XVII-XVIII საუკუნეებში დასავლეთ საქართველოდან ქართლ-კახეთში უამრავი ხალხი გადასახლდა. ზოგი მჭედელი იყო, ზოგი - კირითხურო, ზოგი - მგალობელი. ისინი აღმოსავლეთ საქართველოში მყუდრო ნავსაყუდელს ეძებდნენ, ვინ - სულისთვის, ვინ - ხორცისთვის.
ქართლ-კახეთში იმხანად ოცამდე მოქმედი მონასტერი იყო, მაგრამ იმერეთიდან სულის ხსნისთვის გადმოსულებს ყველაზე მეტად გარეჯის უდაბნო, მისი მკაცრი პირობები, სიგლახაკე, უპოვარება იზიდავდა. ამაში ალბათ შაჰ-აბასისგან იმერეთში ლტოლვილ ქართლელთა და კახელთა მონათხრობსაც მიუძღოდა წვლილი.
როცა აგარიანთა რაზმებმა ააოხრეს კახეთის მონასტრები, სოფლები და ქალაქები და მოსახლეობა ტყვედ წაასხეს, მეფე თეიმურაზი ლიხთიმერს გადავიდა და ოცდაექვსი წელი იქ დაყო. უკან დაბრუნებულმა მეფემ პირველად გარეჯის სავანის აღდგენა ბრძანა. იცოდა: მონასტრებში მოღვაწე წმინდა მამათა ლოცვა იყო მისი სამეფოს მტკიცე გოდოლი და აუღებელი გალავანი. მონასტრის წინამძღვრად მეფეს მამა მარკოზი, წმინდა და ღმერთშემოსილი ბერი, დაუნიშნავს. ღირს მამათა ლოცვითა და დაუცხრომელი ღვაწლით დავითის სავანე ფეხზე წამოდგა და თავის ფრთეთა ქვეშე მრავალი ქართველი თუ არაქართველი შეიფარა.
იმავე საუკუნის ოთხმოცდაათიან წლებში მონასტრის წინამძღვრად დადგენილ იქნა წმინდა ონოფრე მაჭუტაძე, რომელმაც, ფაქტობრივად, ხელახლა აღაშენა მონასტერი და მემკვიდრეებს იმდენად გაძლიერებული დაუტოვა, რომ ბერებს უკვე თავად შეეძლოთ ხელმოკლე ერისკაცთა დახმარება.
წმინდა ონოფრეს უმცროსი თანამედროვე გახლდათ გარეჯის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის მონასტრის წინამძღვარი წმინდა სერაპიონი. ის წარმოშობით იმერელი ყოფილა, ოცდაორი წლისას მიუტოვებია დედ-მამა, მშობლიური კუთხე და გარეჯის იოანე ნათლისმცემლის მონასტრისთვის მიუშურებია, იქ უსწავლია წერა-კითხვა და სულიერი ცხოვრება.
ახალგაზრდობაშივე მოუხვეჭია მამა სერაპიონს ის სულიერი საუნჯე, რომელიც დღესაც გვასაზრდოებს მის შთამომავალთ. წმინდა მამა, იოანე ბატონიშვილის სიტყვისაებრ, სიმშვიდითა და მარხვით, მოთმინებით, ლოცვით ემსგავსებოდა ძველ თებაიდელ და პალესტინელ მეუდაბნოე მამებს.
მამა სერაპიონის სულიერი სიმაღლე მეფეს შეუმჩნეველი არ დარჩენია და კეთილმოღვაწე მონაზონი იოანე ნათლისმცემლის მონასტრის წინამძღვრად დაუდგენიათ.
წმინდა სერაპიონს საკვირველმოქმედების საოცარი საფეხურისთვის მიუღწევია. ერთხელ მონასტრის საქმეთა გამო ქალაქში წასულა. წინ ორი მსახური მიდიოდა, რომელთაც ეკლესიის სამკაულითა და ღვთისმსახურებისას სახმარი ნივთებით დატვირთული ჯორი მიჰყავდათ, მამა სერაპიონი კი ოდნავ მოშორებით მისდევდა მათ. გზად წინამავალთ ლეკები დაესხნენ თავს და ჯორი მოსტაცეს. შეშინებული ბერები მამა სერაპიონთან გაიქცნენ და ყველაფერს მოუყვნენ. ღირსი მამა განრისხდა და თქვა: "ცხოველ არს უფალი! არ მივცემ ამ არაწმინდა წარმართებს სიწმინდეების წაღების ნებას!" კვერთხი ხელთ იპყრა და ავაზაკებს გამოეკიდა. ყაჩაღებმა კვერთხმომარჯვებული ღირსი მამა რომ დაინახეს, შეშინდნენ, ნადავლი მიატოვეს და გაიქცნენ. ქრისტეს ახოვანმა მხედარმა წამოიყვანა ჯორი და მსახურებთან დაბრუნდა. შემდგომში, როცა ქრისტიანები და ის ავაზაკები დაზავდნენ, ლეკებმა იკითხეს: ვინ იყო ის მონაზონი, ჩვენ რომ გამოგვეკიდა? მისი კვერთხი ყოველ მოქნევაზე ცეცხლს სტყორცნიდა და სწორედ ამან შეგვაშინაო.
