საპატრიარქოს სამომლოცველო სამსახური რომ არა, მარტოს მგზავრობა უფრო გამიჭირდებოდა. ახლა იმედიანად ვარ, თანაც ჩვენი გიდი, მარინე ხოსიტაშვილი, რას არ გვიამბობს. თვალებგაფართოებული უსმენენ ჩემი გოგონები.
...აი ისიც! ატენის სიონი თავისი ცეცხლისფერი კედლებით. ხეობაში სასიამოვნო მოულოდნელობასავით შემოგვეგება წინაპართა აგებული, დახვეწილი, საოცარი გემოვნებით მოპირკეთებული ეკლესია. მიხარია, რომ რესტავრაციას უტარებენ. გახსოვს, ირმების ჩუქურთმა? - ისევ დაგვხვდა. ნამდვილი ქართული, მსუბუქი ჩუქურთმა.
- ატენის სიონზე უთქვამთ, სომხური ტაძარიაო, მართალია? - გაოცებული მეკითხება თამარი.
მარინე ღიმილით უხსნის:
- შეიძლება, სომეხმა ოსტატმა შეაკეთა, ჩვენ ხომ სომხეთსაც ვესაზღვრებით და ხშირად იქაური ხელოსნები ჩამოჰყავდათ სამუშაოდ. ატენის სიონი ნამდვილი ქართული ტაძარია...
უკანა გზობისას ბაღვაშ-ორბელიანთა სასახლეში გამოვიარეთ. აქ ახლა დედათა მონასტერია. ეზო ბაღნარს ჰგავს. კარის ეკლესიაში წირვას ატარებდა მოძღვარი. ტაძარი ისე პატარაა, ყველა ვერც შევიდა, ეზოდან უსმენდნენ წირვას.
უფლისციხე XVI-XV საუკუნეების ძეგლია, მისი გარეუბნები კი, ე.წ. "ყვავილების საყდრის" მიდამოები, ჩვენს წინაპრებს ძველი წელთაღრიცხვის IV ათასწლეულის მიწურულს და III ათასწლეულის დამდეგს აუთვისებიათ. წარმოგიდგენია, ანტიკური ხანის საწნახელები და მარნები ვნახეთ, საკანალიზაციო კომუნიკაციები, მარცვლეულის შესანახი ორმოები, დილეგები, აფთიაქები, თეატრი, ბაზარი - ყველაფერი ყოფილა უფლისციხეში.
უფლისციხეზე თქმულება არსებობს: კლდეში ქალაქის კვეთაზე მონები მუშაობდნენ. მათ აძლევდნენ წერაქვს, რომლის ნაწილი ძვირფასი ლითონისა იყო, ხოლო წვერი - უბრალოსი. მონას ისე უნდა ემუშავა, რომ პირი გაცვეთილიყო და ძვირფას ლითონამდე დასულიყო. ეს ლითონი და სრული თავისუფლება მონას რჩებოდა.
უფლისციხეში სამეკლესიიანი ტაძარია. ვილოცეთ უფლის რწმენით და სიყვარულით დავტოვეთ კლდეში ნაკვეთი თეთრი ქალაქი.
- რას წერ? - მეკითხება ჩვენი ერთი თანამგზავრი (ისიც საპატრიარქოს სამომლოცველო ჯგუფის წევრია, თვალს მადევნებს გაკვირვებული).
- წერილს ვწერ მამაჩემს.
- მართლა? კარგია, წერილს რომ წერ. ახლა წერილებს ვიღა სწერს ერთმანეთს, მით უმეტეს, მამას...
რა ვიცი, იქნებ მართლაც კარგია წერილის წერა... ახლა შთაბეჭდილებებზე რომ არაფერი გითხრა, გრძნობა დამახრჩობს.
სამთავისის ტაძარში, გუმბათის ყელზე, ნატყვიარი ვნახეთ. რა კაცი უნდა ყოფილიყო, სამთავისს რომ ესროლა! ესო ერთი აქაური სოფლის საბჭოს თავმჯდომარე იყოო, - მიამბეს იქაურმა ქალებმა. ერთხელ მთვრალი შევარდნილა ტაძარში, მაუზერი ამოუღია და ხატებისთვის უსვრია. ღმერთო, მიშველე! როგორ უნდა ავუხსნა შვილებს, რომ ასეთი კაცებიც არსებობენ. ვუყურებ, ვატყობ, თამარსაც და ანასაც თვალები გაუფართოვდათ და აუწყლიანდათ. ვიცი, მათაც არასოდეს დაავიწყდებათ ეს ნატყვიარები...
ტაძარში ერთადერთი კაცი ცხოვრობს - ბერი მიქაელი. ან როგორ ძლებს აქ მარტოდმარტო ზამთრის გრძელ ღამეებში?
თავი ზღაპარში მეგონა, მამა! ტაძარში მტრედები ცხოვრობენ. თურმე ადრე აქ ბუც ყოფილა, გაზაფხულზე ბარტყები დაუჩეკავს, მერეღა გამოუყვანიათ ტაძრიდან. გაოცებული ვარ, მამა მიქაელი როგორი სიყვარულით ლაპარაკობდა ამ მტრედებზე, ამ პაწაწინა ბუებზე! ეზოში ორი დიდი კავკასიური ნაგაზი ცხოვრობს. ერთს ბუტია ჰქვია, მეორეს - ჭექა. ძალიან ერთგულები არიან, ერთგულად დარაჯობენ წუღრუღაშენს. ნეტავი მათი ერთგულების ძალა თითოეულ ჩვენგანს ჰქონდეს! მაშინ წუღრუღაშენში ქართული სიტყვა არავის მოენატრებოდა.
მამა მიქაელმა სატრაპეზოდ მიგვიწვია. სხვანაირი ბედნიერება ვიგრძენით. გულღიად გაგვიყო თავისი ლუკმა მასპინძელმა. ჩვენ კი, თბილისში თბილად მოკალათებულებს, არც გვახსოვს, არც ვიცით, არც გვაწუხებს, რომ ჩვენი თანადგომა სჭირდება არა ბერსა და მოძღვარს, არამედ საქართველოს.
ჩვენი თვალით ვნახეთ, ერთმა კაცმა რა შეძლო. ათნი რომ ვყოფილიყავით, რას შევძლებდით!..
ლელა ჯიყაშვილმა