ადრე თუ გვიან ყველა იმპერიას უდგება პოლიტიკური აღმავლობისა თუ დაცემის პერიოდი.

ერთ დროს წითელმა საბჭოთა იმპერიამაც თავისი ძლიერებისა და დიდების ზენიტს მიაღწია და ქვეყნის კერპადქცეულმა ლიდერმა იოსებ სტალინმა ლამის მუჭში მოიქცია პროლეტარული ინტერნაციონალიზმის იდეის ქვეშ გაერთიანებული ხალხთა თვალუწვდენელი მასები. "მიტინგზე თავმოყრილი მასის წინაშე ხელმღვანელი პირი გაიძახოდა - "გაუმარჯოს წითელ ხომალდს, რომელიც ისტორიის ქარიშხლიან ოკეანეს კომუნიზმისკენ მიაპობს!" და მსმენელთაგან გაისმოდა - "მადლობა და უკვდავება ამ ხომალდის მესაჭეს ამხანაგ სტალინს, რომლის გენია მსოფლიოს პროლეტარიატის კეთილდღეობის გარანტიაა!!!" ამას მრავალათასიანი მიტინგის "ვაშაა!" მოსდევდა და არა იმიტომ, რომ ერთეულთა გარდა არავის სწამდა მომავალი კომუნიზმისა, რამედ ციმბირის შიშის გამო!" (მწერალ ჭაბუა ამირეჯიბის მოგონებიდან).

იმ ავადმოსაგონარ წლებში საზოგადოების ჯანსაღ ფენას ყველაზე მეტად გაუჭირდა. განსაკუთრებით კი სამღვდელოებისა და შემოქმედებითი ინტელიგენციის ეროვნული ცნობიერების მქონე ადამიანთა იმ კატეგორიას, რომელმაც ბოლომდე შეინარჩუნა ღირსების გრძნობა, რადგან მათთვის უცხო იყო და მიუღებელი ბრბოს ფილოსოფია. ისინი არასდროს დაუშვებდნენ გამხდარიყვნენ სხვისი დირიჟორობით მართული ეგზალტირებული მასის შემადგენელი ნაწილი.

ყველა წამოწყებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება სიახლე ეწოდოს, როცა იგი არ არის თავსმოხვეული და მისი დამკვიდრება ტრადიციათა უგულებელყოფისა და წარსულის უპატივცემულობის ხარჯზე არ ხდება. სხვა შემთხვევაში იგი ძალადობაა, რომელიც ყველა დროში მიუღებელი და დასაგმობია.

მთავარი ბოლშევიკური სლოგანები ერისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელ და ფუნდამენტურ ისტორიულ ფასეულობებს დრომოჭმულ, მავნე ტრადიციად მოიხსენიებდა, აიძულებდა ხალხს სარწმუნოებისა და საუკუნობით დამკვიდრებული წეს-ჩვეულებების უარყოფას. კომუნისტური მატერიალიზმის ცრუ პროპაგანდით ცდილობდა სულიერების ფანტასტიკის სფეროდ წარმოჩენას და სარწმუნოების გარეშე ცხოვრების დაკანონებას; "გაუმარჯოს რელიგიის, სამღვდელოების და ეკლესიების მოსპობას!", "ძირს რელიგია!", "გაუმარჯოს კომუნისტურ პარტიას და საბჭოთა მთავრობას, რომელიც ებრძვის ყოველგვარ ცრუმორწმუნეობასა და ბოროტებას!" მსგავსი შინაარსის ლოზუნგებსა და მოწოდებებში სარწმუნოება, როგორც ხედავთ, ცრურწმენასთან და ბოროტებასთან იყო გაიგივებული.

ერთეული გამონაკლისების გარდა, ვინ გაბედავდა მაშინ, წინ აღდგომოდა ამ კამპანიას, რომელიც ეკლესიების მიწასთან გასასწორებლად და მორწმუნე საზოგადოების გასანადგურებლად იყო მიმართული.