ასეთ ამბავსაც ჰყვებიან: ერთხელ წმინდა მამა თავის სენაკში ლოცულობდა. უეცრად თავშიშველი და მგლოვიარე გარეთ გამოვიდა და ბერებს მიმართა: "ვაი, რამეთუ მონასტრის მსახურნი ავაზაკთ შეემთხვევიანო". ეს თქვა თუ არა, სენაკში შებრუნდა და მხურვალედ დაიწყო ლოცვა. ორიოდე საათის შემდეგ მონასტერში შეშინებული მსახურნი მოვიდნენ და თქვეს, გზად ავაზაკებს გადავეყარეთ, საზრდელით დატვირთული ჯორები დავტოვეთ და თავს ვუშველეთო. მალე დატვირთული ჯორებიც მოადგნენ მონასტერს. პირუტყვნი, კაცთა დარად, ღირსი მამის ლოცვამ დაიფარა.
წმინდა სერაპიონი სიმდაბლით იყო აღსავსე. მონასტრის ზვრებში მუშაობისას ვენახის გასანაყოფიერებლად საკუთარი ხელით აგროვებდა სკორეს. ერთ დღეს გოდრით სკორე აეკიდა და ვენახში მიჰქონდა. გზად ცხენზე ამხედრებული ნინოწმინდელი მღვდელმთავარი იოსები შეხვდა. მისი დანახვისთანავე მღვდელმთავარი ცხენიდან გარდამოხდა და მის წინაშე დამხობილი წმინდა მამა ფეხზე წამოაყენა. "ნუ შრომასა შეიმთხვევ, მამაო წმინდაო", - სთხოვა. "რად არ მოვკვდები შენთა ფერხთა წინაშე, წმინდაო მეუფეო!" - მიუგებდა სერაპიონი. გადაეხვივნენ ერთმანეთს და "ამბორ უყვეს საღმრთოითა სურვილითა და სიყვარულითა". ამის შემდეგ წმინდა მამა ვენახში წავიდა სამუშაოდ, ხოლო ეპისკოპოსი ლოცულობდა და თავს განაქიქებდა: "ჰოი უბადრუკო ჩემო თავო, მზვაობარო და ამპარტავანო! შენ ცხენზე ამხედრებულხარ, ხოლო წმინდა და სანატრელ მამას სკორე აუკიდია და ძმათათვის შრომობს. ამისთვის იგი სიმდაბლით ამაღლდება ზეცად, ხოლო შენ ამპარტავნებით ჯოჯოხეთის უფსკრულში ჩავარდებიო".
როცა მოხუცდა, ნეტარმა სერაპიონმა წინამძღვრობა დაუტევა, დიდი სქემა შეიმოსა და უმეტეს შრომასა და მოღვაწებას მისცა თავი. ვისამცა აღერაცხოს ის განსაცდელნი, ეშმაკმა რომ შეამთხვია ღირს მამას! მან კი უფრო უმატა მარხვასა და ლოცვას, ხოლო ლოცვა მისი, როგორც მისი ცხოვრების აღმწერი მოგვითხრობს, იყო "მაღალხედვასა შინა შექცეულ".
მონასტერში ერთი ავადმყოფი ძმა ჰყავდათ. ერთ საღამოს, როცა წმინდა სერაპიონი ტაძარში ლოცულობდა, ეახლა ერთი ბერი და აუწყა: "მამაო ყოვლად პატიოსანო, უძლური ძმა კვდება და შენი ხილვა სურსო". ნეტარმა სერაპიონმა, რომელიც გონებით ზეცად ამაღლებულიყო, პასუხი არ გასცა.
