ფოტინის მეუღლე თეოქტისტა ასევე არისტოკრატული გვარიდან იყო, მისი ძმა პლატონი ფოტინთან ერთად სახელმწიფო ხაზინაში მსახურობდა. თეოდორეს ორი უმცროსი ძმა - იოსები (შემდგომში თესალონიკის მთავარეპისკოპოსი) და ექვთიმე, და ერთი და (მისი სახელი უცნობია) ჰყავდა.

მართალია, თეოდორეს ოჯახი არ იყო ხატმბრძოლი, მაგრამ მამამისი ფოტინი მოშურნეობით არ გამოირჩეოდა, განსხვავებით მეუღლისგან, რომელიც უაღრესად კეთილმორწმუნე ქალი იყო. სწორედ თეოქტისტამ შთაუნერგა თავის შვილებს მართლმადიდებლობისა და სათნოებათა სიყვარული. როცა შვილები წამოიზარდნენ, თეოქტისტა მონაზვნად აღიკვეცა, მანამდე კი მოახერხა ქმრის დარწმუნება და აღკვეცამდე 5 წლით ადრე დაითანხმა, დაძმასავით (ცოლქმრული ურთიერთობის გარეშე) ეცხოვრათ. შემდგომში წმინდა თეოდორე იტყვის: "თეოქტისტა ჩემთვის ორჯერ დედა იყო - ხორციელად და სულიერადო".

ღვთის შეწევნა კი ჭაბუკ თეოდორეს ბიძამისის, იღუმენ პლატონის სახით მოევლინა. ლეონ IV ისავრიელის მეფობაში, როდესაც ბერმონაზონთა დევნა შეწყდა და მათ უკვე თამამად შეეძლოთ დედაქალაქში გამოჩენა, პლატონი კონსტანტინოპოლში ჩამოდის და მრავალ ადამიანზე ახდენს კეთილ ზეგავლენას. მისი მაგალითით თეოქტისტა საბოლოოდ გადაწყვეტს მონაზვნობას, ხოლო თეოდორეს ცხოვრებაში, რომელიც ბუნებით ფიცხი და შეუპოვარი ხასიათისა იყო, სრულიად მოულოდნელი გარდატეხა ხდება - მასში იღვიძებს ბერად შედგომის სურვილი.

საბოლოოდ თეოდორეს მთელი ოჯახი (მათ გაყიდეს სახლი დედაქალაქში და მთელი ქონება ღატაკებსა და მსახურებს დაურიგეს, მონებს კი თავისუფლება უბოძეს) ბერმონაზვნობის გზას ადგება: ჯერ თეოქტისტა ქალიშვილთან ერთად, და შემდეგ ფოტინი თავის სამ ვაჟთან ერთად; ეს ყველაფერი 781 წელს ხდება, კონსტანტინე VI და მისი დედის დედოფალ ირინეს მეფობის დასაწყისში.

წმინდა თეოდორე მცირე აზიაში, მარმარილოს ზღვის სანაპიროზე, საკუდიონში იწყებს მონასტრის დაფუძნებას. თეოქტისტას ძმა წმინდა პლატონი იღუმენობას თანხმდება, თეოქტისტა ქალიშვილთან ერთად პლატონის რჩევით კელიოტურ ცხოვრებას იწყებს საკუდიონის მახლობლად.

წმინდა თეოდორე ასკეტურ ცხოვრებას ეძლევა, მისი მორჩილება და თავმდაბლობა მალე სამაგალითო ხდება. წმინდა პლატონი ხედავს რა მის სულიერ ზრდას, თავის თანაშემწედ ნიშნავს და სამონასტრო საქმეებზე უკვე მას ეთათბირება. სწორედ თავისი დისშვილის ზეგავლენით მალე პლატონი იღებს გადაწყვეტილებას რეფორმა გაატაროს სამონასტრო ცხოვრებაში. იმდროინდელი ბერობა ძალიან შორს იდგა ძველი მამების ასკეტური ტრადიციებისაგან; წმინდა ბასილი დიდის წეს-განგებულებანი საყოველთაო დავიწყებას იყო მიცემული.

