გორისა და ატენის მიტროპოლიტი ანდრია (გვაზავა):
- დღეს შექმნილია ისეთი ისტორიული რეალობა, რომელშიც წარმოიქმნებიან ახალი ეროვნული სახელმწიფოები, რომელთა სახელმწიფოებრივი თუ ეროვნული ინტერესებისა და სურვილების გათვალისწინება უწევთ, როგორც სხვა ქვეყნებს, ასევე მართლმადიდებელ ეკლესიებსა და ეკლესიათა წევრებსაც. ასეთ რეალობას მიეკუთვნება, უკრაინაში შექმნილი მართლმადიდებელი აღმსარებლობის მქონე, გაყოფილი და ურთიერთდაპირისპირებული ადამიანების მდგომარეობის საკითხი. არ დავიწყებ ყველასათვის ცნობილი ისტორიული სიტუაციის აღწერასა და განმარტებების გაკეთებას, არამედ შევეცდები ბოლო დროს მართლმადიდებელ ეკლესიათა შორის მიმდინარე, ჩემი შეხედულებით, ძალიან მნიშვნელოვანი დიალოგის შესახებ მოკრძალებული აზრის გამოთქმას.

2. ავტოკეფალიის საკითხის მხოლოდ კანონიკურ და ისტორიულ ჭრილში განხილვის მცდელობა, უმეტესად წარმოქმნის აზრთა სხვადასხვაობას და იწვევს შეუთანხმებლობას, იმიტომ რომ:
ა)ცნობილი კანონისტების მხრიდანაც, მსოფლიო კრებების კანონთა განხილვისას, არ არის თანხვედრა შესაბამის კანონთა განმარტებაში.
ბ)ისტორიული ვითარება სხვადასხვა ეპოქაში იცვლებოდა და ეკლესია მოქმედებდა შექმნილი მდგომარეობის გათვალისწინებით, მაგრამ არა წუთისოფლის ზრახვებზე დაყოლით, არამედ სამწყსოს სულისათვის ზრუნვიდან გამომდინარე.

3. ეკლესია, როგორც ქრისტეს სხეული, მუდმივად მოქმედებს დროსა და სივრცეში და მისი ყველა მოქმედება განისაზღვრება ეკლესიის თავის - ქრისტეს, მოციქულთა და წმ. მამამთა სწავლების ერთგულებით. ასევე ეკლესია თავის ცხოვრებაში იყენებს კანონიკური აკრივიის (სიმკაცრე, სიზუსტის) და იკონომიის (შემსუბუქება, შეწყნარების) საეკლესიო პრინციპებს.
4. ამავე დროს, მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთობის უმნიშვნელოვანესი პრინციპია ქრისტეს ეკლესიისათვის ყველა მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების ერთობლივი განხილვა და საყოველთაო აღიარება (რა თქმა უნდა, ეს არასოდეს არ ეხებოდა დოგმატურ საკითხებს).
5. ასევე, მკაცრად და მკაფიოდ უნდა იყოს დაცული ავტოკეფალიის მიღების კანონიკური გზები, რადგანაც ავტოკეფალია არის საეკლესიო, მორწმუნე ერის კუთვნილება და არა მხოლოდ სახელწიფო, ეროვნული თუ პოლიტიკური აქტივობა. რა თქმა უნდა, მორწმუნე საზოგადოების ცხოვრებაში ყველა ამ ელემენტის (სასულიერო, ეროვნული, პოლიტიკური) თანხვედრის მრავალი ისტორიული მაგალითი არსებობს.

