გონება პირდაპირ ზეცაში აღიტაცება, მაშინ განიხსნება გონებაც და ზეცაც და ისინი ერთნი ხდებიან.

ამის მერე აღარ მსურდა დასაძინებლად წასვლა. ახლა ძილი იგივეა, თითქოს სული ამოგაცალონ. ახლა როგორ წავიდე დასაძინებლად? მყუდროება და ირგვლივ თოვლი! მაგრამ შენ უნდა დაწვე და დაიძინო, რადგან ასეთია ტიპიკონი. ბერდიდი ამბობდა, - ამ დროს უნდა დაწვე დასაძინებლად და ყველაფერს დაივიწყებო. ასე გითხრა ბერდიდმა? ასე გითხრა ღმერთმა? ვერც კი წავიწუწუნებდით. ბერდიდის სიტყვა ჩვენთვის კანონი იყო.

ნელ-ნელა, მშვიდად, ამაობისა და საუბრების გარეშე გავიშლიდი საწოლს, დავეცემოდი ზედ და ბედნიერი ძილით ვიძინებდი. თანაც ვის დაველაპარაკებოდი? კედლებს? გვერდით არავინ მყავდა. ვიძინებდი და ვიღვიძებდი მარტოობაში, ეს ადგილი უდაბური იყო. გვერდით მხოლოდ ბერდიდის კალივა იყო და მელიების წკავწკავი ისმოდა.

ეჰ, მოვიხსენო დღეთა პირველთაი (ფს. 142:5). ვიხსენებ იმ დღეებს და დავიტირებ საკუთარ თავს, რომელმაც იმდენი ვიცოცხლე, რომ ახლა მხრებზე ათასობით საქმის ტვირთი მაწევს. მაშინ ჩემი სული საათობით რწყულდებოდა იმდენად ბევრი სიკეთით, უფრო სწორად, ღვთის მადლით, რომ ცრემლის დენა არც დღისით მიწყდებოდა და არც ღამით. სული იმდენად მქონდა ავსებული მყუდროების სიყვარულით, როცა ტუალეტში მივდიოდი, მაშინაც კი ვტიროდი. არ ვიცოდი, რისთვის ვტიროდი. ხშირად გარდამეტებული მყუდროების გამო ჩემს სულში ჩემს მიერ ასე შეყვარებული ისეთი სიმშვიდე იყო, რომ სათქმელი აღარ მქონდა. ჩემი სული ისვენებდა და ამ მოსვენებისგან ცრემლი მდიოდა - რა თქმა უნდა, ყოველგვარი ფიქრის გარეშე, მხოლოდ და მხოლოდ მყუდროებისგან. ამიტომაც, ვინც იცის მყუდროების ფასი, მას უდავოდ უნდა შეეცნო მისი სიკეთე.

სკვნილს ვმარცვლავდი, მუხლს ვიდრეკდი, როცა კელიაში შევდიოდი, ვანთებდი კანდელს და რამდენიმე გვერდს ვკითხულობდი ამბა ისააკ ასურისას. შემდეგ კვლავ ეზოში გავდიოდი, კვლავ მუხლთადრეკა, კვლავ ლოცვა. უდაბნო. სულიერის ჭაჭანება არ არის. კოღოებიც კი არ დაფრენენ. შიშმა და ძრწოლამ შეიძლება შეგიპყროს. ვუცქერდი ვარსკვლავებს. გონება ჩემი აღიტაცებოდა, გაივლიდა პირველ ცას, მეორე ცას, მესამეს, მივაღწევდი ღვთის საყდრამდე და თაყვანს ვცემდი, სული კი იძახდა: "იესო ტკბილო, ჩემო ტკბილო იესო, ჩემო ტკბილო სიყვარულო!"

ადამიანი პირქვე დაემხობა ქრისტეს წინაშე და მას საკუთარ სიყვარულს უძღვნის... ამის მერე ზეციურით შეპყრობილი გულისთქმა ქვემოთ როგორ მიიქცევა? ამის მერე განა სხვა რაიმეზე ფიქრი შემეძლო? არა. ჩემთვის რომ ეთქვათ, - იმპერატორად დაგსვამთ, თუკი მტკაველს მოგვცემ იმისას, რაც გაქვსო, ალბათ სანტიმეტრსაც არ გავიმეტებდი.