"ჩვენს დროში, - წერდა მოგვიანებით წმინდა თეოდორე, - ბერების უმრავლესობა თვალთმაქცურად ცხოვრობს, უფრო ზუსტად, არაფერ ამსოფლიურზე უარს არ ამბობენ. ავიწყდებათ რა უფლის მცნებები, იშენებენ ტაძრებს, მონასტრებს, შემდეგ ბერად იღკვეცებიან და მყის წინამძღვრობას იწყებენ, ბატონობენ ძმებზე, ყიდულობენ მონებს და სხვადასხვა ქონებას. ის, ვინც გუშინ დადო ბერობისა და უპოვრობის აღთქმა, დღეს გამოცდილი მოძღვარი და იღუმენი ჰგონია თავისი თავი. ის, ვინც გუშინ საკუთარ თავს ვერ უვლიდა, დღეს კადნიერად იწყებს სხვათა ხელმძღვანელობას. მათ წინამძღვრობა სათნოებათა გამო კი არ ხვდათ პატივად, არამედ ფულითა და ქონებით მოიპოვეს". სწავლობდა რა ზედმიწევნით წმინდა მამათა თხზულებებს, წმინდა თეოდორემ დაინახა, რომ მისი თანამედროვე ბერმონაზვნობის ცხოვრება ძლიერ განსხვავდებოდა ასკეტური იდეალებისაგან, ამიტომაც დაიწყო წმინდა პლატონის დარწმუნება, რათა შეცვლილიყო მონასტრის ტიპიკონი.

წმინდა პლატონი იწყებს მონასტრის მოწყობას ძველი მამების ტიპიკონების მიხედვით: მონა ქალებისა და სხვადასხვა სავაჭრო შემოსავლების გარეშე.

საკუდიონში მიმდინარე გარდაქმნებმა მრავალი ბერი მოიზიდა ახალ მონასტერში. თანდათან სხვა მონასტრებიც იწყებენ მათ მიბაძვას.

790 წელს თეოდორეს მღვდლად ასხამენ ხელს. საღვთო წერილისა და წმინდა მამათა თხზულებების ღრმად შესწავლამ, ყოველგვარ ამაო საზრუნავზე უარის თქმამ, სამაგალითო მორჩილებამ და თავმდაბლობამ, მოუკლებელმა ლოცვამ, უმკაცრესმა მარხვამ წმინდა თეოდორეში ღვთისადმი განსაკუთრებული მოშურნეობა ჩასახა. პლატონი ხედავდა, რომ თეოდორესგან იდეალური იღუმენი დადგებოდა, ამიტომაც ისარგებლა პირველივე შემთხვევით (მძიმე ავადმყოფობით) და უარი თქვა წინამძღვრობაზე, დაუბრუნდა დაყუდებულ მდუმარებას.

794 წელს წმინდა თეოდორეს მონასტრის იღუმენად ირჩევენ. უკვე ერთ წელიწადში მის მოშურნეობას უმძიმესი გამოცდა ელოდა.

795 წელს იმპერატორ კონსტანტინე VI-ის ბრძანებით, მის მეუღლეს ძალით აღკვეცენ მონაზვნად, კონსტანტინე კი მეორედ ქორწინდება თავის საყვარელზე, თეოდოტიაზე. მართალია, წმინდა პატრიარქი ტარასი წინააღმდეგი იყო ამ ქორწინებისა და თავად უარი განუცხადა იმპერატორს ჯვრისწერაზე, მაგრამ როდესაც წმინდა სოფიას ტაძრის ეკონომოსმა, პრესვიტერმა იოსებმა მაინც შეასრულა ეს უკანონო ჯვრისწერა, პატრიარქმა ვერ გაბედა ამ ქორწინების გაუქმება, არც იმპერატორი დასაჯა და არც პრესვიტერი იოსები.

პატრიარქის მხრიდან ეს იყო დროებითი იკონომია საეკლესიო მშვიდობის შესანარჩუნებლად, რადგანაც ახალგაზრდა იმპერატორი მეტად თავნება იყო და ხატმბრძოლობის აღდგენითაც კი იმუქრებოდა, თუკი პატრიარქი არ ცნობდა მის მეორე ქორწინებას.

