ირანის შაჰის კავად I-ის საქართველოში შემოჭრა

ირანელები უაღრესად მძიმე ვითარებაში აღმოჩნდნენ. შუა აზიაში დამარცხებამ ისინი აიძულა ზოგი რამ დაეთმოთ აჯანყებულთათვის. სომეხთა მთხოვნით, ირანელებმა პირობა დადეს, შეეწყვიტათ ქრისტიანობის დევნა, არ დაერღვიათ ადგილობრივი ტრადიციები და მნიშვნელოვანი საქმეები თვითონ შაჰს გაერჩია. ირანელებმა გამოაცხადეს, რომ ისინი არ ადანაშაულებდნენ აჯანყებულებს, რადგან აჯანყება თვით პეროზის ძალმომრეობამ გამოიწვიაო. შემდგომ, 485 წ. აჯანყებულთა მეთაური ვაჰან მამიკონიანი (ვარდანის ძმა) სომხეთის მარზპანად დანიშნეს. ირანელები ალბანელების წინაშეც წასულან დათმობაზე და მეფობა აღუდგენიათ. ვახტანგიც უფლის ნებითა და შეწევნით მშვიდად განაგებდა ივერიას, ეწეოდა აღშენებლობით საქმიანობას: ააშენა და დააარსა მრავალი ციხე-კოშკი და ეკლესია-მონასტერი (საეკლესიო ტრადიცია სამთავისში ეპარქიის საკათედრო ტაძრის აგებას, წილკნის, ერთაწმინდისა და მეტეხის ეკლესიებთან ერთად წმინდა მეფე ვახტანგს მიაწერს: "ოდეს გაშინჯეს ეს ეკლესიები, მაშინ ხუროთმოძღვრებით და აღმშენებლობით უფრო აქეს სამთავისი და უწოდა ესრეთ სამთავ ეკლესიათა, ესე სამთავისი უმჯობესიაო და მუნითგან ეწოდება სამთავისი" (იოანე ბატონიშვილი). სამთავისის საეპისკოპოსო კათედრის არსებობა დასტურდება დვინის 506 წლის საეკლესიო კრების აქტებში. რუისის საკათედრო ტაძრი ვახტანგ გორგასალს აუშენებია და 13 ასურელ მამათაგანს, თადეოზ სტეფანწმინდელს განუახლებია. ურბნისის საკათედრო ტაძარიც V-VI სს-ის მიჯნაზე აუგიათ, ხოლო 13 ასურელ მამათაგან თათეს (მამებელი) (თადეოზ) სტეფანწმინდელს განუახლებია).

"ვახტანგ მეფეს თბილისში რომ სააღმშენებლო სამუშაოები დაეწყო, იგი თავისუფალი უნდა ყოფილიყო ირანული გარნიზონისაგან. ასეთი დრო კი 484 წლიდან დადგა, როცა პეროზის დაღუპვის შემდეგ ირანელმა მოხელეებმა და ჯარმა ქართლი დატოვა. დაახლოებით 485 წლიდან ვახტანგ მეფემ თბილისში მშენებლობები დაიწყო, მაგრამ მისი დამთავრება არ დასცალდა. 488 წელს შაჰი ვალარში, მისივე ძმისწულმა – კავად პეროზის ძემ ტახტიდან გადააყენა და თვალები დათხარა. ამის შემდეგ, როცა ქვეყანა ცოტა მოძლიერდა, კავადმა ვახტანგ მეფესთან მოციქული გამოაგზავნა. მეფეს ასულს (მეორე მეუღლისაგან მეფეს ორი ძე და ერთი ასული ჰყავდა) და ბიზანტიის წინააღმდეგ ლაშქრობაში მონაწილეობას სთხოვდა, რაზეც მეფემ უარი შეუთვალა. როცა მეფესთან – მცხეთაში შაჰის ელჩი მოვიდა "ვახტანგ აშენებდა ქალაქსა ტფილისისასა და საფუძველი ოდენ დაედვა... მაშინ ვახტანგ დღეთა მიწევნულ იყო ვითარ სამოცისა წლისა". 488 წელს ირანის ტახტზე ახალგაზრდა, ენერგიული კავად I-ის ასვლის შემდეგ ძირეულად შეიცვალა ვალარშის დროინდელი უნიათო პოლიტიკა. ჰუნებთან ხანგრძლივი ბრძოლის გამო, ქვეყანა შინაგანად დასუსტებული იყო. მისი ეკონომიკურად მოძლიერება მხოლოდ ბიზანტიიდან მიღებული ოქროთი შეიძლებოდა (ჯერ კიდევ იეზდიგერდ II-ის დროს დადებული ხელშეკრულებით კავკასიის ზეკარების დაცვის გამო, იმპერია ირანს 500 ოქროს უხდიდა). კავადმა კონსტანტინოპოლში ელჩები გააგზავნა და იმპერიისაგან მოითხოვა ან ოქრო გამოეგზავნათ, ან ომი მიეღოთ. ეს ელჩობა ჯერ კიდევ გზაში იყო, როცა ბიზანტიის იმპერატორის გარდაცვალების ამბავი გაიგეს (იმპერატორი ზენონი 491 წლის 9 აპირილს გარდაიცვალა). კავადმა ელჩებს დაავალა, ოქრო ახალი იმპერატორისაგან მოეთხოვათ, მაგრამ რადგან ამ თხოვნაზე მანაც უარი თქვა, ირანმა ბიზანტიას ომი დაუწყო. ირანელთა ლაშქრის ერთი ნაწილი ვახტანგ მეფის დასასჯელად გამოემართა. ირანელთა შემოჭრამდე ვახტანგ მეფემ ქვეყანაში საგანგებო ღონისძიებები გაატარა: "წარავლინა ქადაგნი" და მოსახლეობას მოუწოდა კავკასიის მთებში შეხიზნულიყო: "რამეთუ კახეთი ტყე იყო და შეუვალი მტერისა". კახეთში, ლოპოტის ხევში – გახიზნეს დაჩი და სამეფო ოჯახი. უჯარმაში იყო ვახტანგ მეფე, ხოლო ერისთავები მცხეთაში იმყოფებოდნენ. 491 წლის აპრილის ბოლოს ირანელთა ლაშქარი კახეთს მოადგა: ივ. ჯავახიშვილი, ვახტანგ გორგასლის სიკვდილის და შესაბამისად მისი ბოლო ბრძოლის თარიღად 502 წელს მიიჩნევდა. "შემუსრნა ქალაქი კამბეჩოანი და ჭერემისა და ველისციხის ციხეები" და "ვითარცა მოიწივნეს კახეთად, დაიბანაკეს იორსა ზედა". ქართლის ლაშქარიც იქ განლაგდა. გადამწყვეტი ბრძოლებიც იორის ველზე მიმდინარეობდა - "სამ დღე ყოველთა დღეთა იბრძოდეს და დაეცემოდა ორთავე სპათაგან ურიცხვი". სამეფო ბანაკში იმყოფებოდა პეტრე კათალიკოსიც. მეფემ მას უთხრა: "იცოდე, ირანელები ჩვენ ხარკის მიუცემლობის გამო კი არ გვებრძვიან, არამედ ქრისტეს რჯულის დატოვებისათვის. ჩემი განზრახვა ესაა, სჯულის დატოვებას, ქრისტეს სახელისთვის სიკვდილი სჯობს"-ო. მაშინ პეტრე კათალიკოსმა უთხრა: თუ არ იბრძოლებ სამკვდრო-სასიცოცხლოდ, მაშინ არა მარტო საქართველო გაირყვნება მტრის მიერ. არამედ იერუსალიმიც, რომელიც არის მშობელი "ყოველთა შჳლთა ნათლისა-თა"-ო. მეფემ მიუგო: დადექი წმინდა რაჟდენის ეკლესიაში, რომელიც "რაბათსა შინა უჯარმოსასა აღმიშენებიეს"; ვეჭვობ, რომ უჯარმის გარშემო ქალაქებს სძლიონ, რადგან მტკიცე და ძლიერი ზღუდენი აქ ავაშენეთ. კათალიკოსმაც აღასრულა მისი რჩევა და სხვა ეპისკოპოსებიც იქ შეკრიბა.