მცირე ხნის შემდეგ მასთან მეორე ბერი მივიდა და უთხრა: "წმინდაო მამაო, სარწმუნოდ უწყოდეს ღირსებამან თქვენმან, რომ ის ძმა კვდებაო". "წადი, შვილო, და მეც მოვალო", - მიუგო მამა სერაპიონმა და კიდევ ერთი ჟამი ილოცა. ლოცვა რომ დაასრულა, აიღო კვერთხი და ნელ-ნელა, მოხუცებულის ნაბიჯით, გაემართა მომაკვდავის სენაკისკენ. გზად ერთ ძმათაგანს შეხვდა, რომელმაც უთხრა: "ნუღარ დაშვრები, მამაო, სიარულით, ის ძმა უკვე მოკვდაო". წმინდა მამა დიდად შეწუხდა, უკანვე გაბრუნდა, შევიდა ტაძრის საკურთხეველში და წმინდა ტრაპეზის წინ დაემხო. მწუხარებისგან შუბლს სცემდა მიწას და ისე გოდებდა, თითქოს თვითონ ყოფილიყოს იმ ბერის სიკვდილის მიზეზი. დიდხანს ილოცა და მიიღო ღვთისაგან "მადლი გულსავსებისა", მერე კი მიცვალებულის სენაკში წავიდა. მონასტრის მამები გარდაცვლილს, წესისამებრ, დასაკრძალავად ამზადებნენ. გულმდუღარე წმინდა სერაპიონი სენაკში შევიდა, ბერს დაუძახა და - ჰოი, საკვირველებავ! - მიცვალებულმა ხმა გასცა! (პლატონ იოსელიანი მცირედი განსხვავებით მოგვითხრობს ამ ამბავს - "გიორგი მეფის ცხოვრებაში" ის წერს, რომ მამა სერაპიონმა ჯვარი გარდასახა მიცვალებულს და უფლის სახელით წამოდგომა უბრძანა). "როგორ ხარ, ძმაო?" - ჰკითხა ღირსმა მამამ. "დიდად სალმობიერი ვარ, წმინდაო მამაო", - მიუგო ბერმა. წმინდა სერაპიონმა უთხრა: "ქრისტეს მადლით რომ გათავისუფლდე, უკეთესად იცხოვრებ?" "დიახო", - უპასუხა ბერმა. მაშინ წმინდა მამამ ბრძანა: "ამიერიდან ღვთის წყალობით კარგად გახდები. იცხოვრე, როგორც პატიოსან მონაზონს შეეფერება". მართლაც, მკვდრეთით აღმდგარი ბერი ყოველგვარ ტკივილთაგან განიკურნა, უფრო მეტად იღვაწა სულის ხსნისათვის და ერთი წლის შემდეგ მშვიდობით მიიცვალა.
წმინდა სერაპიონმა ღრმა სიბერემდე იცოცხლა. გარდამეტებული შრომისგან ბოლოს ისე დაუძლურდა, რომ წამოდგომაც არ შეეძლო და დაწოლილი ლოცულობდა ხოლმე. მაშინ იოანე ნათლისმცემლის მონასტრის მოძღვარი მამა სვიმეონი გახლდათ, ისიც მოხუცებული, ასაკისა და დიდი მოღვაწებისგან დაღლილი. მისი ხსენება საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ 17 სექტემბერს (ახ. სტილით) დააწესა. წმინდა სვიმონი წინასწარმეტყველების მადლით იყო შემოსილი. ამბობენ, ერთხელ ღვთისმშობლის ხატიც კი გამოელაპარაკაო. ერთხელ წმინდა მამა დასნეულდა, მცირე ხანს იავადმყოფა და ანაზდად მიიცვალა, მაგრამ ერთი ჟამის შემდეგ ღვთის განგებით ისევ გონს მოეგო, მოატანინა, რაც კი ფული ჰქონდა და თავისივე ხელით გაუყო წმინდა დავითისა და წმინდა იოანე ნათლისმცემლის მონასტრებს საწირავად და სულის საოხად.
როცა ეს ამბავი მამა სერაპიონმა შეიტყო, ძმების დახმარებით მივიდა, იხილა ღვთივსულიერი წინამძღვარი და "ცრემლითა ლმობიერითა" უთხრა: "ჰოი სასურველო მამაო, მომეცინ ხელნი ეგე წმინდანი, რათა ამბორს-ვუყო! მსუროდა, რაითამცა წმიდათა ამათ ხელთა მიერ მიცემულ ვიყავ მიწას და აწ შენ წარხვალ უწინარეს ჩემსა საუკუნოდ ცხოვრებად? არც მე დავრჩები აქ უშენოდ, არამედ მოსწრაფედ შეგიდგეს და მოგდევდეს სული ჩემი!" - და სანატრელი მამები უკანასკნელად ეამბორნენ ერთმანეთს.
წმინდა სვიმეონმა განაგო თავისი და მონასტრის საქმენი და კვირის თავზე გარდაიცვალა. ერთი კვირის შემდეგ აღესრულა წმინდა სერაპიონიც. მისი მრავალმოღვაწე ნეშტი დაკრძალეს საფლავში, რომელიც თვითონვე განემზადებინა ეკლესიის კარიბჭეთა შორის, რათა ტაძარში შესულთ გვერდი ვერ აექციათ და ფეხით დაეთრგუნათ საფლავი მისი.
წმინდა სერაპიონი სიცოცხლეშივე მაგალითი იყო სიწმინდისა, მოღვაწებისა, სიმშვიდისა და სიმდაბლისა. აი, ახლაც ფეხით ვთელავთ მის წმინდა საფლავს. ეს შეგვენდობა, რადგან წმინდა სერაპიონის ანდერძს ვასრულებთ; მთავარია, მისი სული არ შევურაცხყოთ, არ დავთრგუნოთ ჩვენი ცოდვებით, ძმათა უსიყვარულობით, სამშობლოსა და ეკლესიის ცუდი შვილობით.
...მამა სერაპიონის სენაკის ახლოს თურმე ორი მტრედი დაღუღუნებდა. როცა წმინდა მამა ტრაპეზობდა, ისინიც მისი ტაბლიდან კენკავდნენ საზრდოს. მამა სერაპიონი რომ გარდაცვლილა, მტრედები გაფრენილან და მას შემდეგ ისინი გარეჯის უდაბნოში აღარავის უნახავს.