სრულიად სხვაგვარად უყურებდნენ ამ საქმეს წმინდა პლატონი და წმინდა თეოდორე: ისინი მიიჩნევდნენ, რომ პატრიარქი არღვევდა საეკლესიო კანონებს, ამჟღავნებდა მწყემსმთავრისათვის შეუფერებელ სისუსტეს და იჩენდა კაცთმოთნეობას ხელისუფლებისადმი, რითაც ირიბად ამართლებდა უკანონობას, რაც გამოიწვევდა ამგვარი უზნეობის გავრცელებას მთელ იმპერიაში. საკუდიონში და რამდენიმე მონასტერში შეწყვიტეს იმპერატორისა და პატრიარქის მოხსენიება. პირად საუბრებში და მიმოწერაში ბერებმა დაიწყეს მომხდარზე თავიანთი შეხედულებების მკაცრი ტონით გამოთქმა. მალე მათი პროტესტი სასახლეშიც გახდა ცნობილი. იმპერატორი მეტად შეშფოთდა და შეეცადა მოშურნეთა შემორიგებას, თუმცა უშედეგოდ, რადგანაც არც საჩუქრებმა და არც მუქარამ არ გაჭრა.

იმპერატორმა გადაწყვიტა, უმკაცრესი ზომები მიეღო: 797 წლის თებერვალში პლატონი შეიპყრეს და დედაქალაქის საპყრობილეში ჩაამწყვდიეს, თეოდორე კი თავის ძმა იოსებთან და ათ ბერთან ერთად სასტიკად გაროზგეს და თესალონიკში გადაასახლეს. დანარჩენი საკუდიონელები მონასტრიდან გამოყარეს და იმპერატორის ბრძანებით ყველას აუკრძალეს მათი შეკედლება. თესალონიკელები დევნილებს თანაგრძნობით შეხვდნენ და გადასახლება შეუმსუბუქეს; თუმცა თეოდორე ძლიერ განიცდიდა მოძღვართან განშორებას.

ამასობაში მოშურნეთა პროგნოზი გამართლდა: იმპერატორის გარყვნილმა ქორწინებამ მთელ იმპერიაში ზნეობრივი დაცემა გამოიწვია. მრავალი დიდებული და მაღალი თანამდებობის მოხელე იმავე გზას დაადგა: მასობრივად დაიწყეს ცოლების განტევება და ახალი ქორწინებები. ყოველივე ამან კი დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია ხალხში, იმპერატორის ავტორიტეტი ძლიერ დაეცა. 797 წლის აგვისტოში მოხდა სახელმწიფო გადატრიალება, კონსტანტინე ტახტიდან ჩამოაგდეს და თვალები დასთხარეს, ტახტზე დედამისი, წმინდა ირინე ავიდა, რომელმაც უმალ გასცა ბრძანება მოშურნეთა გათავისუფლებისა და რეაბილიტაციის შესახებ. დედოფალმა მოახერხა და პლატონი და თეოდორე პატრიარქ ტარასისთან შეარიგა. პატრიარქმა თავი იმით იმართლა, რომ თავად ყოველთვის წინააღმდეგი იყო უკანონო ქორწინების და მხოლოდ დროებითი იკონომიის გამო დუმდა. მოშურნეთა ავტორიტეტი უაღრესად გაიზარდა როგორც ბერმონაზონთა შორის, ასევე მთელ ბიზანტიაში. არაბთა თავდასხმების გამო საკუდიონში დარჩენა საშიში შეიქნა, ამიტომაც წმინდა ირინეს თხოვნით თეოდორე და მონასტრის საძმო დედაქალაქის მახლობლად სტუდიელთა მონასტერში გადმოვიდა. რამდენიმე წელში სტუდიის მონასტერი არნახულად აყვავდა: IX ს. დასაწყისში მონასტრის ძმობა 1000 კაცს ითვლიდა; მონასტერს საკუთარი საავადმყოფო, საბავშვო სასწავლებელი, წისქვილი, ვენახები და სახნავ-სათესი, აგრეთვე სხვადასხვა სახელოსნო და თევზჭერისათვის განკუთვნილი მცირე ხომალდები ჰქონდა; ყველგან მხოლოდ მონასტრის ბერები და მორჩილები შრომობდნენ, მონასტერს არ ჰყავდა არც ერთი მონა და დაქირავებული მსახური. განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა მოწყალების საქმეს, უპოვართა დახმარებას, უპატრონო მიცვალებულთა დასაფლავებას. იმპერიის სხვადასხვა კუთხეში გაჩნდა სტუდიელთა მიერ დაარსებული რამდენიმე მონასტერი. ყველაფერ ამას წმინდა თეოდორე ხელმძღვანელობდა, მაგრამ უმთავრესი მისთვის ძმების სულიერი მდგომარეობა იყო; ამიტომაც წმინდა თეოდორე მოუკლებლივ მოძღვრავდა მათ საჯარო ქადაგებებით თუ კერძო საუბრებით. ამ პერიოდს ეკუთვნის მისი ცნობილი "სწავლანი".