როცა ახალბედები ვიყავით, ყოველ ღამეს ბერდიდს გულისთქმებს ვუმხელდით. შუაღამის მერე, როცა ბერდიდი რვასაათიანი გონებისმიერი ლოცვის მერე თავისი კალივიდან გამოდიოდა, მასთან მივდიოდი და ვუყვებოდი, თუ როგორ გავატარე დღე და ღამე, მქონდა თუ არა რაიმე ბრძოლები, რაიმე გულისთქმა, ანდა ეშმაკი თავს ხომ არ დამსხმია. ყველაფერს მას მივანდობდი. ხოლო როცა ხედავდა, რომ აუცილებელი იყო ჩემი სულიერი გაძლიერება, მაშინ მიყვებოდა იმაზე, რაც თავს გადახდენოდა, თავის ხილვებზე, მადლის სტუმრობაზე, სხვადასხვანაირ ბრძოლაზე, რაც მას შემთხვევია. იგი მიყვებოდა ამბებს, იქ მის მოსვლამდე მცხოვრებ მოსაგრეებზე, თავისი მოძღვრისგან განაგონ ამბებს, ამბებს მთაწმინდელ მამათა გასაოცარ ღვაწლზე. ის დიდებული მთხრობელი იყო. როცა ყვებოდა, გინდოდა განუწყვეტლივ გესმინა. ძალზე ბევრს გვიყვებოდა, რამეთუ კარგად იცნობდა ბევრ ძველ მონაზონს. ეს იყო ნამდვილად წმინდა გარდამოცემა - შეგეძლო, ახალი პატერიკი დაგეწერა. აი, ასე მიმხნევებდა სულს, საბრძოლველად გამამზადებდა, ასე აძლიერებდა ჩემს რწმენას.

ზოგჯერ ბერდიდი თავის ცხოვრებაზე გვიყვებოდა, იწყებდა ბავშვობის წლებიდან, მოგვითხრობდა, რაც ენახა წუთისოფელში. ყველაფერ ამას ჩვენთვის დიდი სიკეთე მოჰქონდა, გვაძლიერებდა. ვიგებდით იმას, რაც არ ვიცოდით, როგორც ბერდიდი ფიქრობდა, ყველაფერ ამას ჩვენთვის სიკეთის მოტანა შეეძლო მომავალში, როცა ის უკვე გაემგზავრა სხვა სამყაროში.

ის არ აწყობდა გამოწვლილვით საუბრებს, არამედ მაგალითები მოჰყავდა პატერიკებიდან და ცხოვრებიდან. ის არ მოგვითხრობდა უამრავ თეორიას - მე მხედველობაში მაქვს მრავალსაათიანი ლექციები. არა. მცირე სწავლება, მაგრამ დატვირთული და ზუსტად წერტილში მოხვედრილი, აღსავსე პირადი გამოცდილებით, ამდენად ძვირფასი ჩვენთვის, ახლობლებისთვის, რომლებიც სულიერი წარმატებისთვის ვიღვწოდით.

ამ სწავლებებში რამდენიმე ჭეშმარიტება იდო. ბერდიდს რომ საგანგებოდ შევეკრიბეთ და ესაუბრა, ასეთი რამ არ ყოფილა! ჩვენ ვეუბნებოდით მას მხოლოდ საკუთარ გულისთქმებს, ის ჩვენ გვეუბნებოდა წმინდა მამათა ხუთ აზრს და ორიოდ რჩევასაც გვაძლევდა. "აბა წადით, - გვეუბნებოდა იგი, - და ეს ჭეშმარიტებანი საქმით განიხილეთ". არაა საჭირო ბევრი ფილოსოფიური განსჯა, ვინაიდან კაცს, თუ ის მოსაგრეა, ბევრის თქმა არ სჭირდება. მონაზვნურ ცხოვრებას არ სჭირდება თეორიზება, ამას რამდენიმე ჭეშმარიტება სჭირდება, მაგრამ ისინი საქმით უნდა განხორციელდეს.