ეკლესიისათვის ავტოკეფალიის მინიჭების საკითხზე მსჯელობა, მრავალი წელი მიმდინარეობდა მართლმადიდებელ ეკლესიათა დიდი კრების წინამოსამზადებელ პერიოდში. სხვადასხვა წლებში მართლმადიდებელ ეკლესიათა შეხვედრებზე იყო წარდგენილი ადგილობრივ ეკლესიათა პოზიციები. გასაგები რომ იყოს საკითხისადმი მიდგომის სხვაობანი ვფიქრობთ, საინტერესო იქნება, ეკლესიათა იმჟამინდელი პოზიციებისა და მათ მიერ მიღწეული შეთანხმების გაცნობა.
ძირითადი განსხვავება არსებობდა, პირველი - პროცედურის წარმართვის და მეორე - საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებაზე ეკლესიისთვის ავტოკეფალიის მინიჭების თუ გაუქმების საკითხებში. მსოფლიო კრებების გადაწყვეტილებათა ავტორიტეტზე და კანონებით ხელმძღვანელობაზე მიუთითებს კონსტანტინეპოლის, ალექსანდრიის, იერუსალიმის და ელადის ეკლესიების პოზიცია. საუკუნეების მანძილზე, წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესია ხელმძღვანელობს წმინდა კანონებით და ეს ემსახურება მართლმადიდებლობის სიმტკიცეს. ცვლილებები, რომელიც შედიოდა ეკლესიის საორგანიზაციო ცხოვრებაში, ყოველთვის მიზნად ისახავდა ეკლესიის ერთობის განმტკიცებას. ასე აყალიბებს თავის პოზიციას კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო: ,,ძველი ეკლესიის მოწყობასთან, ზემოთქმულიდან გამომდინარე, განსაკუთრებულად კი სამიტროპოლიტო და საპატრიარქო (მმართველობის) სისტემების შემოღებისას, საეკლესიო მმართველობითი სტრუქტურების შექმნისა და დამტკიცების დროს, შემუშავდა გადაწყვეტილებათა და დადგენილებათა მნიშვნელოვანი მექანიზმი, რომელიც განსაკუთრებულად მოქმედებდა კრებათა მოწვევის პერიოდში, კერძოდ მსოფლიო კრებათა ჟამს, და რომლის ძირითადი, განმასხვავებელი ნიშანი იყო გადაწყვეტილებებში ადგილობრივ ეკლესიათა საერთო თანხმობა."" ,,ყოველივე ზემოთ ნათქვამიდან გამომდინარე მოსჩანს, რომ ეკლესიის ცნობიერებაში, ავტოკეფალიის საკითხი ეხება მთელი ეკლესიის კომპეტენციას, რადგანაც ავტოკეფალური ეკლესიის ცნებასთან დაკავშირებულია ადგილობრივი ეკლესიის ცნება, რომელიც სარწმუნოებრივი ერთობით და კანონიკური საწყისებით კავშირშია დანარჩენ მის წევრებთან '" (მოყვანილია I მსოფლიო კრების მე-4,5,6,7; II მსოფ. კრების მე-2,3; IV მსოფ. კრების მე-9,17,28; III მსოფ.კრების მე-8; V-VI მსოფ.კრების მე-38 კანონები).
საინტერესოა ალექსანდრიის საპატრიარქოს პოზიციაც: ,,ზემოთქმულიდან გამომდინარე ცხადია, რომ მართლმადიდებლების უზენაესი ხილული ძალაუფლება არის მსოფლიო კრება. ასევე, ის არის უმაღლესი ავტორიტეტული ინსტანცია, რომელსაც შეუძლია მოაწესრიგოს მართლმადიდებელი ეკლესიების ადმინისტრაციული საზღვრები. მართლმადიდებელი ეკლესიის ძირითად პრინციპს წარმოადგენს ის, რომ მსოფლიო კრებებზე დავანებული იყო სული წმინდა, რომელიც ხელმძღვანელობდა იქ გადაწყვეტილებების მიღებისას."
ამ ეკლესიებს საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად მოყავთ - მოციქულთა 34, 35, 37-ე; III მსოფ. კრების მე-2; IV მსოფ. კრების მე-12 კანონები და ძველი ეკლესიის ტრადიციის მაგალითები.

ბ) ეკლესიის ავტოკეფალიის ერთსულოვანი აღიარებისათვის კანონიკური ინიციატივის წამოწყების უფლება (როდესაც არსებობს დედაეკლესიის თანხმობა და დაცულია დანარჩენი კანონიკური დადგენილებანი) ეკუთვნის მსოფლიო საპატრიარქოს, რომელსაც კანონიკური წესით მინიჭებული აქვს პატივის უმაღლესი პირველობა (კონსტანტინეპოლი, ალექსანდრია, იერუსალიმი, ელადა). სხვა მოსაზრებით ინიცირების უფლება ეკუთვნის ადგილობრივ ეკლესიას, რომლისაგანაც ხდება ახალი ეკლესიის გამოყოფა. მართლმადიდებელ ეკლესიათა თანხმობის მოთხოვნა ხდება ფაქტიდან გამომდინარე (რუსეთი, რუმუნეთი, ბულგარეთი, პოლონეთი).