მეფე ირანელებისადმი არავითარ დათმობას არ აპირებდა. გადამწყვეტი ბრძოლის წინ, მეფემ სამღდელოებას სთხოვა, უჯარმის ციხესთან წმინდა რაჟდენის სახელზე აგებულ ტაძართან გადასულიყვნენ, რათა უსაფრთხოდ ყოფილიყვნენ. თვითონ კი ქართველთა ლაშქარი სამად გაყო: ქვეითები "კლდით კერძო მიავლინა", ცალკე დააყენა პიტიახშები და სპასპეტი, ხოლო სადაც სპარსთა მეფე იყო, მისთვის შეტევა თვით ითავა – და ბრძოლის მეოთხე (ცისკრისას ვახტანგ გორგასალმა თავის ლაშქარს გამოუცხადა: ყოველი კაცი, რომელიც სიკვდილს გადაურჩება და მტრის თავს ან ხელს არ გამოიტანს ბრძოლიდან, ჩვენგნით მოკვდებაო) "ნისლისაგან განცისკრებულ" ღამეს, ვახტანგი მოულოდნელად შეიჭრა მტრის ბანაკში, შაჰის კარვამდე მიაღწია და მოკლა შაჰის ძე. აი, ამ დროს "სპარსმან ვინმე სცა ისარი მკერდსა ვახტანგისასა". დაჭრილ მეფეს ბრძოლის ველი არ დაუტოვებია – ბრძოლა შუადღემდე გაგრძელდა. თავგანწირვით მებრძოლმა მეფემ და მისმა მეომრებმა მრავლად გაჟლიტეს ირანელები, ცხენებიც მრავლად იგდეს ხელთ (ერთ-ერთი თქმულებით, ვახტანგ გორგასლის წინამძღოლობით ქართველთა ლაშქარმა დაამარცხა შემოსეული სპარსელები. ბევრი ქართველი შეეწირა ამ ბრძოლას. გამარჯვებულებმა დაღუპული თანამოლაშქრენი სამ საფლავში ჩააწვინეს და შემდეგ ყოველმა მეომარმა თითო მუჭა მიწა მიაყარა მათ. აქედან წარმოიშვა სამი გორა და მათ შორის მდებარე ველს ეწოდა სამგორი). მაგრამ მეფეს ჭრილობა აწუხებდა, ბრძოლის გაგრძელება ვეღარ შეძლო – იგი უჯარმის ციხეში გადაიყვანეს. ირანელთა ლაშქარი აიყარა ივრის ველიდან და "ჩადგა რუსთავს".

კარნუ-ქალაქთან მდგომ ბიზანტიელთა ლაშქარსაც შეებნენ ირანელები, მაგრამ დიდ სისხლისმღვრელ ბრძოლაში "ვერ სძლეს ერთმანეთსა". მას შემდეგ კი, რაც ბიზანტიელებმა ვახტანგ გორგასლის დაჭრის ამბავი შეიტყვეს, აღარც უცდიათ ქართლში შემოსვლა. 491 წელს ბიზანტიელებმა ირანთან ზავი დადეს".

დასასრული იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

111213

>