ბერდიდი გეტყოდა: "გაჩუმდი, იესოს ლოცვა შეასრულე, განდევნე გულისთქმები, უქმად ნუ იმეტყველებ". რამდენჯერ უნდა ეთქვა მას ეს ყველაფერი? ვიდრე ენა არ მოგძვრებოდა? თუ შენ ამას საქმით არ აასრულებ, რამდენიც არ უნდა გითხრან, ხეირი არ გექნება, ისევე როგორც, ექიმთან წამლისთვის რომ მიხვალ, გამოსულს კი წამალი დაგავიწყდება. მერე ისევ ყველაფერს თავიდან იწყებ: მიდიხარ და კვლავ წამალს ითხოვ. მაგრამ ბოლოს და ბოლოს, როდის დაიწყებ მის მიღებას?

ასეა აქაც, ჩვენთან, მონასტერში, როცა არ ვასრულებთ იმას, რასაც გვასწავლიან, მუდმივად ავად ვიქნებით. მუდმივად დახმარებას ვითხოვთ და მუდმივად იმავეს ვუბრუნდებით. ამიტომაც უნდა ვიცხოვროთ სიყვარულისა და ძმათმოყვარების სიყვარულით. რამეთუ ის, რაც გვაკლია - სიყვარული და თავმდაბლობაა. ჩვენ რომ თავმდაბლობა და მორჩილების სიყვარული გვქონდეს, სხვა არაფერი გვჭირდება, არანაირი სხვა ფილოსოფია.

რა სამწუხაროა, რომ ბერდიდის დროს ჯერ კიდევ არ იყო მაგნიტოფონები. რწმენაზე მისი ერთი საუბარი მაინც ჩაგვეწერა! ჩვენ ის ამ თემაზე მრავალგზის გვესაუბრებოდა, მაგრამ ვერ შეგვეძლო მისი სიტყვების დამახსოვრება. მამა იოსების გარდაცვალებიდან ერთი წლის მერე მამა იოსებ უმცროსმა მაგნიტოფონი მოიტანა, მაგრამ მამა იოსები ცოცხალი აღარ იყო. აბა, რაღა ვთქვა! ასეთი იყო ღვთის ნება!

ბერდიდის კალივაში ვიჯექი და სკვნილს ვმარცვლიდი, ის კი მიყვებოდა ლოცვაზე, მამებზე, რომლებსაც ის უვლიდა, როცა ისინი დაბერდნენ. ამ ადგილას, მის კალივაში, სამყარო კეთილსურნელებდა, როგორც შროშანი და ვარდი, თუმცა გარშემო ყამირი მიწა იყო და არაფერი იზრდებოდა. ერთხელ ჰაერის ყნოსვა დავიწყე და ბერდიდმა მკითხა:

- რას აკეთებ?

- შროშანის სურნელი ტრიალებს.

- ჰოი, ხეპრევ! მოდი ახლოს კარებთან.

მივუახლოვდი ბერდიდის კარებს და არომატი ვიყნოსე. შევედი: მთელი კელია კეთილსურნელებდა, თვით ჩემი წვერი და სამოსიც კი სურნელს აფრქვევდა. ბერდიდმა მითხრა: - ეს ლოცვისგანაა. განა ვერ ხვდები? კეთილსურნელება - ეს ქრისტეს სახელია.

ის ალბათ ღამე ბევრს ლოცულობდა. იესოს ლოცვისგან კეთილსურნელებს არა მხოლოდ ადამიანი, არამედ ადგილიც, სადაც ის დგას. მე ვგრძნობდი, მისი ლოცვის არომატი როგორ რწყავდა მის გარშემო ყველაფერს და მოქმედებდა ჩვენს არა მარტო შინაგან, არამედ გარეგნულ გრძნობებზე. ხშირად მამა ხარლამპე, როცა ბერდიდის კელიაში შედიოდა მათი ღამის შეხვედრებისას, კეთილსურნელებას გრძნობდა.