სულით ხორცამდე შეძრწუნებული სამღვდელოება ამაოდ ცდილობდა რაიმე გამოსავლის პოვნას. 1923 წელს გურია-სამეგრელოს ეპისკოსი დავითი (კაჭახიძე) მიხა ცხაკაის სწერდა: "მე თქვენ გიცნობდით ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ვსწავლობდი თბილისის სემინარიაში. როცა თქვენ მოსწავლეთა შორის სთესდით სოციალიზმის თესლსა... სუფთა რელიგია თავისთავად, სრულიადაც არ უშლის ხელს კომუნისტური ურთიერთობების დამყარებას, მით უფრო, სახარებისეული ქრისტიანობა. არა ჯერ არს მღვდელთა და ღვთისმეტყველთა ნაკლულოვანება-შემოდებათა გადატანა თვით სარწმუნოებაზე! ადამიანისა და კაცობრიობის დღევანდელი ფსიქიკა აუცილებლად მოითხოვს დაკმაყოფილებულ იქნეს მისტიკურ-რელიგიური მოთხოვნილება.

კომუნიზმის გაძლიერებისთვის უმჯობესია, საბჭოთა მთავრობამ უმაღლესი საერო მთავრობის #25 დეკრეტი სარწმუნოების შესახებ დაიცვას, ხოლო თუ საეკლესიო წესებში და სამღვდელოებაში რაიმეა დასაგმობი, მიზეზი თვით რელიგიაში - ქრისტიანობაში კი არ უნდა ვეძიოთ, არამედ თვით სამღვდელოებაა "გასაჩოთქი". იქნებ ე.წ. გასაჩოთქ სამღვდელოებაში ეპისკოპოსი იმათ უფრო გულისხმობდა, რომელთაც ვერ გაუძლეს დროის ცდუნებას, სულიერს მატერიალური ამჯობინეს, ანაფორასა და ღვთისმსახურის სახელს ამოფარებულნი, ხელისუფალთა ბრმა იარაღად იქცნენ ეკლესიის დასასუსტებლად და გასანადგურებლად?..

მათგან განსხვავებით, სასულიერო პირთა ღირსეული ნაწილი ვერ ურიგდებოდა ქვეყნად გამეფებულ უზნეობას და ცდილობდა, ხმა მიეწვდინა სოფლსაბჭოების, რევკომების და ხელისუფლების უფრო მაღალ ეშელონებში მოკალათებული ხელმძღვანელი პირებისთვის, მაგრამ, სამწუხაროდ, მათ პროტესტს არავითარი შედეგი არ მოჰქონდა, რადგან წერილის ადრესატები სრულებითაც არ თვლიდნენ თავს ვალდებულად, რაიმე სახის ახსნა-განმარტება გაეკეთებინათ სასულიერო პირთა და მოქალაქეთა სამართლიან მოთხოვნებზე.

თელავის მაზრის სოფელ ახალი გავაზის მღვდელი რაჟდენ თურქაძე რევოლუციურ კომიტეტს ატყობინებდა: "სოფელ ახალი გავაზის ეკლესია, რომელშიც მე ვასრულებდი მღვდელმსახურებას, ადგილობრივმა მილიციამ სამკითხველოდ გადააქცია და ამით სამლოცველო მომისპო. ამიტომ უმორჩილესად ვთხოვ რევკომს, მომცეს ნება, სოფელ ახალ გავაზში ავასრულოთ მღვდელმსახურება ეკლესიის გარეშე, სასაფლაოზე, მიცვალებულთა დასასვენებელში". საეჭვოა, მაშინ ვინმეს შეეწყნარებინა მამა რაჟდენის თხოვნა. ეკლესიები სწორედ იმიტომ იხურებოდა, რომ ღვთისმსახურება არ ჩატარებულიყო, ასეთ გადაწყვეტილებებს კი სწორედ რევკომებში იღებდნენ.

"საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის 1921 წლიდან დაწყებული დარბევა დიდი ინტენსივობით გრძელდებოდა 20-30-იან წლებში, - აღნიშნავს პროფესორი ვახტანგ გურული, - დაინგრა, დაიხურა და გაიძარცვა ეკლესია-მონასტრები. მღვდლებს აუკრძალეს მსახურება. საბჭოთა ხელისუფლება დიდი სისასტიკით ებრძოდა ბავშვების მართლმადიდებლური წესით მონათვლას.