დ) ზემოთ აღნიშნული განსხვავებული მიდგომა კანონიკური ორგანოსა და კანონიკური პროცედურის საკითხებში, ასევე იწვევს განსვავებულ ხედვას ერთერთი ავტოკეფალური ეკლესიის მიერ აღიარებული, ამჟამად არსებული ადგილობრივი ეკლესიის ავტოკეფალიის სინამდვილის მიმართაც.

დიდი კრების მოსამზადებელი სამდივნოს მიერ მართლმადიდებელი ეკლესიების მოხსენებების სისტემატიურმა შესწავლამ, მიგვიყვანა მნიშვნელოვან დასკვნებამდე, რომლებიც შესაძლოა გახდნენ საფუძველნი ზემოთ ხსენებული შეუთანხმებლობის გადასალახავად:

ა) მართლმადიდებელ ეკლესიათა ყველა მოხსენაებაში გამოხატულია სრული თანხმობა ეკლესიოლოგიურ დასაბუთებებთან და ავტოკეფალიის ინსტიტუტის საეკლესიო გამოყენებასთან მართლმადიდებელ ეკლესიაში. ამრიგად ამ მნიშვნელოვან საკითხში არ შეიმჩნევა აზრის სხვადასხვაობა და აღიქმება, როგორც თავისთავად ნაგულისხმევი მართლმადიდებლურ გარდამოცემასა და პრაქტიკაში.
ბ) თავიანთ მოხსენებებში ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც იქნა, მიუხედავად აღნიშნული სხვაობებისა, თანახმაა იმაში, რომ მხოლოდ მრავალსაუკუნოვან და თანმიმდევრობით (განვითარებულ) კანონიკურ გარდამოცემას ძალუძს შემოგვთავაზოს ერთსულოვანი საფუძველი თანამედროვე პრობლემების გადასაჭრელად. ნებისმიერი დაშორება კანონიკური გარდამოცემიდან წარმოუდგენელია, თუნდაც, რომ მოცემული ტრადიციის განმარტებითი კრიტერიუმები განსხვავდებოდეს კანონიკური პრინციპებისაგან და მათი ისტორიული გამოყენების სისწორისაგან, ისე, როგორც ეს აღნიშნულია ამ საკითხზე წარმოდგენილ მოხსენებებში.




ჱ) მართლმადიდებელ ეკლესიათა ყველა მოხსენებაში სრულებით აღქმულია, არა მხოლოდ განსახილველი საკითხის სერიოზულობა, არამედ დადგენილი კანონიკური ტრადიციიდან ნებისმიერი დაცილების არაპროგნოზირებადი და უკონტროლო შედეგები, რომელიც ეხება მართლმადიდებელი ეკლესიის საორგანიზაციო სტრუქტურების მუშაობას. მცირე ისტორიულ გადახვევას, შეუძლია დაამხოს ქმედითი ურთიერთობის ეკლესიოლოგიური საფუძვლები ადმინისტრაციულ სქემებსა და ეკლესიის ერთობას შორის და მიგვიყვანოს მართლმადიდებლური ცნობიერებისათვის უკონტროლო, მართლმადიდებლობის დახლეჩის პროცესამდე, უამრავი რაოდენობის ავტოკეფალური ეკლესიის წარმოქმნამდე, რაზეც პასუხისმგებლობა გააჩნია ამჟამინდელ მართლმადიდებელთაშორის მოსამზადებელ კომისიას (ავტოკეფალია და მისი გამოცხადების გზები. შამბეზი, 1993წ.).

მიტროპოლიტი დამასკინოსის ფრიად ყურადსაღებ მოხსენებაში მკაფიოდ მოსჩანს ავტოკეფალიის მინიჭების საკითხში თუ რა პრინციპებია მეტად მნიშვნელოვანი ყველა მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის:

1. ყველა ავტოკეფალური ეკლესიების კონსესუსი;
2. საერთო მართლმადიდებლური მსჯელობა ნებისმიერი პროცედურის დროს.