წმინდა თეოდორე უნიჭიერესი ჰიმნოგრაფი იყო; მის მიერაა შედგენილი "მარხვანის" უდიდესი ნაწილი, მათ შორის საგალობლები და მრავალი ჰიმნოგრაფიული კანონი. თავის მონასტერში ბერებს საგანგებოდ ასწავლიდა "სტიქარონებისა" და "კანონების" წერას.

გავიდა რამდენიმე წელი და სტუდიელებს ახალი განსაცდელი, მათ მოშურნეობას კი ახალი გამოცდა დაატყდა თავს. 806 წელს გარდაიცვალა პატრიარქი ტარასი და ახალმა იმპერატორმა ნიკიფორე ჰენიკოსმა (მან ტახტი მოტყუებით დაიპყრო, წმინდა ირინე კი გადაასახლა, რასაც მალე დედოფლის სიკვდილი მოჰყვა) ეპისკოპოსებსა და მონასტრების იღუმენებს ჰკითხა, თუ ვინ იქნებოდა მათთვის სასურველი პატრიარქი. უმრავლესობამ ხმა წმინდა თეოდორე სტუდიელს მისცა, იმპერატორმა არ ისურვა ესოდენ დამოუკიდებელი ხასიათის კაცის ხილვა საპატრიარქო ტახტზე და სხვა კანდიდატურა დააყენა.

პატრიარქი ნიკიფორე გახდა, რომელიც მანამდე სამეფო კანცელარიის მდივანი იყო; იგი, ისევე როგორც მისი წინამორბედი წმინდა ტარასი, პატრიარქად პირდაპირ ერისკაცობიდან ეკურთხა. ნიკიფორე (შემდგომ აღმსარებელი) ცნობილი იყო კეთილგონიერებით, სათნოებებითა და განათლებით. მიუხედავად ამისა, ხელდასხმამ უკმაყოფილება გამოიწვია, განსაკუთრებით ბერმონაზონთა შორის. მონასტრებში ამბობდნენ, რომ ნიკიფორეს საერო წარსული მას იძულებულს გახდიდა იმპერატორის წინაშე დამთმობი ყოფილიყო.

ეს ვარაუდი გამართლდა: იმპერატორმა ახალ პატრიარქს უმალ მოსთხოვა ეკონომოს იოსებისთვის სამღვდელო ხარისხის დაბრუნება (ამ უკანასკნელმა გარკვეული დახმარება გაუწია იმპერატორს ტახტის ხელში ჩაგდებაში). პატრიარქი იძულებული იყო, საკუთარი ნების წინააღმდეგ თანხმობა ეთქვა მეფისთვის. ამგვარად, იოსები კვლავ შეუდგა წმინდა სოფიას დიდ ტაძარში მსახურებას. სტუდიელები, რა თქმა უნდა, ვერ შეურიგდებოდნენ ამას. წმინდა თეოდორე ძმებთან ერთად კვლავ საეკლესიო კანონთა დაცვის ავანგარდში დადგა. სტუდიელები აგრძელებენ პატრიარქის მოხსენიებას, მაგრამ არც მასთან და არც იოსებთან ერთად არ მსახურობენ. წმინდა თეოდორე უარს ამბობს მეფის სასახლეში მისვლაზე, სტუდიელები დროებით კმაყოფილდებიან ამგვარი დისტანცირებით და ელიან საქმის კანონიერ მოგვარებას. ამგვარი მდუმარე პროტესტი 2 წელიწადს გრძელდება, ამასობაში, წმინდა თეოდორეს უმცროსი ძმა, თესალონიკის მთავარეპისკოპოსი იოსები დედაქალაქში ჩადის, მაგრამ პატრიარქთან ერთად დიდ ტაძარში მსახურებაზე უარს ამბობს, იმპერატორის წარგზავნილებს კი უცხადებს, რომ მას პირადად პატრიარქისა და მეფის საწინააღმდეგო არაფერი აქვს, მაგრამ მათთან ერთად არ ილოცებს, ვიდრე ეკონომოსი იოსები სამღვდელო ხარისხშია. ამგვარმა პასუხმა განარისხა იმპერატორი და პატრიარქი. 809 წლის დასაწყისში, იმპერატორის ბრძანებით საეკლესიო კრება მოიწვიეს (პატრიარქი თავად არ ესწრებოდა ამ კრებას), რომელზედაც ბადრაგის თანხლებით ძალით მოიყვანეს სტუდიელები: თეოდორე, პლატონი, კალიგორი და მთავარეპისკოპოსი იოსები. საეკლესიო კანონთა დაცვისა და ერთგულებისათვის სტუდიელები განსაჯეს როგორც "წმინდანთა იკონომიის" უარმყოფელნი, ანათემას გადასცეს და შორეულ კუნძულზე გადაასახლეს. სტუდიელთა მონასტერი დაშალეს, ბერების ნაწილი გადაასახლეს, ნაწილი კი საპყრობილეებში ჩაამწყვდიეს.