ნათლობის შემთხვევაში მკაცრად ისჯებოდნენ მღვდლები, ბავშვის მშობლები, ნათლიები. ამის გამო ბევრ ოჯახში მოუნათლავი იყვნენ 10-15 წლის ასაკს მიღწეული ბავშვები. მორწმუნეთათვის ეს დიდ ტრაგედიას წარმოადგენდა. ამ ძნელბედობის ჟამს უფლისგან დაკისრებული მისიის აღსრულებას განაგრძობდა ბევრი მღვდელმსახური. ასეთი სარისკო ნაბიჯის გადადგმა უმეტეს მათგანს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა".

2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომი ჯერ კიდევ არ იყო დაწყებული, როცა გაგუნაშვილების ოჯახმა რუსეთის საპატრიარქოდან წერილი მიიღო. "წერილში გამოთქმული იყო თხოვნა გადაგვეგზავნა ოჯახში არსებული დოკუმენტები და ფოტომასალა საბჭოთა პერიოდში რეპრესირებული მღვდლის ნიკოლოზ გაგუნაშვილის შესახებ, რომელიც ჩვენი დიდი ბაბუა იყო, - განაცხადა ჩვენთან საუბრისას სვეტა გაგუნაშვილმა-ჰენფრსონმა, რომელიც თავისი წინაპრის, დეკანოზ ნიკოლოზ გაგუნაშვილის პატივსაცემად ინგლისელი მეუღლის გვართან ერთად დედამისის ბაბუის გაგუნაშვილის გვარსაც ატარებს, - ჩვენ მართლაც დავიწყეთ მასალების შეკრება, მაგრამ ომის დროს საქართველოში ვიმყოფებოდით და ისეთი დღეები გამოვიარეთ, არავითარი სურვილი აღარ მქონდა, ოჯახში არსებული მასალები მოსკოვში გადამეგზავნა".

როგორც ქალბატონმა სვეტამ გვიამბო: დეკანოზი ნიკოლოზ გაგუნაშვილი XIXს-ის 60-იან წლებში დაბადებულა. სასულიერო პირად მისთვის ხელი დაუსხამს წმინდა მღვდელმთავარს, ალექსანდრე ოქროპირიძეს.

"დედაჩემის მონაყოლიდან ვიცი, რომ ბაბუას ახლობლობა აკავშირებდა ილია ჭავჭავაძესთან და მისი შემოქმედების თაყვანისმცემელი გახლდათ. ერთხანს მიმოწერაც ჰქონიათ. მოგვიანებით, როცა ილიას ნაწარმოებები აუკრძალავთ, სასთუმალთან ინახავდა თურმე მის ნაწერებს დაUჩუმად კითხულობდა. თავის გვართან დაკავშირებით ასეთი რამ მოუყოლია: "გაგუნა ცნობილი ყაჩაღი ყოფილა, რომელიც ყველას შიშის ზარს სცემდა, მაგრამ შემდეგ მოუნანიებია თავისი საქციელი და რადიკალურად შეუცვლია ცხოვრების წესი. ჩვენი გვარი მისი სახელიდან ყოფილა წარმომდგარი. შაჰ-აბასის დროს ჩვენი საგვარეულოს წარმომადგენელთა ერთი ნაწილი ირანის ლაზეთში გადასახლებულაო".