ამ პრინციპების შეჯერებას და ყველა პუნქტის გამართვას დასჭირდა მრავალწლიანი მუშაობა ეკლესიათა მხრიდან. ამ სამუშაოს შედეგად და სამდივნოს მოხსენების საფუძველზე 1993 წლის ნოემბერში ხელმოწერილ იქნა დოკუმენტი, რომლის მესამე პარაგრაფის ქვეპუნქტების მიხედვითაც:

ა),,დედაეკლესია, მისთვის დაქვემდებარებული რეგიონიდან ავტოკეფალიის მიღების თხოვნით მიმართვის შემდეგ, შეაფასებს ავტოკეფალიის მიღების არსებულ ეკლესიოლოგიურ, კანონიკურ და სამოძღვრო საფუძვლებს და ადგილობრივი კრების, როგორც უმაღლესი საეკლესიო ორგანოს, თანხმობის შემდეგ შესაბამისი წინადადებით მიმართავს მსოფლიო საპატრიარქოს ყოვლადმართლმადიდებლური კონსესუსის მისაღწევად. ასევე, ის ინფორმაციას აწვდის დანარჩენ მართლმადიდებელ ეკლესიებს."
ბ),,მსოფლიო საპატრიარქო, საპატრიარქო უსტარით ატყობინებს ყველას ყველაფერს კონკრეტულ თხოვნასთან დაკავშირებით და ცდილობს ეძიოს გამოხატულება ყოვლადმართლმადიდებლური კონსესუსისა. ყოვლადმართლმადიდებლური კონსესუსი გამოიხატება ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიათა კრებებით."
გ),,გამოხატავს რა თანხმობას დედაეკლესიისა და ყოვლადმართლმადიდებლურ კონსესუსს, მსოფლიო საპატრიარქო, საპატრიარქო ტომოსის გამოცემით ოფიციალურად განაცხადებს მთხოვნელი ეკლესიის ავტოკეფალიას. ტომოსი ხელმოწერილი იქნება მსოფლიო პატრიარქის მიერ (ასევე სასურველია ყველა ავტოკეფალურ ეკლესიათა წინამძღოლთა მიერ) და აუცილებლად დედაეკლესიის წინამძღოლის მიერ", მხოლოდ ყველა ამ პროცედურული ნაბიჯების განხორციელების შემდეგ, ახალი ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია ხდება დანარჩენი ავტოკეფალური ადგილობრივი ეკლესიების ოჯახის სრულუფლებიანი წევრი.

2009 წელის დეკემბერში, შამბეზის შეხვედრაზე, შეიქმნა შეთანხმებული დოკუმენტი: ,,დედაეკლესიის თანხმობისა და ყოვლადმართლმადიდებლური კონსესუსის საფუძველზე, მსოფლიო პატრიარქი აცხადებს ავტოკეფალიას ამის მთხოვნელი ეკლესიისათვის, ავტოკეფალიის შესახებ ტომოსის გამოცემით. ეს ტომოსი ხელმოიწერება მსოფლიო პატრიარქის მიერ და იქვე დასტურდება წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიების უნეტარესი წინამძღოლებისაგან, რომლებიც ამისათვის მოწვეულნი არიან მსოფლიო პატრიარქის მიერ."
2011 წელსაც მიმდინარეობდა ავტოკეფალიის დოკუმენტზე მუშაობა, მაგრამ რუსეთის ეკლესიის პოზიციის გამო, რომელმაც ტომოსის ხელმოწერის ოთხ შემოთავაზებულ ვარიანტზე უარი თქვა, დოკუმენტზე შემდეგი საერთო მსჯელობა შეჩერდა.
აუცილებლად აღსანიშნავია ის, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიებმა მაღალი პასუხისმგებლობის შეგნებით განახორციელეს დიდი სამუშაო. მასში საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-ის და წმინდა სინოდის კურთხევით ჩართული იყვნენ საქართველოს ეკლესიის სხვადასხვა წარმომადგენელნი, რომლებიც ნამდვილად იმსახურებენ მადლიერებისა და პატივისცემის სიტყვებს.
აქვე დავსძენთ, რომ ამავდროულად ხდებოდა იმ დოკუმენტის დამუშავება, რომელიც ეხებოდა რომელიმე ეკლესიისათვის ავტონომიის მინიჭების საკითხს. ეკლესიისათვის ავტონომის მინიჭების შესახებ დოკუმენტის მოკლე შინაარს გაგაცნობთ და დავაფიქსირებ იმ პუნქტებს, რომელიც ჩვენი წერილის კონტექსტში შეიძლება იყოს საინტერესო: ავტონომიას ანიჭებს ავტოკეფალური ეკლესია; ის გამოსცემს შესაბამის ტომოსს; ატყობინებს დანარჩენ მართლმადიდებელ ეკლესიებს; ავტონომიის მინიჭება შესაძლოა მხოლოდ ავტოკეფალური ეკლესიის გეოგრაფიულ კომპეტენციაში; არსებობს ავტონომიის სხვადასხვა ფორმები; გამოვყოფ შემდეგს:

ა),,მართლმადიდებელი დიასპორების ტერიტორიებზე ავტონომიური ეკლესიები არ დაიფუძნებიან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც არსებობს მსოფლიო პატრიარქის მიერ საერთო მართლმადიდებლური წესით უზრუნველყოფილი ყოვლადმართლმადიდებლური თანხმობა."
ბ),,ერთ გეოგრაფიულ საეკლესიო რეგიონში, ორი ავტოკეფალური ეკლესიის მიერ მინიჭებული ავტონომიის შემთხვევაში, ავტონომიის გამო წარმოქმნილი უთანხმოების შემთხვევში, მხარეებს ერთობლივად, ან ცალ-ცალკე, შეუძლიათ მიმართონ მსოფლიო პატრიარქს, რათა მან იპოვოს საკითხის კანონიკური გადაჭრის გზები, ყოვლადმართლმადიდებლური შეთანხმებების მიხედვით."

ეს პუნქტები მოვიყვანეთ სამაგალითოდ იმისა, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიები თანხმდებოდენ მსოფლიო პატრიარქის მაღალ ავტორიტეტზე და განსაკუთრებულ მაკოორდინირებელ როლზე.

მორწმუნე ადამიანების აზროვნება უნდა მიედინებოდეს საეკლესიო სწავლების კალაპოტში. სამწუხაროდ, ზოგჯერ მიწიერი ვნებათაღელვა ამოგვაგდებს ხოლმე ამ კალაპოტიდან. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ დღეს უკრაინაში შექმნილი რთული ვითარება თავიდან იქნებოდა აცილებული იმ შემთხვევაში, თუ პასუხი თავის დროზე გაეცემოდა შემდეგ შეკითხვებს:

1. დღევანდელ ისტორიულ რეალობაში, უკრაინელ მართლმადიდებელ ერს ვისთვის უნდა მიემართა თხოვნით, რომ ქონოდა ეროვნული ავტოკეფალური ეკლესია?
2. კონკრეტულად ვინ უნდა იყოს ეკლესიის ავტოკეფალიის მთხოვნელი?
3. ვის უნდა წამოეწყო ავტოკეფალიის მინიჭების პროცედურა და რა რიგად უნდა წარმართულიყო ის?
4. წინასწარ უნდა გარკვეულიყო, რამდენად სწორი და უშფოთველი იქნებოდა სქიზმატი, ანათემირებული და თვითაღიარებული ე.წ. სასულიერო პირების ევქარისტიულ კავშირში შემოყვანის ამგვარი წესი?³
5. არა მხოლოდ სახელმწიფოსთვის და მისი პოლიტიკური მიზნებისთვის, არამედ მთელი მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის და უკრაინის მორწმუნე სამწყსოსთვის, რამდენად მიზანშეწონილი იყო ერთობ გამწვავებული საკითხის მოცემული გადაჭრის გზა?
6. უკრაინაში შექმნილი ვითარების გადაწყვეტის სცენარი, ხელს შეუწყობს სხვა, მსგავსი საეკლესიო პრობლემური საკითხების გადაჭრას?

მიმაჩნია, რომ მომავალში მაინც, ეკლესიათა ყოვლადმართლმადიდებლურ შეხვედრას შეუძლია არსებული დაძაბულობის შემცირება. ვიმედოვნებ, რომ მიიღწევა ავტოკეფალიის მინიჭების საკითხზე საერთო ეკლესიათაშორისი შეთანხმება და უკვე ამის შემდეგ, შესაძლებელი გახდება დაპირისპირებისა და ვნებათაღელვის გარეშე, ახალი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის ავტოკეფალიის მინიჭების საკითხზე მსჯელობა და მისი განხორციელება.