ამ კრების შემდეგ წმინდა თეოდორე თავის მოწინააღმდეგეებს მწვალებლებს ეძახდა, რომლებსაც ეკლესიაში "მიხიზმის" ანუ ე. წ. მრუშობის ერესი შეჰქონდათ. არსი ამ მწვალებლობისა სახარებისეული მცნებების უარყოფის დაკანონებაში, საეკლესიო კანონთა უგულებელყოფაში და ხელისუფლებისადმი მონურ მორჩილებაში მდგომარეობდა.

ამის შესახებ წმინდა თეოდორე თავის ეპისტოლეებში წერდა და მთელ საქრისტიანოში ავრცელებდა გადასახლებიდან. ამ უსჯულოებათა გამო, წმინდა თეოდორე სტუდიელი, კონსტანტინოპოლის ეკლესიას საშინელ განსაცდელს უწინასწარ-მეტყველებდა.

სტუდიელთა დევნა 811 წლამდე გაგრძელდა, ვიდრე იმპერატორი ბულგარელებთან ომში მოკლეს. ამის შესახებ წმინდა თეოდორე ჯერ კიდევ ომამდე აფრთხილებდა იმპერატორს: "საეკლესიო შფოთის შემოტანის გამო რა გზითაც წახვალ, იმ გზით ვეღარ დაბრუნდებიო".

იმპერატორის ვაჟი სტავრიკიოსი მალევე დაამხეს; ტახტზე მიქაელ I ავიდა, რომელმაც სტუდიელები გადასახლებიდან დააბრუნა და პატრიარქის დარწმუნებას შეუდგა, რათა შერიგებოდა მათ. ბოლოს შერიგდნენ! პატრიარქმა უსამართლოდ ცნო სტუდიელთა დასჯა, სტუდიელებმა უკან წაიღეს ბრალდება მწვალებლობაში, ეკონომოსი იოსები კვლავ განაკანონეს, პატრიარქმა თავი იმით იმართლა, რომ იმპერატორისადმი დათმობები მხოლოდ ეკლესიაში მშვიდობის შესანარჩუნებლად იყო დაშვებული. საბოლოოდ, გამარჯვება ისევ სტუდიელებს დარჩათ და მათი ავტორიტეტი კიდევ უფრო გაიზარდა. წმინდა თეოდორეს ბევრ ეპისკოპოსზე მეტ პატივს სცემდნენ; მისი ვრცელი მიმოწერიდან ნათლად ჩანს, რომ რჩევა-დარიგებას არა მარტო ბერები, არამედ მრავალი ეპისკოპოსიც იღებდა მისგან.

საეკლესიო კანონების დარღვევისათვის ნაწინასწარმეტყველები სასჯელი კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ორ წელიწადში, 814 წელს დაატყდა თავს. მიქაელი ტახტიდან ჩამოაგდეს, ახალმა იმპერატორმა ლეონ V სომეხმა ხატმბრძოლობა გამოაცხადა. 815 წელს, დიდ მარხვაში პატრიარქი ნიკიფორე კათედრიდან იძულებით გადააყენეს და გადაასახლეს. სააღდგომოდ იმპერატორის ნებისამებრ ახალი პატრიარქი - ხატმბრძოლი თეოდორე მელისინი აიყვანეს კათედრაზე. მანამდე, ბზობის კვირაში, წმინდა თეოდორე სტუდიელმა მონასტრის გარშემო საზეიმო ლიტანიობა მოაწყო ზეაღმართული ხატებით და გალობით: "უხრწნელსა ხატსა შენსა თაყვანისვცემთ, სახიერ", - ეს სერიოზული გამოწვევა იყო ახალი საერო და საეკლესიო ხელისუფლებისთვის. მთელი ბრწყინვალე შვიდეულის განმავლობაში წმინდა თეოდორე თათბირობს სხვა მონასტრების იღუმენებთან და ცნობილ მოღვაწეებთან, თუ როგორ აღუდგნენ წინ ხელახლა აღზევებულ ერესს. აღდგომის შემდგომ აია სოფიას ტაძარში იმართება ხატმბრძოლთა კრება, რომელიც ანათემას გადასცემს მართლმადიდებლურ მოძღვრებას ხატთაყვანისცემის შესახებ. სტუდიელები ყველას მოუწოდებენ გაწყვიტონ ყველანაირი კონტაქტი ამ კრების მონაწილეებთან. წმინდა თეოდორე ეპისტოლეს უგზავნის ამ კრებას, სადაც დელეგატებს მოუწოდებს, რომ ზედმიწევნით დაიცვან VII მსოფლიო კრების დადგენილებანი. ეპისტოლე შემდეგი სიტყვებით მთავრდება: "როგორც უნდა ეცადოთ ხელისუფლების გამოყენებას, იცოდეთ, რომ ჩვენ მზადა ვართ ყოველგვარი ტანჯვა და დევნა დავითმინოთ, თვით სიკვდილიც კი მივიღოთ, ვიდრე ჩვენს წრფელ აღმსარებლობას ვუღალატოთ".

