ცნობილია სამი წყვილი უანგარო მკურნალებისა, რომელთა სახელებიც არის კოზმა და დამიანე. ერთი წყვილი რომში ცხოვრობდა და შურით აღვსილი მათივე მასწავლებლის ხელით აღესრულნენ. მათი ხსენება 1 ივლისსა. მეორე წყვილი არაბეთის სამეფოში დაიბადა. ქრისტეს სჯულის აღიარების შემდეგ, უსასყიდლოდ მკურნალობდნენ უამრავ ავადმყოფს და ბოლოს ისინიც მოწამეობრივად აღესრულენ. მათ ეკლესია 17 ოქტომბერს მოიხსენიებს.  1 ნოემბერს (ახალი სტილით 14 ნოემბერი) ხსენებაა უვერცხლოთა და სასწაულთმოქმედთა კოზმა და დამიანე ასიელთა და დედისა მათისა ღირსისა თეოდოტიასი. დღეს სწორედ მათზე გესაუბრებით
წმინდა კოზმა და დამიანე, ძმები, წარმოშობით აზიიდან იყვნენ. მათი მამა წარმართი იყო, დედა - თეოდოტია კი ქრისტიანი. ქმრის გარდაცვალების შემდეგ დარჩენილი ცხოვრება ქრისტეს სამსახურში გაატარა. ისე ცხოვრობდა, როგორც სახარებაში წერია: ,,ნამდვილი ქვრივი და მარტოხელა ღმერთზეა მინდობილი და ვედრებასა და ლოცვაში ატარებს ღამესა და დღეს" (1 ტომ. 5:5).
ღვთისმოსავმა ქალმა შვილებიც კეთილად აღზარდა, წმინდა წერილი შეასწავლა და ქრისტიანული მრწამსით გააძლიერა. კოზმა და დამიანე სრულწლოვნები რომ გახდნენ, უბიწოების აღთქმა დადეს და უფლის მიერ დადგენილი ყველა წესის დაცვის მიხედვით ცხოვრობდნენ. თავიანთი კეთილი საქმეებით დედამიწაზე, როგორც ორი ჩირაღდანი, ისე ანათებდნენ. მათ უფლისგან სნეულების განკურნვის ძალა მიეცათ. შეეძლოთ ნებისმიერი დაავადებისგან გაეთავისუფლებინათ ადამიანები, ამავე დროს შეპყრობილებისგან ბოროტ სულებსაც განდევნიდნენ. ისინი მხოლოდ ადამიანებს კი არ ეხმარებოდნენ, მათ საქონელსაც შველიდნენ და სანაცვლოდ არაფერს იღებდნენ. ანაზღეურების გარეშე ემსახურებოდნენ ყველას, ღვთისადმი მორჩილებისა და სიყვარული გამო. ხალხისგან დიდებასა და პატივს არ ითხოვდნენ, სურდათ, ღვთის თვალში მოეპოვებინათ მადლი და ქრისტეს სიტყვები აღესრულებინათ: ,,უსასყიდლოდ მიგიღიათ და უსასყიდლოდვე გაეცით" (მათ. 10:8). ამიტომაც უწოდებდნენ მორწმუნენი მათ უანგარო მკურნალებს. ღვთისმოსაობასა და სხვათა ტკივილების შემსუბუქებაში გაატარეს თავიანთი ცხოვრება და მშვიდად აღესრულნენ. მათ სახელთან მრავალი სასწაული არის დაკავშირებული. ცნობილია ერთი ასეთი:
ერთი ქალი, სახელად პალადია, მრავალი წლის მანძილზე ლოგინად იყო ჩავარდნილი და ვერცერთმა მკურნალმა ვერ უშველა. კოზმა და დამიანეს შესახებ რომ შეიტყო, შეუთვალა, რომ სიკვდილის წინ მასთან მისულიყვნენ. წმინდანებმა შეისმინეს მისი თხოვნა და მართლაც ესტუმრნენ სახლში. ქალი, თავისი რწმენის მიხედვით, განიკურნა და ფეხზე წამოდგა. მადლობის ნიშნად სურდა, მათთვის გასამრჯელო გადაეხადა, მაგრამ წმინდანებმა უარი განაცხადეს, რადგან უფლისგან ბოძებული მადლის სანაცვლოდ არაფერს იღებდნენ. ქალი ემუდარებოდა მათ, თუნდაც სულ მცირე ძღვენი გამოერთმიათ და დამიანეს სამი კვერცხი გაუწოდა, წმინდა სამების სახელით. დამიანემ სამების გაგონებაზე, უარი ვეღარ უთხრა ქალს და გამოართვა საჩუქარი. წმინდა კოზმამ ეს რომ გაიგო, მეტისმეტად დამწუხრდა და სიკვდილის წინ დაიბარა, რომ დამიანე მის გვერდით არ დაესაფლავებინათ, რადგან ღმერთისადმი მიცემული აღთქმა დაარღვია და ქალისგან ჯილდო მიიღო.
წმინდა კოზმამ უფალს სული რომ მიაბარა, გავიდა დრო და დამიანეს აღსასრულის დრო დადგა. ხალხი საგონებელში ჩავარდა, აღარ იცოდნენ, სად დაეკრძალათ დამიანე, რადგან ახსოვდათ კოზმას დანაბარები.
სანამ ისინი ბჭობდნენ, უეცრად მათ აქლემი მიუახლოვდა, რომელიც ცოფისგან განკურნეს წმინდანებმა. მან ადამიანის ხმით დაილაპარაკა და თქვა, რომ დამიანე კოზმას გვერდით დაეკრძალათ, რადგან ის სამი კვერცხი გასამრჯელოს სახით არ გამოურთმევია, არამედ წმინდა სამების სახელით აიღო.