ვიდრე სასულიერო პირი გახდებოდა, ბაბუა ცნობილი თამადა და კარგი მომლხენი ყოფილა. ამიტომ ხშირად იწვევდნენ სუფრის გასაძღოლად. ერთხელ ღვინო ისე მოჰკიდებია, ცხენით მიმავალს გზაზე ჩასთვლიმა თურმე. "რომ გამომეღვიძა, უფსკრულის პირას ვიყავი მიმდგარი. ერთი ქვა რომ ჩამოვარდნილიყო, ცხენი დაფრთხებოდა, გადავიჩეხებოდით უფსკრულში და ვერც მკვდარს და ვერც ცოცხალს ვეღარავინ გვიპოვიდა. მაშინაც ღმერთმა გადამარჩინაო", - უთქვამს ბებიაჩემისთვის. ახალგაზრდობაში დიდი სურვილი ჰქონია, ექიმი გამოსულიყო და ევროპული განათლების მისაღებად გერმანიაში წასულა, მაგრამ მისი პირველი ცდა უშედეგო აღმოჩნდა. მამის, დავით გაგუნაშვილის დაჟინებული თხოვნით, რომელიც თვითონაც მღვდელი იყო და უნდოდა, შვილიც მის გზას გაჰყოლოდა, სასულიერო სემინარიაში ჩააბარა მისაღები გამოცდები და სემინარიის სტუდენტი გახდა.

მამა ნიკოლოზს ოთხი შვილი ჰყოლია: დავითი, აკაკი, ნინო და სოფიო. ჩვენს ოჯახში მიღებული ტრადიციის თანახმად, ამ გვარის გამგრძელებლები მონაცვლეობით ნიკოლოზსა და დავითს არქმევენ შთამომავლებს ჩვენი სასულიერო წინაპრების სახელთა უკვდავსაყოფად. დეკანოზი ნიკოლოზ გაგუნაშვილის მოგვარსახელე, რომელიც 60 წლისაა, ამჟამად ისლანდიაში ცხოვრობს. მან თავის შვილსაც, რომელიც უკვე მეხუთე თაობაა, დავითი დაარქვა", - გვიამბო ქალატონმა სვეტამ და ვინაიდან თავად არ მიუწვდებოდა ხელი, მოეძიებინა საპატრიარქოს არქივში არსებული დოკუმენტური მასალა, ჩვენ გვთხოვა ამ საქმეში დახმარება. საპატრიარქოს არქივში მართლაც ინახება მამა ნიკოლოზის პირადი საქმე, რომელშიც მისი მოღვაწეობის ადრეული პერიოდის რამდენიმე დოკუმენტია მოთავსებული.

თუ რა უმძიმეს პირობებში უხდებოდა მას ცხოვრება და თავისი საღმრთო დანიშნულების აღსრულება, კარგად ჩანს 1917 წლის 20 ოქტომბერს მისი მეუღლის ქ-ნი მარიამის საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმინდესი კირიონისადმი გაგზავნილ წერილში:

"მღვდლის მეუღლის, მარიამ კირილეს ასული გაგუნაშვილის უმორჩილესი თხოვნა.

ჩემი მეუღლე ნიკოლოზ დავითის ძე გაგუნაშვილი იმყოფება მღვდლად სოფ. კისისხევში - თელავის მაზრა.

სხვა და სხვა პირებმა აამხედრეს სოფელი ჩემი ქმრის წინააღმდეგ, ასე რომ წინადადება აქვს მიცემული დატოვოს სოფელი, რასაც ძალაუნებურად უნდა დასთანხმდეს და სისრულეში უნდა მოიყვანოს.

რადგანაც, ახალი განკარგულებით, სოფლის ნებართვა არის საჭირო მღვდლის ამა თუ იმ სოფელში განწესებისთვის, ამისათვის ჩემი ქმარი აწი რჩება უადგილოდ. შესანახი ჰყავს რამდენიმე პირი: ერთი შვილი ქალთა საეპარქიო სასწავლებელში სწავლობს, ერთი - სამხედრო ბეგარას იხდის. თუ მალე არ იშოვნა სახსარი ცხოვრებისა, შიმშილით სიკვდილი მოგველის.

ამისათვის უმორჩილესად გთხოვთ, თქვენო უწმინდესობავ, მოახდინოთ შესაბამისი განკარგულება, რათა ჩემს ქმარს, ნიკოლოზ გაგუნაშვილს მიეცეს საჭირო მოწმობა იმისა, რომ ნება ჰქონდეს კერძო სამსახურში შესვლისა ან კიდევ უბრძანოთ, რათა თქვენთან იყოს გადმოყვანილი, თქვენს მფარველობის ქვეშ და მით აგვაცდინოთ შიმშილისგან სიკვდილი".