მალე წმინდა თეოდორე შეიპყრეს და გადაასახლეს. 821 წლამდე იგი უმკაცრეს პატიმრობაში ჰყავდათ. იმპერატორის ბრძანებით მას აკრძალული ჰქონდა ვინმესთან შეხვედრა, მაგრამ ადგილობრივი ხელისუფლება იმდენად კეთილგანწყობილი იყო მისდამი, რომ უფლება მისცეს მის მოწაფეებს მოძღვართან ახლოს ეცხოვრათ.

იმ დროისათვის ხატმბრძოლებმა მზაკვრული სივერაგით ასეთი რამ მოიფიქრეს: მართლმადიდებლებისგან აღარ ითხოვდნენ ხატების უარყოფას და შეურაცხყოფას, არამედ მხოლოდ ერთხელ ზიარებას ხატმბრძოლი პატრიარქის ხელიდან, თანაც ტაძარში კედლებზე ხატებიც კი დაკიდეს (თუმცა ეს ხატები ისე მაღლა იყო განთავსებული, რომ ვერავინ სწვდებოდა), შემდეგ კი ყველას შეეძლო თავის მონასტერში თუ სამრევლოში დაბრუნება და იქ ხატების მიმართ ისეთი დამოკიდებულება ჰქონოდათ, როგორიც თავად სურდათ. ბევრი ცდუნდა მაშინ ამ მზაკვრობით. წმინდა თეოდორემ უდიდესი ღვაწლი გასწია, რათა დაერწმუნებინა ხალხი, რომ ამგვარი საქციელი ისეთივე ღალატი იყო მართლმადიდებლობისა, როგორც მწვალებლობის სრული მიღება. იგი ღალატს უწოდებდა აგრეთვე ხელის მოწერას დოკუმენტზე, რომლის მიხედვითაც ხელის მომწერი პირობას დებდა არ ექადაგა ხატთაყვანისცემა და არ ემხილებინა ხატმბრძოლობა, ანუ გაჩუმებულიყო და თავი შეეკავებინა პოზიციის საჯარო გამოთქმისაგან, სანაცვლოდ ამისა ხელის მომწერს ეძლეოდა სრული თავისუფლება საკუთარ სარწმუნოებრივ შეხედულებებში.