ამის შემდეგ დამიანეც ფერემანში დაკრძალეს კოზმას გვერდით.
ერთხელ მკის დროს ერთი კაცი სამკალში წავიდა. შუადღისას, მზე როდესაც აცხუნებდა, მუხის ქვეშ, ჩრდილში წამოწვა და ღრმად ჩაეძინა. ძილის დროს პირი ღია ჰქონდა და გველი ჩაუძვრა. გაღვიძებულმა თავდაპირველად ვერაფერი იგრძნო და მუშაობა განაგრძო. საღამოს კი, სახლში დაბრუნებული სავახშმოდ რომ მიუჯდა მაგიდას, მუცელში აუტანელი ტკივილი იგრძნო. კაცმა ვერ გაუძლო მტანჯველ ტკივილებს და საშინელი ყვირილი დაიწყო. შინაურები ბევრს ეცადნენ, მაგრამ მისი დახმარება ვერავინ შეძლო. ისიც კი ვერ გაიგეს, რა სჭირდა. გამწარებულმა კაცმა კოზმა და დამიანესთან მიირბინა და შეჰყვირა: ,,წმინდა მკურნალებო, კოზმა და დამიანე, მიშველეთ!" წმინდანებმა საჩქაროდ მიხედეს საბრალო კაცს: მათი ძალით კაცს ღრმად ჩაეძინა და ძილის დროს პირიდან გველი გამოსრიალდა. ამ სასწაულის დანახვაზე ყველა გაოცდა და წმინდანების სახელი ადიდეს. კაცმა გაიღვიძა და კოზმა და დამიანეს წყალობით სრულიად განიკურნა.
იყო ერთი კაცი, სახელად მალქი. ის წმინდა მკურნალების ტაძრის მახლობლად ცხოვრობდა ფერემანში. შორს აპირებდა გამგზავრებას, ცოლი ეკლესიაში მიიყვანა და უთხრა:
- აი, მე მივემგზავრები და ქომაგებად კოზმასა და დამიანეს გიტოვებ. სახლში იყავი, სანამ ჩემგან ნიშანს არ მიიღებ, თუ უფლის ნება იქნება.
თავისი ცოლი წმინდანებს ჩააბარა და გზას გაუდგა. რამდენიმე დღის შემდეგ ეშმაკმა ცოლ-ქმრის ნაცნობი ადამიანის სახე მიიღო, მალქის ცოლთან მივიდა და უთხრა:
- შენმა ქმარმა გამომგზავნა და მთხოვა, მასთან წაგიყვანო.
ქალმა უპასუხა:
- არ მინდა წამოსვლა, რადგან ჩემმა ქმარმა წმინდა კოზმა და დამიანეს ჩააბარა ჩემი თავი. თუ გინდა, რომ წამოგყვე, წმინდანების ტაძარში წამომყევი და საკურთხეველთან დაიფიცე, რომ არაფერს დამიშავებ.
ეშმაკმა მაშინვე მისცა დაპირება, ქალთან ერთად ტაძარში მივიდა და დაიფიცა:
- კოზმა და დამიანეს სახელს ვფიცავ, რომ გზაზე ცუდს არაფერს შეგამთხვევ და ქმართან უვნებლად მიგიყვან.
ქალმა დაუჯერა და ეშმაკს გაჰყვა. ავსულმა მიყრუებულ ადგილას მიიყვანა, სადაც მისი შეურაცხყოფა და შემდეგ მოკვლა ჰქონდა განზრახული. ქალი მიხვდა, რა უბედურებაშიც ჩავარდა, თვალები ზეცისკენ არაპყრო და ღმერთს შესთხოვა:
- უფალო, წმინდა კოზმა და დამიანეს ლოცვით შემეწიე და მკვლელის ხელიდან დამიხსენი.
მაშინვე გამოჩნდნენ მსწრაფლშემსმენელი კოზმა და დამიანე. მათ დანახვაზე ეშმაკმა ქალი მიატოვა, გაიქცა და გაუჩინარდა. წმინდანებმა კი ქალი სახლში მიიყვანეს.
ქალმა მუხლი მოიყარა მათ წინაშე და თქვა:
- ბატონებო, მადლობას მოგახსენებთ, რომ დაღუპვისგან მიხსენით. გეედრებით, მითხარით, ვინ ხართ, რომ სიცოცხლის ბოლომდე თქვენი მადლიერი ვიყო.
მათ უპასუხეს:
- ჩვენ ქრისტეს მსახურნი, კოზმა და დამიანე ვართ. შენმა ქმარმა შენი დაცვა ჩვენ გვთხოვა. ამიტომაც გავჩნდით შენ დასახმარებლად უფლის ნებით.
ამის გაგონებაზე ქალი მიწაზე დავარდა, ერთდროულად შეშინებულიც იყო და გახარებულიც. წმინდანები კი მაშინვე გაუჩინარდნენ. ქალმა ღმერთს მადლი შესწირა და ტაძარში წავიდა. წმინდა კოზმა და დამიანეს ხატის წინ დაემხო და დიდხანს ლოცულობდა. ყველას უამბო რაც შეემთხვა და როგორ მოუვლინა უფალმა მხსნელებად თავისი მსახურნი. ქალი ასეთი სიტყვებით ლოცულობდა:
- აბრაამის, ისაკის, იაკობის ღმერთო! შენ სამი ყრმის - ანანიას, აზარიასა და მისაელის გადასარჩენად ცეცხლი გაანელე, შენ იხსენი წმინდა თეკლე შერცხვენისგან. გმადლობ, რომ ბოროტის მზაკვრობისგან მიხსენი კოზმა და დამიანეს დახმარებით. ქედს ვიხრი შენ წინაშე და შენ დიდებას აღვავლენ სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმიდისათა. ამინ.