როცა ბერდიდის ლოცვა აპოგეას აღწევდა, მისი გული და გონება, მასთან და კელიის სივრცესთან ერთად, მოგიზგიზე ღუმელს მოგაგონებდათ. ამიტომ, როცა მასთან ღამე შევდიოდით გულისთქმების გასამხელად, ბერდიდის რამდენიმე სიტყვა გვატყვევებდა გონისმიერი ლოცვის კეთილსურნელებით. ხშირად დავფიქრდებოდი და საკუთარ თავს ვეკითხებოდი: "რა ხდება ამ სულში, ამ გულში?"

იმისთვის, რომ ჩვენ გამოცდილებით მივხვდეთ, თუ რა ხდებოდა ამ კაცის გულში, ჩვენი თანამედროვისა, ამისთვის ადრე თუ გვიან უნდა გვეგრძნო, ეს ლოცვა როგორ წარმოითქმება თავისთავად. გონებისმიერი ლოცვის საშუალებით უნდა ვიხილოთ და ვიგემოთ, როგორია ღმერთი, რაოდენ მშვენიერია, როგორია მისი ღმრთაებრივი თვისება. უნდა ვიგრძნოთ მისი გასაოცარი და იდუმალი სახით მისი სიახლოვე, მისი არსებობა, გვენახა, როგორ მოიცავს ის მთელ თავის ქმნილებას, როგორ იმყოფება იგი მის შიგნით და მის გარეთ და როგორ ბინადრობს გულში. უნდა ვიხილოთ, როგორ ხდება უფლის ჭვრეტა გონებაში, საღმრთო წინამძღოლობა თუ როგორ წაიყვანებს გონებას და მიჰყავს თავის საიდუმლოებებში და რა გაემხილება მაშინ გონებას. ყველაფერი ეს ბერდიდმა მთელი სისავსით განიცადა.

ბერდიდი ცდილობდა ისტორიული ამბების მოთხრობით ჩვენში ღრმად ჩაენერგა სიკვდილის ხსოვნა, რათა სულიერად გვემუშაკა და სინდისი უფრო მგრძნობიარე გვქონოდა და უფრო მეტად თვითკრიტიკული. როცა განთიადისას ვიღვიძებდით, რათა ღამისთევის ლოცვას შევდგომოდით, ვგრძნობდით, სიკვდილის ხსოვნა როგორ შეგვიპყრობდა და ისე განგვაწყობდა, რომ შევუდგებოდით ლოცვას გულშემუსვრილნი, განკრძალულნი, მტირალნი, ღვთის მადლის მოპოვების მოსურნენი. მან ჩვენში ჩადო ამ ქვეყნიდან იმ ქვეყანაში გადასვლის ხსოვნა და არ ყოფილა წამი, ისე არ გამიღვიძია, რომ არ ვყოფილიყავი ამგვარი ჭვრეტის გარეშე, ამ ხსოვნისა და იმაზე ზრუნვისა, თუ როგორ გავა ჩემი სული და შეხვდება უფალს, როგორ ვუპასუხებ მას მის სამსჯავროზე, როგორი იქნება ქრისტეს სასამართლო და რა განაჩენს გამომიტანს. ეს იყო ჩემი განუწყვეტელი საზრუნავი, რომლითაც ვიყავი შეპყრობილი და მუდმივად ჩემს საცოდავსა და სასჯელის ღირს სულზე ვფიქრობდი.

ბერდიდის მადლი და ლოცვა ზოგჯერ სულიერ შვებას გვაძლევდა, და მაინც, ჩვენი ცხოვრება დიდჭირვეული იყო. სწორედ მაშინ ჩაგვინერგა ბერდიდმა სიკვდილის ხსოვნა. ის მუდმივად სულის განსვლაზე საუბრობდა, რადგან თვითონაც სულ ამაზე ფიქრობდა. აი, რატომ მიტრიალებს ეს ფიქრი მე დღედაღამ.