იმპერატორს აცნობეს წმინდა თეოდორეს უკომპრომისო პოზიციის შესახებ, მან ბრძანა, გაეფანტათ მისი მოწაფეები, აღმსარებლისთვის წაერთმიათ წიგნები, ხატები და 100 როზგი დაერტყათ მისთვის. მაგრამ ამ ბრძანების შესასრულებლად მივლინებული მოხელე წმინდა თეოდორეს და¬ნახვისთანავე მოლბა და გაროზგვის მხოლოდ ინსცენირება მოახდინა. თუმცა 817 წლის ზამთარში უკვე სხვა მოხელეს დაევალა წმინდა თეოდორეს გაროზგვა და მანაც ბრძანება პირნათლად შეასრულა. წმინდანთან ერთად გაროზგეს მისი მოწაფე ნიკოლოზ სტუდიელი და შემდგომ ორივე უჰაერო ჯურღმულში ჩაყარეს. ორივენი ისე სასტიკად იყვნენ ნაცემები, რომ ერთმანეთს ხელით აძრობდნენ დაწყლულებულ კანს, რომლის დაჩირქების შემთხვევაში სიკვდილი გარდაუვალი იყო. ისედაც მწირ საკვებს თეოდორე ნიკოლოზს აძლევდა, თავად კი მხოლოდ წმინდა ნაწილებით ეზიარებოდა. ჭრილობების მოშუშებისთანავე წმინდა თეოდორემ განაახლა მიმოწერა, იგი არა მხოლოდ ეპისტოლეებს, არამედ დოგმატური ხასიათის თხზულებებსაც წერს ამ პერიოდში. ნიშანდობლივია, რომ იმპერატორის ბრძანებით ყველა მონასტრის იღუმენი ვალდებული იყო, რჩევისთვის მისულიყო იოანე გრამატიკოსთან, რომელიც თავის ინტელექტითა და რიტორიკით ცდილობდა ყველას დარწმუნებას ფორმალური ერთობა მაინც ჰქონოდათ ხატმბრძოლ პატრიარქთან (იოანესთან მიიყვანეს, მაგრამ უშედეგოდ, წმინდა თეოფანე სიგრიანელი, წმინდა ნიკიტა მიდიკიელი და სხვები), მაგრამ წმინდა თეოდორეს მიყვანა იოანესთან არც კი უცდიათ, იცოდნენ რა მისი უმტკიცესი ხასიათი, აგრეთვე ყველას ახსოვდა წმინდა თეოდორეს და იოანე გრამატიკოსის პოლემიკა ჯერ კიდევ კრებამდე, როდესაც გრამატიკოსს თავი ჯერ კიდევ მართლმადიდებლად ეჭირა. შემონახულია წმინდა თეოდორე სტუდიელის სამი წერილი იოანესადმი, სადაც იგი განაქიქებს მის არასწორ შეხედულებებს.

819 წლის თებერვალში წმინდა თეოდორესთან საპყრობილეში კვლავ მიდიან იმპერატორის ჩინოვნიკები და უსასტიკესად როზგავენ. სიკვდილის პირას მიყვანილი აღმსარებელი მხოლოდ ზაფხულში ახერხებს ფეხზე დადგომას. როგორც იგი შემდგომში წერდა, მას და ნიკოლოზს ცემის შემდეგ მთელ ტანზე ალაგ-ალაგ ეკიდათ უკვე მკვდარი სხეულის ნაწილები, რომლებსაც დანით აჭრიდნენ ერთმანეთს.

გაროზგვიდან სამი თვის შემდეგ, იმპერატორის ბრძანებით, ტუსაღები სმირნაში გადაიყვანეს. მოუშუშებელი ჭრილობებით უკიდურესად დაუძლურებულებს, აიძულებდნენ მთელი დღეები შეუსვენებლად ფეხით ევლოთ გრძელ გზაზე. საბოლოოდ ისინი სმირნის მიტროპოლიტის (სასტიკი ხატმბრძოლის) ეზოში, ბნელ სარდაფში ჩაამწყვდიეს უმძიმეს პირობებში, სადაც 821 წლამდე იყვნენ პატიმრობაში, ვიდრე ახალმა იმპერატორმა მიქაელ II-მ არ გაათავისუფლა ისინი. მიქაელს არ აღუდგენია მართლმადიდებლობა, მაგრამ დევნა შეწყვიტა და აღმსარებლობის სრული თავისუფლება გამოაცხადა.

თეოდორე და ნიკოლოზი სმირნიდან დედაქალაქისკენ გაემართნენ. მათი მგზავრობა ტრიუმფალურ მსვლელობად იქცა: მთელი გზა სტუდიელებს უდიდესი სიყვარულითა და პატივისცემით ხვდებოდნენ, წმინდა თეოდორეს ლოცვა-კურთხევასა და სნეულებათაგან განკურნებას სთხოვდნენ. გზადაგზა წმინდა თეოდორე მრავალ აღმსარებელს შეხვდა, მათ შორის წმინდა პატრიარქ ნიკიფორეს, რომელიც ხანგრძლივი გადასახლებიდან დაბრუნებულიყო. შეხვედრა ძმური და სიხარულით აღსავსე იყო. მალე გაირკვა, რომ მათი იმედები ხატთაყვანისცემის აღდგენის შესახებ ამაო აღმოჩნდა, ამიტომ წმინდა თეოდორე აღარ ჩავიდა კონსტანტინოპოლში და მოწაფეებთან ერთად ნიკომიდიის ყურესთან დასახლდა, სადაც მრავალი მომსვლელი მოდიოდა მის სანახავად. წმინდა თეოდორემ იმპერატორსა და მის ვაჟს, თეოფილეს, ეპისტოლე გაუგზავნა, რომელშიც არწმუნებდა მათ მართლმადიდებლობის აღდგენაში, მაგრამ ამაოდ.