წერილის პასუხად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა შესაბამისი რეზოლუციით დააკმაყოფილა მარიამ გაგუნაშვილის თხოვნა, რის საფუძველზეც მამა ნიკოლოზს ნება დართეს კერძო სამსახურის შეთავსებისა, თუმცა როგორც მაღალყოვლადუსამღვდელოესის, თბილელი მიტროპოლიტის ლეონიდესადმი გაგზავნილ მამა ნიკოლოზოს წერილშია აღწერილი, კისისხევის ფერისცვალების ეკლესიაზე თავდასხმა და დარბევა კვლავაც გრძელდებოდა. ხელისუფალთა მიერ წაქეზებული სასულიერო პირების ძმების ტ. და ნ. ბ-ების ხელით მამა ნიკოლოზისთვის ძალით ჩამოურთმევიათ ბეჭედი, საეკლესიო ქონება და დოუმენტაცია, იანვრის თვეში დაურბევიათ და გაუძარცვავთ მისი სახლ-კარი, რის გამოც ალავერდელმა ეპისკოპოსმა პიროსმა და საქართველოს საპატრიარქომ სასამართლოს მიმართეს და სისხლის სამართლის საქმე აღძრეს ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულებრივი ქმედებების აღსაკვეთად და დამნაშავე პირთა გამოსავლენად, მანამდე კი ტ. და ნ. ბ-ებს ჩამოერთვათ მღვდელმოქმედების უფლება.

თუ როგორ დასრულდა საქმის გამოძიება, საპატრიარქოს არქივში ამის ამსახველი დოკუმენტები არ არსებობს. ჩვენთვის მხოლოდ ის გახდა ცნობილი, რომ ერთ-ერთი ბრალდებული სასულიერო პირი ტ. ბ. 30-იანი წლების რეპრესიების დროს დახვრიტეს.

სვეტა გაგუნაშვილის ინფორმაციით, მამა ნიკოლოზისთვის მრევლს დიდი სჯულისკანონი უჩუქებია და ერთი პერიოდი იგი ამ საგანს სასულიერო სემინარიის სტუდენტებს უკითხავდა. უწმინდეს და უნეტრეს კალისტრატეს (ცინცაძე) დაპატიმრებამდე იმპერატორ პეტრე პირველის ჯვრით დაუჯილდოებია. ვინაიდან უცხო ენები იცოდა, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე დაუპატიმრებიათ როგორც უცხოელებთან საიდუმლო კავშირში მხილებული და წამების არაერთი მეთოდი გამოუყენებიათ მის წინააღმდეგ. მამა ნიკოლოზს დიდხანს ამყოფებდნენ წყალში წელს ქვემოთ, რასაც სერიოზული ზიანი მიუყენებია მისი ჯანმრთელობისთვის და ვინაიდან ასაკოვანი იყო, დიდი სურვილის მიუხედავად, ვეღარ შეძლო სასულიერო მოღვაწეობის გაგრძელება, რადგან სიარული ძალიან უჭირდა. როცა შვილიშვილს უკითხავს, ხომ შეგეძლო ციხიდან ისე გამოსულიყავი, რომ ამდენი წამება თვიდან აგეცილებინაო, მამა ნიკოლოზს უთქვამს: "არ შემეძლო ღმრთის უარყოფა, რადგან სინდისს, რომელიც ღვთის ხმაა ადამიანში, ვერასდროს გადავაბიჯებდიო". მე 1945 წელს, მისი დასაფლავების დღეს, მომნათლესო, - გვითხრა ქალბატონმა სვეტამ.

მამა ნიკოლოზ გაგუნაშვილის დაკრძალვას თელავში დასწრებია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი კალისტრატე ცინცაძე.

დღემდე გამოუქვეყნებელი მამა ნიკოლოზის ფოტოები, რომლებიც ქალბატონმა სვეტლანა გაგუნაშვილმა მოგვაწოდა, პირველად იხილავს დღის სინათლეს ჩვენი ჟურნალის მეშვეობით.