821 წელს იმპერიაში სამოქალაქო ომი გაჩაღდა. აჯანყდა ვინმე თომა, რომელმაც თავი იმპერატორად გამოაცხადა და ჯარით კონსტანტინოპოლისკენ დაიძრა. მიქაელ II შეშინდა, მართლმადიდებლები ამბოხებულთა მხარეს არ გადავიდნენო და ყველა აღმსარებელი, მათ შორის წმინდა თეოდორე დედაქალაქში დაიბარა. 821 წლის დეკემბრიდან კონსტანტინოპოლი ალყაში მოექცა. ეს ალყა ერთ წელიწადს გაგრძელდა, მაგრამ უშედეგოდ. საბოლოოდ თომა დამარცხდა. აჯანყების ჩაქრობისთანავე წმინდა თეოდორე ტოვებს დედაქალაქს და წმინდა ტრიფონის ნახევარკუნძულზე, პრინცის კუნძულების მახლობლად სახლდება. იმპერიის ყველა კუთხიდან მასთან უამრავი მნახველი მიდის რჩევისათვის, ლოცვა-კურთხევისთვის, განკურნებისთვის და ისე, უბრალოდ იმისთვის, რომ საკუთარი თვალით ეხილათ დიდი აღმსარებელი.

გარდაცვალებამდე წმინდა თეოდორემ რამდენჯერმე ინახულა კვლავ გადასახლებაში მყოფი პატრიარქი ნიკიფორე. მათი ერთ-ერთი შეხვედრის დროს, როდესაც პატრიარქთან მრავალმა ეპისკოპოსმა, მიტროპოლიტმა და იღუმენმა მოიყარა თავი, წმინდა ნიკიფორემ ტრაპეზად დასხდომამდე, წმინდა თეოდორე თავის გვერდით ამაღლებულ ადგილზე მიიწვია დასაბრძანებლად, სტუმრებს კი მიმართა: "ნება მიბოძეთ, ძმანო, უპირატეს ადგილზე ჩვენი მრავალჭირნახული მამა დავაბრძანო. მართალია, მას, როგორც ბრძენს, სრულიადაც არ უნდა ეს, მაგრამ ჩემი დიდი სურვილია, მის გვერდით ვიჯდე და მასთან ერთად გავტეხო პური. რადგანაც ვინც მეტად სათნოეყო უფალს, ვინც მეტად შეიყვარა ღმერთი, მას ღვთისაგანაც მეტი მიეცემა, როგორც თავად გვასწავლის უფალი სახარებაში; როგორი განსხვავებაცაა წმინდანთა ცხოვრებაში, ასეთივე სხვაობაა ღვთის მიერ მათთვის ბოძებულ პატივსა და გვირგვინებში, და შესაბამისად ყველას დამსახურებისამებრ მიეგება. და თუკი ასეა ღმერთთან, დაე ასე იყოს ჩვენ მდაბალთა შორის".

წმინდა თეოდორე დიდხანს იტანჯებოდა კუჭის უმძიმესი სნეულებით, 826 წლის ოქტომბერში იგი უკიდურესად დაუძლურდა და ლოგინად ჩავარდა. ნოემბრის დასაწყისი¬დან მისი მოწაფეები უკანასკნელი ლოცვა-კურთხევისათვის მოდიან მასთან. კვირას 11 ნოემბერს, ზიარების შემდეგ, წმინდა თეოდორემ უფალს მიაბარა სული. მის დაკრძალვაზე უამრავმა ხალხმა მოიყარა თავი. წმინდანი იმ კელიაში დაასაფლავეს, რომელშიც ცხოვრობდა. მართლმადიდებლობის აღდგენის შემდეგ 844 წლის 26 იანვარს მისი წმინდა ნაწილები სტუდიელთა მონასტერში გადაასვენეს, სადაც მათგან მრავალი სასწაული აღესრულებოდა, ვიდრე სავანე თურქებმა არ დაანგრიეს XV საუკუნეში.

"სიტყვა მართლისა სარწმუნოებისა", ტ, VI,